قندوز؛ بازخیزش طالبان و امنیت مفقود
سقوط مجدد قندوز امر اجتناب ناپذیری نبود و حکومت، امکانهای فراوانی برای جلوگیری از تبدیل شدن قندوز به مرکز قدرتنمایی طالبان داشت، ولی به نحو پرسش برانگیزی از هیچیک از این امکانها استفاده نکرد.
لواسانی - بخش سیاست تبیان
مقامات امنیتی کشور به همراه فرمانده کل نظامیان امریکایی و ناتو در افغانستان به هدف بررسی وضعیت امنیتی ولایت های شمال، به قندوز رفتند. در این سفر عبدالله حبیبی، وزیر دفاع ملی و محمد حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی ریاست جمهوری و شماری از مقام های امنیتی کشور، جنرال جان نیکلسون، فرمانده کل نیروهای خارجی را همراهی می کنند.
مقامات امنیتی تاکنون توضیحی درباره هدف اصلی این سفر نداده اند، اما این سفر در حالی انجام می شود که درگیری در مناطق مختلف ولایت قندوز بین طالبان و نیروهای امنیتی ادامه دارد و نیروهای امریکایی وعده همراهی نیروهای امنیتی افغانستان در جنگ علیه مخالفان دولت را داده بودند.
اینک نزدیک یکسال از آن زمان می گذرد و اوضاع در قندوز هنوز به گفته ساکنان محلی و آگاهان نه تنها «تحت مدیریت» نیست، بلکه روز به روز بدتر می شود. سفر اخیر مقامات عالی امنیتی داخلی و خارجی به این ولایت موید این گفته است و نشان می دهد، قندوز به نقطه کور امنیت شمال افغانستان تبدیل شده است.
اینکه این سفر بتواند، اوضاع ناپایدار و نابسامان این ولایت راهبردی را به سامان کند، امیدی وجود ندارد، ولایتی که دروازه شمال افغانستان شمرده می شود و ناامنی، بی ثباتی و جنگ در آن، به معنای تهدید امنیت شمال این کشور و فرو رفتن آن در پرده ابهام است.
در عین حال تشدید ناامنی و گسترش بی ثباتی در قندوز تاکید می کند، پروژه ناامن سازی شمال افغانستان وارد مراحل جدی تر و عملیاتی تری شده است.
خبرگزاری ها در دو هفته اخیر از حملات گسترده طالبان و جنگ در ولسوالی قلعه ذال و دشت ارچی قندوز خبر داده اند. تحرک دوباره طالبان سوال هایی را درباره چگونگی اوضاع این ولایت و آینده آن مطرح ساخته است.
اولین سقوط
28 سپتمبر 2015 میلادی، هنگامی که حکومت وحدت ملی درگیر جشن یک ساله گی اش بود، طالبان از چند جهت بر مرکز شهر قندوز حمله کرده ند و پس از جنگ شدید، این شهر را سقوط دادند.
این پیروزی برای طالبان، یک شبه بدست نیامده بود. طالبان تقریبا، هفت سال در قندوز فعالیت کردند تا بتوانند، ضربه نهایی را به حکومت وحدت ملی وارد کنند. هرچند نیروهای امنیتی 3 روز بعد توانستند، کنترول مرکز شهر را بدست بگیرند، اما پاک سازی اطراف قندوز حدود بیست روز طول کشید.
با اینکه قندوز بیشتر از چند روز در دست طالبان نبود، اما گزارش ها نشان می داد، این گروه رفتار وحشتناکی با مردم داشتند. کنترول دوباره حکومت بر قندوز با حمایت هوایی نیروهای خارجی صورت گرفت.
در آن زمان باورها بر این بود که طالبان قصد ندارند، برای اداره ی تمام شهر بجنگند و سقوط قندوز بیشتر جنبه تبلیغاتی ? روانی بر مردم و جنگجویان این گروه دارد، اما با گذشت حدود یک سال از این حادثه، گزارش ها می رساند، هنوز طالبان قدرتمندانه در این ولایت حضور دارند.
