رشنه مهندسی صنایع - بخش اول
مهندسی صنایع (Industrial Engineering) عنوانی برای بیان رویکردی در علم مدیریت سازمان ها و صنایع می باشد.
با پیشرفت سریع علوم و پیچیدگی روز افزون آن بالطبع سیستم های تولیدی و خدماتی نیز گسترش یافته است در نتیجه این پیشرفت اداره صحیح و مناسب اینگونه واحدها به صورت سیستماتیك مستلزم بكارگیری تكنیك های علمی و پیشرفته می باشد.
مهندسی صنایع
حجم تولید و گستردگی خدمات آن چنان است كه رشته های مهندسی سنتی از قبیل شیمی، راه و ساختمان، برق ، مكانیك و غیره پاسخگوی كلیه مسائل این سیستم ها نمی باشند چرا كه هر كدام از این رشته ها ویژگی خاصی را شامل می شوند كه معمولا اسامی آنها مبین ماهیت آنها است اما مشكل عمده ای كه وجود دارد ارتباط میان این رشته ها و تعیین جایگاه دقیق و درست آنها در كنار هم در صنعت است كه از همین جا نیاز به یك ارتباط دهنده احساس می شود كه برای جبران چنین كمبودی در قرن بیستم و به ویژه در چند دهه اخیر از پیوند رشته های علوم، مدیریت، اقتصاد و رشته های مهندسی، رشته جدیدی به نام مهندسی صنایع به وجود آمده است كه وظیفه یك ارتباط دهنده بین رشته های مختلف را به عهده دارد.
معرفی
مهندسی صنایع رشته ای است كه با طراحی، پیاده سازی و بهبود سیستم های یكپارچه ای از انسان (human)، مواد (material)، اطلاعات (information)، تجهیزات (instrument) و انرژی (energy) مرتبط می باشد. این رشته بر پایه دانش تخصصی در علوم ریاضی، طبیعی، اجتماعی و نیز قوانین و روش های تجزیه و تحلیل مهندسی و طراحی بنا شده است تا به كمك آنها به ارزیابی نتایج حاصل از سیستم های یكپارچه بپردازد.
کاربرد و گرایش ها
امروزه با پیشرفت صنعت و جهانی شدن اقتصاد و با توجه به توانمندی های یك مهندس صنایع به اهمیت این رشته بیشتر واقف می شویم. یكی از مهم ترین مسائل در صنعت استفاده بهینه از منابع در دسترس می باشد.
منابع در دسترس شامل مواد منابع انسانی و ماشین آلات و...( همه این منابع برای رسیدن به كالای مطلوب هزینه هایی را در بر دارد) كه باید این هزینه ها حداقل شوند. البته كیفیت كالا و خدمات نیز نباید فراموش شود و كلید حل این مسائل در دست یك مهندس صنایع است كه با توانمندی های خود می تواند راه گشای آن باشد.
مهندسی صنایع یك رشته مدیریتی نیست بلكه تخصص مهندس صنایع به عنوان ابزاری توانمند در خدمت یك مدیر قرار می گیرد یعنی بیشترین كمك به یك مدیر می تواند توسط مهندس صنایع انجام بپذیرد.
البته با توجه به اطلاعات یك مهندس صنایع اگر بخواهند برای یك كارخانه از بین سه نفر با شرایط یكسان و رشته های تحصیلی مكانیك و برق و صنایع یك نفر را انتخاب كنند حتما مهندس صنایع را برمی گزینند.
گرایش ها
رشته صنایع دردوره كارشناسی دارای چهارگرایش زیر است:
- برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها
- تولید صنعتی
- تكنولوژی صنعتی
- ایمنی صنعتی
البته گرایش های ذكرشده در سطح كارشناسی تفاوت چندانی با یكد یگر ندارد، چرا كه دانشجویان هر یك از گرایش های فوق ازمیان 140 واحدی كه دردوره كارشناسی می گذارنند تنها 30 واحد متفاوت با یكدیگر دارند.
در مهندسی صنایع دانشجویان می توانند واحدهای متفاوت را نیز در 9 واحد اختیاری خویش انتخاب كرده و بگذرانند. برای مثال فارغ التحصیل گرایش تولید صنعتی می تواند به جای گرایش تحلیل سیستم ها فعالیت كند.
