تمدن اسلامی در صدر اسلام/ برنامه راهبردی برای نیل به تمدن اسلامی

حجت الاسلام رهدار: برای نیل به تمدن اسلامی برنامه ی راهبردی نیاز است. بحث های مهندسی علم، مهندسی فرهنگ، تحول علم و... از این دست است.

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر مشروح پنجمین کارگاه آموزشی با موضوع تمدن اسلامی از حجت الاسلام رهدار است که از نظر می گذرد.

فضای تمدّن اسلامی

من چند محور را عرض کنم که مبنا برای دوستانی شود که می خواهند مقاله بنویسند. ببینید در فضای تمدّن اسلامی ما یک مباحث بنیادین داریم و یک مباحث تاریخی داریم و یک مباحث راهبردی داریم. در مباحث بنیادین حدّاقل چند را، چند متن را باید جدّی بگیریم. یکی قرآن است، یکی احادیث است و یکی تاریخ صدر اسلام است. یعنی تاریخ ۲۷۰ سال اوّل اسلام.

ظاهر و باطن تمدّن

این که ما از قرآن چطور تمدّن در بیاوریم، دوستان ببینید بسته به آن بحث های نظری که در باب تمدّن خدمت شما عرض کردم که تمدّن پیچیدگی می خواهد، تمدّن نظم دارد، تمدّن نظام اولویّت دارد، تمدّن سیر تطوّر دارد. تمدّن مسبوق به فرهنگ است، تمدّن فضای ظاهر و باطن را دارد، یعنی نه یک چیزی کاملاً از جنس اخلاق است و نه یک چیزی کاملاً از جنس تکنولوژی است.

روش استکشافی

آن بحث های نظری که درباره ی تمدّن گفتیم شما باید در قرآن ببینید. ببینید نحوه ی مواجهه ی ما با قرآن دو شکل است. یک مدل آن این طوری است که شما ابتدا به ساکن به سراغ قرآن می روید و می بینید که قرآن چه می گوید. هر چه گفت، همین که قرآن می گوید دسته بندی می کنید و از دل آن یک چیزهایی در می آورید. اصطلاحاً به این روش، روش استکشافی می گویند.

روش استنطاقی

یک روش دیگری است که شهید صدر (رحمه الله علیه) به عنوان روش استخراجی یا استنطاقی شاید بهتر باشد. روش ما استنطاقی است. در روش استنطاقی این طور است که شما مسئله های خود را قبل از این که سراغ قرآن بروید پیدا می کنید. در همان جامعه و در همان تاریخی که دارید زندگی می کنید، یک مسئله هایی برای شما پیدا می شود که این مسئله های خود را می روید از قرآن می پرسید. مثلاً کسی به قرآن می گوید برای این مشکلی که پیش آمده است شما چه جوابی می دهید. هر چه جواب داد می گویید.

تفاوت در دو رویکرد

در رویکرد استکشافی خود مسئله را هم قرآن به شما می دهد. در رویکرد استنطاقی مسئله از بیرون قرآن است و پاسخ از قرآن گرفته می شود. پس وقتی ما می خواهیم سراغ قرآن برویم یکی بحث مبانی نظری تمدّن از قرآن مطالبه می شود. یکی به لحاظ روش که یک روش استکشافی داریم و یک روش استنطاقی داریم. در روش استکشافی پرسش و پاسخ قرآنی است، در روش استنطاقی پرسش برون قرآنی و پاسخ درون قرآنی بود. درست است؟ یک چنین چیزی می شود.

مبانی نظری تمدّن

سراغ قرآن که می روید آن چیزهایی که در مبانی نظری تمدّن گفتم، آن مبانی نظری تمدّن را سریع برای شما بنویسم. بحث پیچیدگی است، بحث نظم است، بحث سلسله مراتب است، بحث کارآمدی است، بحث جهت است. بحث شمولیّت است. شمولیّتی که می گویند به معنی ظاهر و باطن و مسئله ی دنیا و آخرت است. بحث هایی از این دست است. در تک تک این ها شما باید نظام پیچیده ی مفاهیم قرآن را باید در بیاورید. مثلاً چرا قرآن وقتی می خواهد خوبان را نام ببرد با یک واژه نام نمی برد؟ صالح می گوید، مؤمن می گوید، مخبت می گوید، محسن می گوید، صادق می گوید، وارث می گوید. ببینید این ها عناوین مختلفی است، واقعاً این ها برای ما مهم است.