وضعیت ناخوشایند
نزدیک به یک سال پس از سقوط قندوز، اکنون خبرهای ناخوشایندی از وضعیت نظامی ? امنیتی قندوز گزارش می شود و طالبان در یک کیلومتری شهر هستند و چنان قدرت گرفته اند که اگر بخواهند، همین لحظه اداره شهر قندز را بدست می گیرند. روحیه سربازان زیاد پایین شده. طالبان، ولسوالی ها را گرفته اند. مهمات زیاد بدست آورده و خیلی مهجز شده اند و مردم از اینکه طالبان بسیار مجهز شده، می ترسند.
آمار تایید نشده، شمار طالبان در قندوز را 6 تا 7 هزار جنگجو تخمین می زند، اما مراجع امنیتی آن را تایید نکردند. با این حال، تجدید قوای طالبان سبب شد، مقام های بلندپایه نظامی و امنیتی حکومت مرکزی طی سال گذشته چندین بار به قندوز رفته و از آن دیدار کنند. منابع محلی نیز تأیید می کنند، از 9 ولسوالی قندوز، شش ولسوالی زیر اداره و نفوذ طالبان است. همچنین گزارش شده، ده روز پیش قلعه ذال و دشت ارچی بدست طالبان سقوط کرد.
مانورهای تازه
طالبان پس از تصرف قلعه ذال و دشت ارچی، بر خانه های غیرنظامیان یورش برده، آنها را به آتش کشیده و دارایی هایشان را به غارت برده اند. مکتب ها، کلینیک ها و دیگر مراکز خدمات عامه را هم ویران کرده اند.
اکنون بزرگ راه قندوز زیر تهدید جدی طالبان است و رفت و آمد بزرگان قومی و مقام های دولتی در آن ممنوع شده و چهار ولسوالی اختاش، کلباد، گورتیپه و قلعه ذال بطور کامل زیر اداره طالبان اند و بقیه ولسوالی ها زیر تهدید بلند این گروه قرار دارند.
درحالی که شهروندان قندوز و برخی از نمایندگان شان در شورای ولایتی نگران اوضاع در این ولایت هستند و می گویند، اگر دولت فکری نکند قندوز دوباره سقوط می کند، وزارت دفاع افغانستان نسبت به اوضاع این ولایت نگرانی جدی ندارد و می گوید که هیچ ولسوالی قندوز زیر اداره ی طالبان نیست.
همزمان با این، مشاور امنیت ملی افغانستان در سفری که در راس یک هیات بلندپایه امنیتی- نظامی به قندوز داشت، به مردم این ولایت وعده نمود، دولت مرکزی روی یک برنامه جامع امنیتی و توسعه ای برای این ولایت کار خواهد کرد و مردم در آینده نزدیک شاهد عملیات گسترده تهاجمی در قندوز خواهند بود.
طلاب مدارس
هنگام ظهور طالبان در سال 1995 در واقع گروهی از دانشجویان مذهبی مدرسه های پاکستان و افغانستان بودند که با داعیه صلح ولسوالی اسپن بولدک را تصرف و اعلام موجودیت کردند. شعار آنها تطبیق شریعت، تأمین امنیت و تضمین وحدت جغرافیای افغانستان بود و با این شعار ولایت های جنوبی افغانستان را به راحتی در کنترول خود گرفتند. اکثر نیروهای جنگی طالبان در همان ابتدا نیز دانشجویان مدارس مذهبی و دینی بودند.
به نظر می رسد، اکنون طالبان در ولایت شمالی قندوز، یک بار دیگر به یک منبع تقریبا تمام ناشدنی نیروی بشری و جنگجو دست رسی دارند. این منبع دانشجویان مدرسه های دینی این ولایت هستند که طالبان از آنها به حیث حمله کنند گان انتحاری و جنگجو استفاده می کنند این دانشجویان توسط طالبان شست و شویی مغزی شده اند و اکنون برای جنگ با حکومت محلی در قندوز آماده اند.
بحث مدارس دینی در قندوز به سال ها قبل برمی گردد، مثلا سه سال پیش شبکه بی بی سی فارسی گزارش مفصلی از موجودیت این مدارس در قندوز پخش کرد. این گزارش، تعداد دانشجویان این مدرسه ها که دارای باورهای افراطی هستند، را بالای هشت هزار پسر و دختر تخمین زده بود.
آنان شنیدن موسیقی، گرفتن ژس و ساز و سرود و رقص را در محافل عروسی حرام می دانند و اگر کسی با این اندیشه های شان مخالفت کنند، این دانشجویان آنان را کافر می خوانند.
