چند ماه پیش بود که در اسرائیل فیلمی به زبان فارسی ساخته شد با نام «باباجون». محتوای این فیلم راجع به یهودیان ایرانیِ مهاجرت کرده به اسرائیل بود و مضمون اصلی آن را می شد مسئله بحران هویت دانست.

اسرائیلی ها خودشان این فیلم را رقیب «محمد رسول الله» مجید مجیدی در اسکار می دانستند اما سوای از مقایسه کیفیت فنی آثار که به نظر نمی رسید در یک سطح باشند، چه چیزی باعث می شد آن ها برای خودشان چنین رقیب تراشی عجیبی بکنند؟

قطعاً رو در رو قرار گرفتن دو فیلم از ایران و رژیم صهیونیستی در رقابتی مثل اسکار می توانست با دامن زدن به حواشی، به دیده شدن هر دو اثر کمک کند اما آیا اگر فیلم دیگری از ایران در جشن آکادمی شرکت کرده بود، باز هم می شد به دامن زدن این رویارویی حتی فکر کرد؟

فرض کنید «گذشته» اصغر فرهادی، «یه حبه قند» رضا میرکریمی، «جدایی نادر از سیمین» اصغر فرهادی یا حتی «بچه های آسمان» که اثری از کارگردان همین فیلم، یعنی مجید مجیدی است، امسال در اسکار شرکت کرده بودند؛ در آن صورت آیا باز هم امکان داشت که «بابا جون» یک رقیب ایدئولوژیک برای نماینده سینمای ایران دانسته شود؟ قطعاً خیر.

«محمد رسول الله» تلاشی بود برای یک باز تعریف صلح طلبانه از چهره پیامبر اسلام و در زمانه ای که فتنه های تروریستی با مصادره نام و عنوان آیین «محمدی» جهان را به آشوب کشانده اند، این فیلم ردّیه ای بود بر تفاسیر سودجویان از مکتب اسلام. آن ها که می خواستند نسل های دوم و سوم مهاجران عرب زبان غربی را به چیزی که در جستجویش بودند برسانند؛ یعنی «هویت».

داستان «بابا جون» هم درباره ی حدوث بحران هویت در میان ایرانی تباران مهاجرت کرده به سرزمین های اشغالی بود. به این ترتیب، آنچه که رو در روی هم قرار می گرفت، هدف نهایی از ساخت دو فیلم بود نه ساختار فنی شان یا تم داستانی و این جور مسائل.

عصر جدید آدم ها را به هم نزدیک نکرده، بلکه فقط به هم نشان شان داده. انسان مدرن در چنین شرایطی کم کم به تنهایی خودش و آنچه که داشته یا می توانست داشته باشد اما اکنون ندارد، بیشتر توجه خواهد کرد. این بی قراری ها بحران هویت را از پستوی ذهن افراد بیرون می آورند و اتفاقاتی را رقم می زنند که نمی شد، پیش بینی شان کرد. حالا باز هم یک فیلم دیگر درباره ایرانی ها توسط لابی صهیونیستی ساخته شده و باز هم موضوع یهودیان ایرانی تبار هستند.

آیا وقت آن نرسیده که مطمئن شویم در داخل مرزهای اشغالی، یک بحران هویت عمیق جریان دارد و تولید چنین آثاری که تنها بخشی از تلاش های زعمای آن رژیم برای حل مسئله به حساب می آید، در همین راستا قابل تبیین هستند؟

«سپتامبرهای شیراز» ماجرایی را از ماه سپتامبر ۱۹۸۱ آغاز می کند و در ۱۹۸۲ به پایان می رساند. یک جواهرفروش یهودی که همسر شاه هم سابقاً جزو مشتریانش بوده، حالا با برخورد تندخویانه ی انقلابیون مواجه می شود... هر کشوری که در آن انقلابی سیاسی رخ بدهد، ماه ها و سال های اول را با حالت طبیعی طی نمی کند و چنین وضعیتی فقط مخصوص ایران نیست اما روایتی که در این فیلم دیده می شود به طور واضحی غلو شده و حتی کینه جویانه است.
 