یعنی باید بفهمیم در طبقه بندی و هرمی که قرآن دارد در جامعه ی مؤمنین یا دار المؤمنین می چیند کدام یک از مفاهیم در رأس است. قطعاً روایات هم در این ها باید به کمک ما بیاید. اگر این طبقه بندی را انجام دهیم نمی توانیم فهم کنیم که «حَسَنَاتُ الْأَبْرَارِ سَیِّئَاتُ الْمُقَرَّبِینَ»[۱] یعنی چه؟ بالاخره قرآن هم ابرار دارد و هم مقرّبین. هر دو  مورد هم خوب است، این خوب ها را تا چه اندازه؛ یعنی نسبت خود این خوب ها با همدیگر چقدر است.

چرا نظم قرآن تکرار دارد؟

همین هم در جبهه ی طاغوت است. در جبهه ی طاغوت مترف دارد، مسرف دارد، کافر دارد، مشرک دارد، چیزهایی مختلفی که است، ادبیّات مختلفی دارد. پیچیدگی را باید در آن ببینید. نظم را ببیند. مثلاً چرا نظم در قرآن از جنس توالی نیست. نظم آن این طور نیست، نظم قرآن توالی نیست. مثلاً این طور نیست. اگر قرآن می خواست منظّم حرف بزند، باید مرتّب در سوره ی بقره از حضرت آدم شروع می کرد، مثلاً سوره ی بعدی می آمد نوح، ابراهیم، موسی، عیسی، یعنی باید به ترتیب می آمد. این طور نمی کرد که یک دفعه از موسی می گوید، بعد از نوح می گوید، بعد از آدم می گوید. در هم و مختلف است.

ضمن این است که چرا نظم قرآنی تکرار دارد؟ ما می خواهیم یک کتاب تاریخ بنویسیم، یک کتاب درسی می خواهیم بنویسیم، یک مطلب علمی را که دو جا، سه جا، ۱۰ جای کتاب نمی آوریم. قرآن می خواهد بگوید که بله من به ملائک گفتم سجده کنید، ملائکه سجده کردند و ابلیس سجده نکرد! خوب یک جا بس بود دیگر! کتاب چند جلدی هم نمی خواهد بنویسد. در کتاب یک جلدی یک مطلبی مانند این را چرا قرآن باید ۱۰ بار بگوید؟ خوب یک بار می گفت. روی چه حسابی قرآن این را ۱۰ بار گفته است؟ یک چیزی دارد، یعنی این نظم قرآنی مدل خود آن است.

مفاهیم و ساختارها در قرآن

سلسله مراتب در قرآن به چه صورت است؟ همین که عرض کردم مثلاً از مخبت، محسن، مؤمن شما همین طور می آیید، این سلسله مراتب آن باید در بیایید. این سلسله مراتب هم در ساحت مفاهیم است و هم در ساحت ساختارها است. در ساحت مفاهیم مانند همین هایی که نام بردم، مثلاً مؤمن، صادق، صالح، وارث، این طور چیزها. در ساحت ساختارها مثلاً فرض کنید دارها هستند دیگر؛ دار المؤمنین، دار الکفر، دار البوار، این ها ساختار هستند. خدا وقتی کلمه ی دار را بین یک مجموعه ای به کار می برد این یک چیزی نیست، یک فضای بزرگی را دارد به اسم دار می گذارد. دار الضمّه در ادبیات دینی ما، دار الکفر، دار الایمان یک مفهوم که نیست، n چیز به همدیگر لینک می شود، دست به دست یکدیگر می دهد، سمفونی که از این جا بیرون می آید سمفونی ایمان می شود، دار الایمان می گویند.

مثلاً همین کشور ما را فرض کنید امّ القرای اسلامی بگویند، امّ القراء بودن فقط به این نیست که در آن حاج آقا باشد، باید n چیز کنار همدیگر قرار بگیرد تا یک جایی شایسته ی عنوان امّ القراء شود، این ها باید بیاید.