گرایش تکنولوژی صنعتی
گرایش تكنولوژی صنعتی با بینش و دیدی فنی تر از گرایش قبلی به مسایل نگاه می كند. كارشناسان این رشته كه از نظر فنی نزدیك تر به مهندسین مكانیك مخصوصا گرایش ساخت و تولید می باشند، آگاه به مسائل بهینه سازی ساخت و ساز و فراورده های صنعتی و نیز نگه داشتن و راه اندازی فنی واحدهای اجرایی هستند.
دارای توانایی هایی از قبیل انتقال و مدیریت تكنوژی همین طور حفظ و حراست از آن می باشند كه به مدد امكانات سخت افزاری و نرم افزاری در جهت حفظ و نگه داشتن نظام فنی و اجرایی گام برمی دارند، با مدیریت تكنولوژی های در دسترس، یا مواردی كه در قالب انتقال تكنولوژی بده بستان می شود سعی در افزودن كمیت و كیفیت فراورده ها و نیز بهره برداری موثر از امكانات در دسترس دارند.
با استفاده از تجهیزات كامپیوتری و مدارهای منطقی قادر هستند طیف وسیعی از خواست های اجرایی بشر را كه بدلیل محدودیت های انسانی به سهولت قابل تحقق نمی باشند را عینیت بخشند. آنها ازمرحله طراحی یك ایده و نمونه سازی آن گرفته تا مرحله ساخت وتدارک، امكانات تولید، همین طورمدیریت مراحل اجرایی، توان خدمت رسانی را دارند. ضمنا ضایعات و منابع بروز آنها را شناسایی می كنند و می توانند تأثیرات گوناگون آنها را مورد سنجش و ارزیابی قراردهند در واقع هدف این گرایش تربیت تكنولوژیست های كارخانه است.
گرایش تولید صنعتی
گرایش تولید صنعتی فن به كارگیری مهارت های تكنیكی- اقتصادی و استفاده موثر و نظام یافته از نیروی انسانی، زمان، ماشین آلات، ساختمان و مواد به منظور تولید كالا با كیفیت مطلوب است. مهندس تولید صنعتی با استفاده از علوم مختلفی كه كسب كرده قادر است با تجزیه و تحلیلی كه پیرامون برنامه ریزی تولید، كنترل و مدیریت پروژه، كنترل كیفیت، بهبود كارایی تولید و نیز طرح ریزی های گوناگونی كه در واحدهای اجرایی انجام می دهد امكان موثر تر به تولید رسیدن فراورده ها یا عرضه مطلوب تر خدمات راپدید آورد.
انتخاب تركیب مناسب ازمحصولات تولیدشده توسط یك كارخانه برای به حداكثر رساندن سود كارخانه، قسمت های مختلف یك كارخانه به چه ترتیبی ساخته شوند تا حداقل جابجایی مواد و محصولات را با حداقل ضایعات داشته باشند، تدابیر لازم برای ثبات كیفیت محصولات كارخانه، برنامه ریزی و كنترل موجودی ها،كنترل كیفیت، راه های موثر به تولید رسیدن فراورده ها یا عرضه مطلوب تر خدمات ازكارهایی است كه یك مهندس تولید صنعتی می تواند انجام دهد او می تواند به گونه ای یك نظام اجرایی را برنامه ریزی كند كه چند هدف متفاوت و گاه متضاد درقالبی بهینه تحقیق پیدا نماید.
مثلاً قیمت ها كاهش یافته، ارزش افزوده بالا رفته، حمل و نقل ها كم شده موجودی های محدودتری ذخیره شده و درعین حال قابلیت اطمینان بالا تری نیز برای حفظ رقابت پذیری وجود داشته باشد در واقع هدف این گرایش تربیت مدیران تولید واحدهای صنعتی است.
گرایش برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها
گرایش برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها تا حدودی جنبه نرم افزاری دارد و بیشتر به ارائه راه كارهای سیستماتیك می پردازد. در واقع هدف این گرایش تربیت كارشناسانی است كه بتوانند با بهره گیری از روش های جدید و سیستماتیك ومدل های ریاضی، مسائل واحدهای صنعتی را تجزیه و تحلیل نموده و بیشترین رهنمودها را برای استفاده از منابع موجود در عملكرد اجزاء تشكیل سیستم ارائه بدهند.