براساس آن گزارش، تنها در یکی از این مدارس که اشرف المدارس نام دارد، شش هزار دانشجو درس می خوانند که دو هزار نفرشان دختر هستند. منابع تمویل این مدارس روشن نیست. هرچند مسوولان این مدارس گفته بودند، شاگردان با فروختن زیورات شان هزینه های مدرسه ها را تأمین می کنند.
پیش از گزارش بی بی سی، شبکه الجزیره درباره فعالیت مدرس اشرف المدارس، فیلمی زیر نام دختران طالبان ساخته و در آن هشدار داده بود، ممکن است شبکه های تروریستی از این دانشجویان به عنوان عسکرهای بی ادعا کار بگیرند.
با آنکه آمار واضحی درباره تعداد مدارس دینی در افغانستان وجود ندارد، اما منابعی در وزارت حج و اوفاق افغانستان گفته اند، بیش از 3700 مدرسه ثبت نهادهای حکومتی اند و بقیه بدون ثبت در نهادهای حکومتی به آموزش طلاب ادامه می دهند. رییس نشرات وزارت حج و اوقاف افغانستان می گوید: اکنون حدود 400 هزار دانش آموز در مدارس دینی مصروف آموزش اند و احتمال این وجود دارد، طالبان از مدارس ثبت ناشده برای پیش برد جنگ شان سرباز گیری کنند.
او می افزاید: چهار ولایت ننگرهار، هرات، بدخشان و قندوز بیشترین مدارس دینی را دارا هستند و تنها در کابل 120 مدرسه دینی ثبت شده فعالیت می نماید. به همین دلیل به نظر می رسد، برای مبارزه با طالبان، نیاز باشد دولت به جای میدان جنگ، چاره ی برای کنترول و قانون مند ساختن این مدرسه ها بیاندیشد. اگرچه برای کوتاه مدت چشم وامیدها به عملیاتی دوخته شده که به گفته ای مسوولان امنیتی «قرار است، به زودی قندوز شاهد آن باشد».
دهلیز راهبردی
قندوز، دهلیز راهبردی برای نفوذ در سراسر شمال افغانستان پنداشته می شود، ولایتی که با تخار، بغلان و سمنگان مرز مشترک دارد. بندر شیرخان که از گذرگاه های کلیدی اقتصادی افغانستان شمرده می شود، نیز از قلب همین ولایت می گذرد. این مسایل، قندز را به لحاظ نظامی- امنیتی و اقتصادی ? سیاسی، برای تمام گروه های درگیر در جنگ و صلح افغانستان مهم ساخته است.
پیشینه اهمیت سیاسی قندوز به زمان جنگ مجاهدین در برابر حکومت نجیب برمی گردد. به گفته اگاهان، اولین خیزش مجاهدین ضد حکومت کمونیستی از همین ولایت آغاز شد.
اواخر دهه 60 خورشیدی گروه های مجاهدین ضد حکومت نجیب حمله ی را بر قندز انجام دادند، در نتیجه قندوز اولین شهری بود که به دست مجاهدین افغان افتاد.
بدنبال سقوط حکومت مجاهدین بدست طالبان و آغاز مقاومت سران جهادی ضد طالبان، این گروه شکست سنگینی را در شمال افغانستان متحمل شد. اما دوباره به قندوز آمدند. خود را بسیج کرده و حمله هایشان را از سر گرفتند.
به نظر می رسد، طالبان نیز اهمیت حیاتی قندوز را دریافته اند. براساس گزارش های مختلف طالبان از سال 2008 به این سو متوجه قندوز شدند. پس از آن که کاروان های ناتو در مسیر پیشاور ? تورخم مورد حملات طالبان قرار گرفت، نیروهای ناتو مجبور شدند، اکمالاتشان را از تاجیکستان انجام دهند. اینگونه، طالبان نیز به قندوز که هم مرز با تاجیکستان است، جا به جا شدند.
طالبان تاحدی زیادی موفق به بازخیزش در قندوز شده و تلاش دارند، در این ولایت حضورشان را پابرجا نگهدارند. با این حال، دولت افغانستان اعلام نموده، برای بهبود اوضاع امنیتی شمال به ویژه قندوز تعهدات جدی و برنامه های جامعی دارد که امیدواری ها را برای بهبود اوضاع این ولایت افزایش می دهد.