لوکیشن ها مثل تمام فیلم های هالیوودی که درباره ایران ساخته شده اند، بیشتر به اروپای شرقی شبیه است. البته این فیلم برای خالی نبودن میزانسن اش، کوچه پس کوچه های شیراز را پر از مردمان خشمگین انقلابی نشان می دهد که صبح و شب نمی شناسند و یکسره در حال آتش زدن، شعار دادن و پوستر چسباندن هستند. غلوشدگی این تصاویر آن جایی خودش را بیشتر نشان می دهد که توجه کنیم این فضاسازی مربوط به بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است نه بحبوحه آن.

کار از نظر کارگردانی هم حرف چندانی برای گفتن ندارد و بخصوص فیلمبرداری آن خیلی ضعیف است. حرکت های دوربین به طرزی عجیب، چیزی بین دوربین روی دست و سه پایه هستند و حتی هنگامِ تیلت و پن شدن تصویر، دوربین لرزش های ناشیانه ای دارد. قطعاً کاری که از نظر پرداخت داستانی و روساخت فنی چنین ضعف های فاحشی دارد، نخواهد توانست محمل مناسبی برای نقد و بررسی باشد؛ اما مسئله اصلی آن چیزی است که ما توسط انگیزه شناسی از ساخت این اثر راجع به وضعیت داخلی رژیم صهیونیستی می فهمیم.

چند سال پیش که برای اولین بار در جشنواره فیلم دهلی آثاری از اسرائیل هم شرکت کردند، مخاطبان بسیاری از صبح زود به سالن ها می آمدند تا فیلم ها را ببینند. وقتی از این سحرخیزان تماشاچی پرسیده می شد که انگیزه شان از آمدن چیست؟ می گفتند که تا به حال هیچ تصویری از داخل مرزهای رژیم صهیونیستی ندیده اند و کنجکاوند که بدانند آنجا چه جور جایی است؟ این یک حقیقت است که کسی از اخبار داخلی رژیم صهیونیستی چیز چندانی نمی داند و فیلم هایی مثل «باباجون» یا «سپتامبرهای شیراز» بروز ناخواسته بحرانی هستند که داخل آن صندوقچه مهر و موم شده می گذرد.

ایران سرزمینی کهن است که آنرا قدیمی ترین کشور دنیا شناخته اند و شیراز هم یکی از باستانی ترین شهرهای دنیاست. در فیلم «بابا جون» هم مهاجران یهودی از شیراز به اسرائیل می آمدند و این اصلاً عجیب به نظر نمی رسد که کسی ساکن یک رژیم کولاژ شده و جعلی باشد و در هنگامه بحران هویت، به کهن بودن سرزمین اصلی اش بیندیشد. مصادر امور در رژیم صهیونیستی از همین روست که نگران هستند و برای حفظ روحیه ایرانی تباران ساکن سرزمین های اشغالی تلاش می کنند. فیلمنامه این فیلم، یادآور عنوان رمانی از نویسنده بسیار مشهور انگلیسی، آگاتا کریستی است.

کریستی سه بار به ایران هم سفر کرده بود و بالاخره رمانی نوشت به نام «خانه ای در شیراز». مقایسه پیرنگ داستان خانم کریستی با فیلمنامه ضعیف این فیلم کار بیهوده ای است و فقط کافی است بدانیم که عده ای می خواهند، بر رویای آن شهر زیبا و کهن در ذهن شیرازی الاصل های ساکن سرزمین های اشغالی، وِرد باطل السحر بزنند و در این راه سعی می کنند بر چهره ایران و ایرانی ناخن بکشند. رویکردی که به تلاش برای بالارفتن از دیواری مرمرین با پنجه هایی نمناک شبیه است.

---

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان