تبیان، دستیار زندگی
خبرنگاران متعهد و پایبند به اصول و ارزش های اخلاقی اند که برای جلب منفعت ارگان ها و مؤسسات وابسته، تعهدات اخلاقی و دینی خود را زیر پا نگذاشته و با رعایت آن قوانین سهم عمده ای در هدایت و بصیرت افزایی آحاد جامعه بر می دارند.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پنجره ای رو به سوی تعهدات خبرنگاری

خبرنگاران متعهد و پایبند به اصول و ارزش های اخلاقی اند که برای جلب منفعت ارگان ها و مؤسسات وابسته، تعهدات اخلاقی و دینی خود را زیر پا نگذاشته و با رعایت آن قوانین سهم عمده ای در هدایت و  بصیرت افزایی آحاد جامعه بر می دارند.

علی بیرانوند/کارشناس حوزه- بخش قرآن تبیان
خبررسانی و خبرنگاری

امروزه در عصر ارتباطات و رسانه ها، بازار خبر و اطلاع رسانی به طور فزاینده ای رونق یافته است. سازمان ها و ارگان های مختلف سعی دارند با به استخدام در آوردن خبرنگاران جوان به نوعی قدرت، سود و منفعت خود را تأمین نمایند و بیش از این که به کیفیت و نتیجه ی اخلاقی کار خود توجه داشته باشند، نگران کمیت هایی همچون میزان مخاطب (audience)، درآمد و ثروت حاصل از تهیه خبر باشند. 
در این بین این خبرنگاران متعهد و پایبند به اصول و ارزش های اخلاقی اند که برای جلب منفعت ارگان ها و مؤسسات وابسته، تعهدات اخلاقی و دینی خود را زیر پا نگذاشته و با رعایت آن قوانین سهم عمده ای در هدایت و  بصیرت افزایی آحاد جامعه بر می دارند. در این نوشتار کوتاه سعی داریم پنجره ای کوچک، رو به سوی تعهدات اخلاقی خبرنگاران جوان باز نماییم. 

پنجره ای رو به سوی تعهدات خبرنگاری

نزدیك ترین شما به من فرداى قیامت و مستحق‏ تر شما به شفاعت من راستگوتر و ادا كننده ‏تر امانت و خوش‏ خلق تر و نزدیك تر شما است به مردم.»

با توجه به اینکه در حوزه فعالیت های مطبوعاتی و خبرنگاری، زمینه برای به کارگیری ترفندهای نوشتاری و احیاناً شارلاتانیزم تبلیغاتی فراهم است، توجه به سلسله ای از آداب اخلاقی حاکم بر حرفه ی خبرنگاری بسیار مهم و ضروری می نماید؛ چرا که در پرتو آداب و اخلاق مزبور می توان رسالت خطیر نوشتاری را به نحو شایسته ای به انجام رسانید، و از آفات و چالش های پیش رو مصون ماند.

اصول و باید های اخلاقی خبرنگار متعهد

1-گزاره ای به نام حسن خلق: 
یکی از گزاره های اخلاقی و مهمی که ارتباط تنگاتنگی با تهیه خبر دارد، خوش رفتاری است. این شاخص و مؤلفه ی اخلاقی که در متون و منابع دینی نیز بسیار مورد تأکید و سفارش است، تأثیر مستقیمی در موفقیت خبرنگار، در تهیه خبر و اطلاعات دارد. 
چه بسیار افرادی که به واسطه ی بداخلاقی  و تند نویسی و بدگویی بعضی از خبرنگاران، به هیچ وجه تمایلی به مصاحبه و اطلاع رسانی به خبرنگاران ندارند و این امر به طور معمول تأثیر منفی در کار حرفه ای خبر نگاری بر جای خواهد گذاشت. 
در اهمیت و ارزش این شاخص اخلاقی، خدای متعال به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله)می فرماید: « فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِك؛[سوره آل عمران، آیه159] به (بركت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم‏] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراكنده مى‏شدند.»

2-پرهیز از اهانت و تحقیر دیگران:  

خدای متعال در خصوص نوع برخورد با دیگران می فرماید: «وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنا [سوره بقره، آیه83] و به مردم نیك بگویید.» بنابر نظر علامه طباطبائی، این جمله کنایه از خوشرفتاری و حسن معاشرت با مردم است

یکی از وظایف و رسالت های مهمی که یک خبرنگار متعهد می بایست همواره به یاد داشته باشد، حفظ حرمت و کرامت انسانی  آحاد جامعه است؛ چرا که رعایت نکردن این موضوع می تواند پایه های مهم زندگی اجتماعی را دستخوش تزلزل و سستی کند. 
با توجه به توصیه و سفارش های مکرر حضرات معصومین (علیهم السلام) به این موضوع، سزاوار است، جامعه خبرنگاری به این موضوع اهتمام خاص داشته و هیچ گاه به خاطر همسو و همراه نبودن آراء و نظرات دیگران آنها را آماج اخبار توهین آمیز و غیر اخلاقی خود نمایند. 
این موضوع آن چنان مورد توجه و عنایت فرهنگ قرآن بوده که حتی رعایت آن را در خصوص افراد غیر مسلمان نیز لازم شمرده و قصور و یا تقصیر در انجام آن را برای هیچ کس روا نمی داند: « وَ لا تَسُبُّوا الَّذینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ؛ [سوره انعام، آیه108] به معبود كسانى كه غیر خدا را مى‏خوانند دشنام ندهید، مبادا آنها (نیز) از روى (ظلم و) جهل، خدا را دشنام دهند!»
در آیه دیگر خدای متعال در خصوص نوع برخورد با دیگران می فرماید: «وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنا [سوره بقره، آیه83] و به مردم نیك بگویید.» بنابر نظر علامه طباطبائی، این جمله کنایه از خوشرفتاری و حسن معاشرت با مردم است.[1]

3-صداقت و راستگویی:  

از جمله اصول مسلم و  بایسته های اخلاقی حرفه ی خبرنگاری، اصل صداقت و راستگویی  و پرهیز از دروغ پراکنی، و استناد به شایعات بی پایه  و اساس است. عدم توجه به این اصل اخلاقی به شدت می تواند جایگاه و اعتبار خبرنگار و خبرگزاری ها را مخدوش سازد؛ چنانچه در کتاب مستدرک الوسائل از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) نقل شده است: «کم آبروترین مردم  کسی است که دروغ می‌ گوید.» [2] 
در اهمیت و ارزش راستگویی و صداقت  در رفتار و گفتار از منابع روایی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) این چنین نقل شده است: «إِنَّ أَقْرَبَكُمْ مِنِّی غَداً وَ أَوْجَبَكُمْ عَلَیَّ شَفَاعَةً أَصْدَقُكُمْ لِسَاناً وَ أَدَّاكُمْ لِلْأَمَانَةِ وَ أَحْسَنُكُمْ خُلُقاً وَ أَقْرَبُكُمْ مِنَ النَّاسِ؛[3] نزدیك ترین شما به من فرداى قیامت و مستحق‏ تر شما به شفاعت من راستگوتر و ادا كننده ‏تر امانت و خوش‏ خلق تر و نزدیك تر شما است به مردم.» 
قرآن کریم نیز در خصوص توجه داشتن به واقعیت و عدم اعتناء به شایعات و خبرهای بی پایه و اساس این چنین رهنمود می سازد: «وَلا تَقفُ ما لَیسَ لَکَ بِهِ عِلمٌ اِنَّ السَّمعَ وَ البَصَرَ وَالفُؤادَ کُلُّ اولئکَ کانسَ عَنهُ مَسئولاً؛[سوره اسراء، آیه 36] از آنچه نمی دانی پیروی نکن ؛ چرا که گوش و چشم و دلها همه مسئولند.»

4-تعهد و مسئولیت پذیری: 

در اهمیت و ارزش این شاخص اخلاقی، خدای متعال به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله)می فرماید: « فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِك؛[سوره آل عمران، آیه159] به (بركت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم‏] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراكنده مى‏شدند.»

یکی دیگر از وظایف دینی و اخلاقی حرفه ی خبرنگاری، مسئولیت پذیری دینی و اجتماعی در قبال مردم است. کما اینکه در فرهنگ دینی و روایی نیز از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) این چنین تأکید شده است: «کُلُّکُمْ راعٍ وَ کُلُّکُم مَسئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ،[4] همه شما نگهبان و مسئول [عملکرد و رفتار] یکدیگر هستید.»
در واقع یک خبرنگار متعهد و آگاه به مشکلات و نیازهای فرهنگی و دینی جامعه، به خوبی می تواند در انعکاس دردهای موجود در جامعه و انتظارات به حق مردم به مسئولین، نقش عمده ای را ایفا نماید. چه بسیار مشکلات اجتماعی که مسئولین به خوبی از آن موارد اطلاع روشنی ندارند و این خبرنگار دردمند و مسئولیت پذیر است که با روشنگری، تعهد و مسئولیت پذیری خود را به منصه ظهور می رساند.

جمع بندی و خاتمه:

روزنامه نگار، به دلیل ارتباط با افکارعمومی و این که متولی اطلاع رسانی به جامعه است، با فعالیت حرفه ای و خبری خود، به افکار عمومی جهت می دهد، از این رو رعایت صداقت، امانت، درستی، راز داری،..مسئولیت پذیری، عدم قضاوت و پیش داوری، از ابتدایی ترین اصول و شرایط خبرنگاری به شمار می آید.[5] 

پی  نوشت ها:
[1]. سید محمدحسین طباطبائی، المیزان: ج 1، ص 219. 
[2]. مستدرک الوسائل: ج ۹، ص۸۷. 
[3].الأمالی( للصدوق): ص508. 
[4].جامع الأخبار(للشعیری): ص 119. 
[5]. محمد فولادی، اخلاق روز نامه نگاری، ص46.