کارآمدی در حوزه ی اخلاق اسلامی

کارآمدی همین طور است. مثلاً من به شما حرف های خوبی بگویم، دین خیلی خوبی بیاورم ولی ناکارآمد باشد. فرض کنید که یک حرف های خیلی خوبی در موضع اخلاق اسلامی بگویم یا واقعاً نتوانم مشکل اخلاقی شما را درمان کنم. این ها مثل این حرف های آقای الهی قمشه ای می شود. ۲۰سال این آدم دارد حرف می زند و از عرفان می گوید، ۲۰ سال آدم های پای منبر او را دارم می بینم یک جنس هستند. یعنی این آدم رشد نکرده است. یعنی اگر ۲۰ سال قبل همین آدم های بدحجاب در پای حرف ها؛ این همان ها است. این کارآمدی مهم است.

کارآمدی در جهت مهم است. یک وقتی است من رشد می دهم رشد در جهت باطل می دهم. تمدّن ها جهت دارند، خنثی نیستند. تمدّن باید شمولیّت داشته باشد. تمدّن تک مضربی نیست، تک ساعتی نیست، ساعات مختلف را می بینید. یعنی تمدّنی که فقط روی محسوسات، روی تکنولوژی سرمایه گذاری کند، از حوزه ی اخلاق فاصله بگیرد یک جایی گند آن در می آید. عکس آن هم است. یک جریانی مثل تصوّف اگر بیاید فقط روی فضای باطن و اخلاق و این ها سرمایه گذاری کند و از حوزه ی دنیای خود بماند این هم باز مشکلاتی به وجود می آورد و گند آن یک جایی درمی آید.

در حقیقت می خواهم بگویم تک تک این مبانی نظری تمدّن را از قرآن بگیریم. یعنی دقیقاً در قرآن برویم و ببینیم پیچیدگی قرآن به چه شکل است، نظم قرآن به چه صورت است، سلسله مراتب در قرآن به چه شکل است، اعتباریّات در قرآن چطور است. خیلی چیزها را باید ببینیم. در حقیقت یک متن قرآن است که باید ببینیم.

تمدّن بر پایه ی بحث های نظری

سوال: این مطالب و نتایجی که بدست می آید باید ما با مطالب تمدّن تطبیق دهیم؟

- نه، ببینید عرض کردم در تمدّن اسلامی یک تیپ بحث ها نظری است، فقط باید در بیاورید، بعد هم نمی خواهد با جای دیگر تطبیق دهید. بگویید اگر بخواهم با استفاده از قرآن من یک الگوی نظری تمدّن بدهم چه در می آید؟ همین جا هم رها می کنید. شما کار خود را در حوزه ی مطالعات بنیادین انجام می دهید. سراغ احادیث می روید، احادیث به همین صورت است. اصلاً ما در احادیث خود رویکرد طبقه بندی به احادیث نداشتیم. مثلاً احادیث ما اولویّت بندی ندارد. یعنی مثلاً الآن مستحبیّات ما همه در عرض هم است، مکروهات ما در عرض هم است. خوبی های ما در عرض هم است. رذایل و چیزهای ما در عرض هم است، حال این که خیلی اوقات در خود لسان روایت طبقه بندی شده است! مثلاً آمده گفته است که دروغ کلید گناهان دیگر است. نماز ستون دین است. این ها خیلی عناوینی است که یک جایی می گذارد، الزامات رفتار این ها خیلی مهم است. یعنی می گویم چون ما طبقه بندی نداریم حوزه ی الزام رفتاری را از دست دادیم.

چرا رفتارهای اجتماعی مطابق با منطق روایات نیست؟

یک وقتی من روایتی خواندم و بابت این روایت به دادگاه ویژه ی روحانیّت احظار شدم. تا این اندازه ما چیز نکردم! شب قدر هم بود. یعنی از معدود سخنرانی هایی بود که من خدا و پیغمبری حرف زدم. یعنی از کفریّات نگفتم، از سیاست نگفتم، روایت پیغمبر خاتم را گفتم، منتها تحلیل کردم. روایت دارد که پیغمبر خاتم می فرماید: کسی که نماز خود را تعمّداً ترک می کند نسبت به کسی که هفتاد بی گناه را کشته است، با هفتاد دختر باکره زنا کرده است، هفتاد بار با مادر خود در بیت الله الحرام مجامعت کرده است، آن کسی که نماز خود را تعمّداً ترک کرده است، این آدم دومی به رحمت خدا نزدیک تر است نسبت به آن آدم! مطلب را توانستم برسانم.

