تبیان، دستیار زندگی
غفلت- آیة الله جوادی آملی(2) فصل یكم: غفلت در فن اخلاق، غفلت به عنوان مانع، و بیدارى به عنوان شرط لازم تهذیب نفس و سیر و سلوك شمرده شده است. مقدمه واجب سیر و سلوك آن است كه انسان توجه كند كه ناقص است و باید كامل شود و مسافر است و به زاد و
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

غفلت- آیة الله جوادی آملی(2)


فصل یكم: غفلت

در فن اخلاق، غفلت به عنوان مانع، و بیدارى به عنوان شرط لازم تهذیب نفس و سیر و سلوك شمرده شده است. مقدمه واجب سیر و سلوك آن است كه انسان توجه كند كه ناقص است و باید كامل شود و مسافر است و به زاد و راحله و راهنما نیاز دارد و بدیهى است كه اگر كسى غافل باشد و نداند مسافر است، در جاى خود مى‌ماند، چنانكه جناب مصلح الدین سعدى گفته است: حرم در پیش است و حرامى در پس؛ اگر رفتى، بردى و اگر خفتى، مردى.(1) كسى كه عازم سفر است اگر نداند كه مسافر است و حرامى و راهزن در كمین اوست، اگر بخوابد، یقینا گرفتار غارت راهزنان خواهد شد و اگر نخوابد و حركت كند، به مقصد مى‌رسد. شیطان صریحا گفت من در كمینم: لاقعدن لهم صراطك المستقیم(2) كسى كه بداند مسافر است، قهرا به فكر حركت است و اگر مسافر به فكر حركت باشد، به فكر تحصیل زاد و توشه مطابق با مسیر و مقصد خواهد بود. در تعبیرات دینى از كسانى كه اهل سیر و سلوك نیستند به عنوان خوابیده یا مست یاد مى‌شود. مست كسى است كه مِى، عقلش را پوشانده است و بنابراین، جوانى و یا مقام و غرور و مال هم از آن جهت كه چهره عقل را مى‌پوشاند و نمى‌گذارد انسان بیدار شود و حركت كند مست كننده است. به هر تقدیر، كسى كه نداند ناقص است و كاملى باید او را تكمیل كند و یا نداند نیازمند است و بى‌نیازى باید نیازش را رفع كند و یا نداند مسافر است و باید حركت كند، او در خواب است و سهمى از اخلاق ندارد و در حالت خواب هم مى‌میرد و در همان حال او را به جایى كه نمى‌خواهد، مى‌برند؛ چون حركت ضرورى و یقینى است: و ما جعلنا لبشر من قبلك الخلد افائن مت فهم الخالدون(3) هیچ كس در نشئه طبیعت، آرام نیست و نمى‌آرمد؛ زیرا دنیا آرامگاه نیست؛ چنانكه برزخ و قبر نیز آرامگاه نیست.

به هر تقدیر، كسى كه نداند ناقص است و كاملى باید او را تكمیل كند و یا نداند نیازمند است و بى‌نیازى باید نیازش را رفع كند و یا نداند مسافر است و باید حركت كند، او در خواب است و سهمى از اخلاق ندارد و در حالت خواب هم مى‌میرد و در همان حال او را به جایى كه نمى‌خواهد، مى‌برند؛

این كه در چهره سنگ قبر، نوشته مى‌شود: آرامگاه بر اساس نسبت برزخ به دنیاست وگرنه قبر یا برزخ نیز نسبت به قیامت، آرامگاه نیست، اگر چه برزخیان تلاش اهل طبیعت و دنیا را پشت سر گذاشته‌اند؛ ولى در جوش و خروشند تا به دارالقرار امن و مطلق كه بهشت است برسند. در حقیقت بهشت آرامگاه است. در مناجات شعبانیه نیز در باره بیدارى از خواب غفلت آمده است: الهى لم یكن لی حول فانتقل به عن معصیتك الا فی وقت ایقظتنی لمحبتك(4) خدایا! من غافل بودم و هیچ توفیق حركت نداشتم مگر آنگاه كه تو مرا بیدار كردى؛ اما براى این بیدارى، تلاش و كوشش لازم است. صداى انبیا وقتى به گوش كسى برسد، او را بیدار مى‌كند؛ حتى اگر خوابیده باشد و انبیا هم آمده‌اند تا مردم خوابیده را بیدار كنند، ولى اگر خواب كسى، سنگین باشد، صداى انبیا هم چنین انسان خوابیده را بیدار نمى‌كند. از این رو ذات اقدس خداوند به رسول اكرم صلى الله علیه و آله و سلم مى‌فرماید: و ما انت بمسمع من فى القبور(5) كسى كه مرده یا خوابیده است سخن تو را نمى‌شنود تا زنده یا بیدار شود. اما اگر كسى بیدار شود، مى‌فهمد باید حركت كند و اگر حركت نكند و دو لحظه در یك حال بماند، مغبون است.

پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند: من استوى یوماه فهو مغبون(6) اگر كسى دو روزش یكسان باشد، گرفتار غبن و زیان است؛ منظور از روز هم شبانه روز یا روز در مقابل شب نیست. بنابراین، اگر كسى دو ساعت و حتى دو لحظه‌اش یكسان باشد، ضرر كرده است؛ زیرا عمر خود را داده و چیزى در مقابل آن نگرفته است، ولى اگر دائما به یاد حق باشد، چنانكه قرآن كریم مى‌فرماید: و اذكر ربك فى نفسك تضرعا و خیفة و دون الجهر من القول بالغدو و الاصال ولا تكن من الغافلین(7) حتى دو دقیقه یا دو لحظه‌اش نیز، همسان نیست و او هر لحظه به ذات اقدس اله نزدیك‌تر مى‌شود و مى‌فهمد كه هر مرتبه‌اى نسبت به مرتبه آینده، نقص و هر مرتبه آینده نسبت به گذشته كمال است. از این رو گفته‌اند: حسنات الابرار سیئات المقربین.(8) بنابراین، اولین شرط براى سیر و سلوك، بیدارى است. پس از بیدارى و عزم بر حركت انسان سالك در مى‌یابد كه براى حركت، زاد و توشه، مركب، راهنما و شناخت لازم است.

پی‌نوشت‌ها:

1- گلستان، باب دوم، حكایت 11.

2- سوره اعراف، آیه 16.

3- سوره انبیاء، آیه 34.

4- مفاتیح الجنان، مناجات شعبانیه.

5- سوره فاطر، آیه 22.

6- بحارالانوار، ج 68، ص 173.

7- سوره اعراف، آیه 205.

8- بحارالانوار، ج 25، ص 205.

لینک مطلب مرتبط :

موانع سیر و سلوک- آیة الله جوادی آملی (1)

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.