برای توضیح بیشتر مهندس تحلیل سیستم ها در واقع اطلاعات جمع آوری شده را با استفاده از نرم افزارهای مختلف و مدل های ریاضی تجزیه و تحلیل نموده، موارد به دست آمده را تنظیم و ثبت كرده و در اختیار واحدهای مختلف قرار می دهد (حتی الامكان اطلاعات را به صورت نمودار نیز ارائه می دهد) برای مثال در یك سیستم صنعتی با جمع آوری اطلاعات و هماهنگ كردن ارگان ها و سیستم های مختلف (سیستم های كیفیت، سیستم های مالی، سیستم های تدارک، سیستم های حسابداری و 6( و ارائه چارتی كامل از آنها سعی برآن دارد تا سیستم ها را از نظر مدیریت زمانی) زمان سنجی ( بهبود بخشیده، تقسیم كار را به بهترین نحو بین نیروی انسانی و ماشین آلات انجام داده تا بیكاری در سیستم ها كاهش یابد ) در مورد ماشین آلات به بررسی و ثبت نواقص، ضعف قطعات و علت از كار افتادگی آنها می پردازد ( خط تولید را موازنه كرده ونقاط گلوگاهی را مشخص می نماید تا خروجی با حداقل هزینه، بهبود یافته و متعادل شود. مهندسی تحلیل سیستم ها نسبت به سایر گرایش ها به بررسی جامع تر و كلانتر پروژه ها و سیستم ها می پردازد.
مهندسی صنایع در ایران
در سال 1336 رشته مهندسی صنایع با نام رشته ماشین افزار تا مقطع كارشناسی ارشد در هنر سرای عالی در كنار رشته های جوش و مكانیك و عمران ( راه و ساختمان ) تدریس شد. به دنبال تأسیس این مركز تعلیم و تربیت حرفه ای، هنرستان صنعتی نمونه و دانش سرای عالی صنعتی پا به عرصه وجود گذاشتند كه دوره های سه ساله كارشناسی برگزار می نمودند. در سال 48 نام رشته تغییر كرد و ماشین افزار تبدیل به تولید شد و هم اكنون نیز آن را به نام مهندسی صنایع می شناسیم.
اهمیت مهندسی صنایع
مرور توانمندی ها و خدمات مهندسی صنایع نقش و اهمیت مهندسی صنایع را به وضوح بیان می كند. امروزه حیات اقتصادی سازمان ها و موسسات تولیدی و خدمات در بازار رقابتی شدید جهانی به استفاده بهینه از منابع در دسترس وابسته است. عموماً منابع در دسترس شامل مواد، منابع انسانی، ماشین آلات (شامل تجهیزات، لوازم جانبی، امكانات مورد نیاز شامل فضا و انرژی و ...)، منابع اطلاعاتی و منابع مالی طبقه بندی می شوند. ایجاد و نگهداری منابع یاد شده هزینه هایی را برای سازمان به دنبال دارد.
این بدان معنی است كه قدرت رقابتی موسسه مذكور در بازار افزایش می یابد. با توجه به تحولات اقتصاد جهانی قدرت رقابتی شرط اساسی موفقیت در كسب و كار نوین محسوب می شود. در كنار این مسائل، توجه به نوآوری ها و ارتقا كیفی محصولات و خدمات كه از طریق تلاش برای یافتن طرح های بهبود یافته و همچنین تحول در فرآیند كسب و كار نیز بقا و رشد موسسات را در پی خواهد داشت.
با توجه به مراتب فوق اگر ضرورت ها و نیازمندی های رسیدن به امور مذكور را با تكنیك های مهندسی صنایع تطبیق دهیم مشاهده می شود كه مهندسی صنایع ابزار لازم برای حصول اهداف سازمانی را بطور فراگیر و سیستماتیك فراهم می آورد و این نشانگر نقش و اهمیت بالای مهندسی صنایع بعنوان موتور محرک حركت سازمان های امروزی است.
ادامه دارد ...
رشته مهندسی صنایع 2