حالا یک لحظه در اجتماع بیایید. فرض کنید که یک آدم در محلّه ی شما باشد که معروف باشد قاتل است، عبدالمالک ریگی است! با افتخار می روید با او عکس یادگاری بگیرید؟! عقل داشته باشید نمی روید. اگر بفهمید که فقط آدم کش نیست، هتک حرمت از ناموس مردم می کند، قطعاً فاصله می گیرید. اگر بفهمید ناموس مردم شب ها با مادر خود دارد چیز می شود، چقدر این آدم نفرت اجتماعی برای ما تولید می کند!

حالا چقدر ما دوست داریم. قطعاً طلبه ها این دوست هرا ندارند، جامعه را دارم می گویم. چقدر جامعه دوست هایی دارد که می دانند نماز نمی خواند بعد می گویند کجایی آقا دلم برای شما تنگ شده است، بی معرفت سری به ما نمی زنید، می روند و همدیگر را بغل می گیرند! چرا این الگوی مناسبات رفتاری یعنی حبّ و بغض اجتماعی بر اساس منطق و دسته بندی روایات این جا تحصیل نشده است؟

اصل و فرع تمدن اسلامی

تمدّن اسلامی تمدّنی است که اولویّت ها، ضریب حسّاسیّت ها و خیلی چیزهای خود را به صورت نصوص به ما بدهد، متن به ما بدهد. متن می گوید این اصل است. ما اصل را جای فرع گذاشتیم. آن وقت دوباره در در بحث احادیث ما چند نیاز داریم. یکی بحث طبقه بندی روایات است، این طبقه بندی ها گاهی اوقات از حیث اصل و فرع است، یعنی در حوزه ی اعتباری، یعنی خود روایت می گوید که این اصل است یا این فرع است. گاهی اوقات طبقه بندی ها، طبقه بندی های تاریخی است.

اعتقاد و منطق در روایات

در طبقه بندی ها یا طبقه بندی ها اصل و فرع اعتقادی است یا طبقه بندی های طولی، عرضی، منطقی است. یعنی شما منطقاً تا این کار را انجام ندهید این کار انجام نمی گیرد. ببینید مثلاً فرض کنید که می خواهید دعای شما قبول شود، روایت داریم کسی که دروغ می گوید تا ۲۰ روز دعای او مورد اجابت قرار نمی گیرد. کسانی که غیبت می کند تا ۴۰ روز، کسی که تهمت می زند تا ۶۰ روز. منطقاً تا زمانی که مشکل غیبت و تهمت و دروغ و این ها را حل نکردید نوبت به دعا نمی رسد.

مثلاً روایت داریم عاق والدین باعث حبس دعا می شود. «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاء»[۲] این«تَحْبِسُ الدُّعَاء» کسی که عاق والدین است می فهمد که دعای او محبوس می شود، بالا نمی رود. به عرش الهی نمی رسد، این چیز منطقی است. در طبقه بندی ها باید این ها را در بیاوریم.

دستاوردهای ارزش گذاری تاریخی

در طبقه بندی احادیث ارزش گذاری تاریخی داریم. در ارزش گذاری های تاریخی چند چیز دست ما می آید. مثلاً فرض کنید که قوانین Local یعنی مقطعی و محلّی. دیگر عرض کنم که مسئله ی قرائن مقامیّه، این ها در این مدل دسته بندی ها مهم می شود. شما یک وقت فرض کنید که فلان امام بزرگوار دارد یک جمله ای را می گوید، نصّ روایت هم برای ما مانده است. نصّ روایت یک مضمونی را دارد می گوید. لکن شرایط مقامیّه امام شرایط تقیّه است. یک جاسوسی در جلسه است و امام به خاطر او این طور حرف زده است. ما باید این ها را در بیاوریم. اگر در نیاوریم، اصلاً ارزش واقعی کلام فهمیده نمی شود.

ارزش مشخّص کردن تاریخ در صدور حکم احکام ثانوی

یک جایی عرض کنم که بحث های قوانین Local است. یعنی ادّعایی را روشن فکرها می کنند و فی الجمله خیلی از علمای ما بر این باور هستند. مثلاً می گویند ما یک احکامی داریم که ناظر به یک زمان خاصّی است. مثلاً شطرنج، اگر کسی به شطرنج نگاه کند که حسب روایت به آن جای مادر خود نگاه نکرده است! فقط دارد نگاه می کند. یک احکامی است که ناظر به زمان است. یعنی این ها را در احادیث باید در بیاوریم و خیلی باید در بیاوریم.

مثلاً فرض کنید که ما در روایت داریم که برای فلان بیماری کندر بخورید، الآن طبّ سنتی های ما دارند می گویند که کندر بخورید خوب است! دقّت در این ندارند که مثلاً امام کندر را برای کسی که تجویز کرده است که برای منطقه ی گرمسیر است. مزاج های گرم باید آن را بخورند نه مزاج های سرد. یک چیزهایی دارد. این طبقه بندی ها باید در روایات بیایید. این جدای از آن طبقه بندی ارزش گذاری رجالی است.

روایات کلیدی برای فهم قرآن

ارزش گذاری رجالی که این موثّقه است، این صحیحه است، این مجهوله است. این ارزش گذاری رجالی یک بحث است، ارزش گذاری تاریخی یک بحث است و ارزش گذاری طبقه بندی یک بحث دیگر است. روایات را باید در بیاوریم. روایات سرمایه ی ما است و بدون این روایات نمی گویم فهم قرآن نشدنی است، سخت است. خود قرآن تبیان است نه برای همه، برای راسخین در علم تبیان است. مثلاً روایات آمده است تا فهم قرآن را تعمیم دهید. و الّا با وجود قرآن نیازی به روایات برای راسخین در علم نیست. همه چیز در قرآن است، برای چه کسی؟ برای راسخین فی العلم، نه برای عموم. روایات آمده است ظرفیّت قرآن را فراتر از راسخین فی العلم برای عموم تعمیم دهد و چیز بکند.

تمدّن اسلامی در صدر اسلام

یا مسئله ی تاریخ صدر اسلام؛ وقتی من تاریخ صدر اسلامی می گویم منظور من تاریخ معصوم است. این وصف را دارم وصف تاریخ می کنم. دو جلسه ی قبل هم برای شما توضیح دادم که چرا معتقد هستم مقدّس ترین، خوب ترین، بهترین دوره ی فرهنگی تاریخ اسلام دوره ی خلفای راشدین است، در حالی که در واقع سنگ بنای انحراف تاریخ اسلام دارد در این دوره گذاشته می شود. این جا که گفتم دوره ی خلفای راشدین بهترین دوره ی فرهنگی تاریخ اسلام است ربطی به خود خلیفه و ساختار غاصبانه ی او ندارد. ربطی به میراث فرهنگی پیغمبر خاتم است که به محض این که از دنیا رفته است و خلیفه آمده است نمی تواند همه ی آن میراث را محو کند. صحابه ی پیغمبر هستند، حرف های پیغمبر است، میراث پیغمبر است، سنن پیغمبر است، به همین راحتی نمی شود چیز کرد. یک دوره ای است که حتّی اگر بخواهید این را منحرف کنید زمان می برد. مثلاً نیم سده زمان می برد، به همین علّت این نیم سده، نیم سده ی خوبی است.

ضرورت مطالعه تاریخ صدر اسلام

لکن فراتر از آن ما در خود صدر اسلام یعنی در ۲۷۰ سال اوّل اسلام از زمان پیغمبر تا غیبت امام عصر یک دوره ای است، انحراف آن، خوبی یا بدی های آن هر چه که است این دوره ای است که در منظر امام معصوم است. یعنی معصوم نسبت به خوبی های خود اظهار موضع کرده است، نسبت به بدی ها و انحرافات خود هم اظهار موضع کرده است. درست مثل این می ماند که شما یک فیلمی را دارید می بینید که یک منتقد یا ناقد یا ناظر کاملاً مشرف بر فیلم، متخصّص فیلم و مورد حجیّت در ارزیابی فیلم کنار دست شما است. دارد می گوید این جا قشنگ بود، این جا فنّی بود، این جا اشتباه بود، همین طور دارد برای شما می گوید. اهمیّت تاریخ صدر اسلام این است. به همین علّت شما در هر رشته ای بخوانید تاریخ صدر اسلام یک Text و یک متنی است که باید بخوانید. به عنوان منبع معرفت هم باید خوانده شود، صرف تاریخ نیست. تاریخ به عنوان منبع معرفت این جا مورد ملاحظه قرار می گیرد و چیز خوب و ضروری هم است.

نامه ۵۳ نهج البلاغه، راهی برای فهم بهتر حکومت اسلامی

در این تاریخ صدر اسلام، ما از تاریخ صدر اسلام که در واقع اسم آن سیره است، سیره ی معصومین. آیه نیست، روایت هم نیست، عمل و رفتار معصومین است. از این سیره ما مبنا می گیریم، روش می گیریم، ساختار هم می گیریم. یعنی مثلاً فرض کنید شما می خواهید حکومت بنا کنید. نامه ی امام علی (علیه السّلام) را به مالک می خوانید بعد واقعاً می بینید که در همین نامه مبنا است، روش است، ساختار هم است. در همین نامه! نامه ی مبسوطی است و از نامه های فنّی نهج البلاغه است. نامه ی ۵۳ نهج البلاغه را توصیه می کنم بارها و بارها با دقّت هم بخوانید. به نظر من هر آن چیزی که شما از حکومت اسلام بخواهید فهم کنید همین نامه است.

لزوم به خواندن نامه امام علی

این نامه یک نامه ی حکومتی است و نامه ی مفصّلی هم است. مفصّل ترین نامه ی نهج البلاغه است، نامه ای است که امام علی (ع) برای مالک فرستاده است، زمانی که مالک را به عنوان حاکم مصر گذاشته است. نامه کاملاً حکومتی است، درست مانند وصیّت نامه حضرت امام که چطور می گوید مجلس این کار را بکند، ارتش این کار را بکند، حکما این کار را بکنند، وعاظ، روحانیّت این کار را بکنند. معلّمین این کار را بکنند. در نامه ی امام علی (ع) دقیقاً این طور است. قضّات این کار بکنند، دیوان سالاران این کار را بکنند، جنود این کار را بکند، حاکم این کار را بکند، ریش سفیدان این کار را بکنند. قاعده داده است، قاعده های خیلی دقیق و قشنگ. لذا بارها و بارها باید آن نامه را بخوانید. از ما گذشته است، شما جوان هستید، بهتر این است، خیلی بهتر برای شما این است که آن را حفظ کنید. می دانید یعنی کلّی برای شما منبر درست می کند، شما را تأمین می کند، فنّی هم تأمین می کند. یعنی با زبان علی (ع) وقتی با مردم مواجه شدند. منطق خیلی روشن و قشنگ.

می خواهم بگویم که در تاریخ صدر اسلام ما دنبال این ها هستیم. خیلی کارها کردند. دیروز از یکی از این چهره های آکادمیک جریان دیوبند یک بندی را می خواندم، یک نکته ای را گفت که برای من قابل تأمل بود. من خود را به این تاریخ اسلام زدم و دیدم بی ربط نیست. از یک جایی به بعد تفسیر خاص می خواهد.

جریان دیوبند: باید از کفر نفرت داشته باشید نه از کافر!

این آقای محمّد تقی عثمانی از این چهره های آکادمیک دیوبند است. می گوید ما باید از کفر نفرت داشته باشیم نه از کافر! می گوید باید به کافر علاقه داشته باشید تا بتوانید از او دست گیری کنید. اگر برای او دل نسوزانید نمی توانید او را هدایت کنید. می گوید باید از کفر نفرت داشته باشید نه از کافر. کافر را باید دستگیری کنید، باید برای کافر گریه کنید، باید برای کافر دعا کنید، باید برای کافر دل بسوزانید. بعد چیزهایی هم از سیره آورده بود و من مدام فکر کردم دیدم جمله خیلی قابل تأمّل است. بله، دوستان از یک جایی به بعد، از یک جایی که کفر و کافر یکی می شوند مانند اتّحاد عقل و عاقل معقول می آید، اتّحاد کفر و کافر و مکفور می آید از آن جلوتر دیگر قابل تفکیک نیست.

در این وادی هم اتّفاقاً این مطلب را که می خواندم دو شب قبل آن سریال حضرت یوسف (علیه الصّلاه و السّلام) را آی فیلم شب ها دارد می گذارد، آن تکّه ای را می دیدم که حضرت یوسف (علیه السّلام) دارد از کار برادران خود اعلام انزجار می کند، امّا برای برادران خود دارد دعا می کند. مهم است! برای برادران خود دارد دعا می کند، از کار برادران خود دارد اعلام انزجار می کند. یعنی من می خواهم بگویم این که می گویند به ما روش می دهد. ببینید اگر شما همین مبنایی را که من دارم می گویم بپذیرید آن وقت چطور می روید با دوستان خود در بیرون تعامل می کنید؟

یعنی پیغمبر خاتم آدم هایی را که می رفت به این ها می گفت، راه را از چاه تشخیص می دهد، می دید این ها نمی فهمند تعبیر قرآن دارد که «لَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ»[۳] روح می خواست از بدن پیغمبر جدا شود، از بس این آدم ها مشرک بودند. پیغمبر نگران این ها بود. «رحمهٌ للعالمین» است دیگر. نگران این ها است که چرا این بدبخت دوست ندارد این راحتی چند روزه ی دنیا را با خلود در آخرت عوض کند؟ چرا؟ اذیّت می شد.

میزان نگرانی ما نسبت به انحراف طرف مقابل تا چه حد است؟

ما چقدر برای منحرفین مقابل نگران هستیم! درست مانند این است که برادر ما منحرف شود. خواب را از ما می گیرد، ما را پریشان می کند، نگران می شویم، آرام نداریم. به زمین و زمان می زنیم که نگذاریم برادر ما بیش از این  غرق شود. قصّه این جا است که تمام جامعه ی ایمانی ما أخ هستند. اخوه هستند. یعنی باید برای همه ی آن ها نگران باشیم. در فرهنگ مااین أخ گاهی اوقات أق می شود. نه آن مثلاً ازگُل شما با ازگَل، می دانید! با یک بالا و پایین شدنی کلّی معنا عوض می شود. أخ و أق هم این طور است. امّت اسلامی اخوه هستند. یعنی برای آن ها باید دل سوزاند. در سیره ی پیامبر خاتم این قدر به شما روش و ساختار و مبنا می دهد.

ما در دوره ی دوم آقای احمدی نژاد بحث پرسش از نحوه ی مواجهه با آقای مشایی در بین اهل ایمان جدّی شده بود. یک جایی منبری رفتم، یک بچّه ی زیرکی هم بود، بچّه ی دبیرستانی بود ولی تیز بود و سؤال فنّی بود. گفت: حاج آقا با شما کار دارم. گفت من می خواهم یک چیزی را صریح به شما بگویم. گفتم: بفرمایید. گفت: فکر می کنم این سخنرانی شما توجیه ملاقات شما با آقای مشایی بود. گفتم: من برای این نگفتم ولی راست می گویید.  اینکه پسینی قراءت بکند مبنای من برای ملاقات همین سخنرانی بود ولی من نیامدم این جا این سخنرانی را بگوییم که بگویند که ٦، تا آخر نگفتم که من با مشایی ملاقات داشتم. یعنی آن را آن جا خرج نکردم، ولی راست می گویید این مبنا به درد این توجیه می خورد. حالا هر یک از دوستان در این فضا، من یک چارتی از تیپ کارهایی که می شد و می شود انجام داد و خروجی همه ی این ها ما را نزدیک به یک چیزی می کند به نام تمدّن نوین اسلامی خدمت دوستان عرض کردم. دوستان خود انتخاب کنند که چه نوع بحثی را یا عنوان مقاله ای را انتخاب می کنند. هر عنوانی را که انتخاب کردید من جداگانه به دوستان برای منابع آن مشورت می دهم. برای دوستانی که احیاناً باید با آن ها تماس بگیرند، مشورت کنند. یا جاهایی که باید سر بزنند، آن ها را به تناسب خدمت دوستان معرّفی می کنم.

پی نوشت ها:

[۱]  بحار الأنوار، ج ۲۵، ص ۲۰۵٫

[۲]   زاد المعاد، ص ۶۱٫

[۳]  سوره ی شعراء، آیه۳٫

منبع:
دانشنامه اهل بیت