سهم دختران از سینما
موضوع این نوشتار مروری است بر فیلم های سینمایی که شخصیت اصلی شان دختران نوجوان و جوان بودند و به موضوعات مرتبط با آنها پرداختند؛ فیلم هایی که از آنها در دوره خودشان به عنوان فیلم هایی جریان ساز یاد شد.
نگاهی که در اینجا به فیلم ها داریم تنها به بهانه مرور شخصیت های دختر داستان است و با موارد دیگر کار نداریم.
معمولا ذهنیتی که در برداشت اول در تصور همگان از یک دختر وجود دارد لطافت و شکنندگی است؛ دخترانی که در تحمل سختی ها و ناهنجاری ها بنا بر عرف و شرایط اجتماعی محکوم به تحمل و سکوت هستند. باوری که میزان درست و غلط بودنش بیشتر به تصور غالب جامعه برمی گردد.
در اینکه معضلات اجتماعی زیادی گریبانگیر دختران نوجوان و جوان است شکی نیست اما غالب شدن یک کلیشه در تصویرسازی یک موضوع به مرور باورهایی را می سازد که با واقعیت بیرونی نسبیت چندانی ندارد و چه بسا به مرور حس ناامیدی و یأس را جایگزین تمام باورها و امیدها کند.
با مروری بر فیلم های سینمایی ساخته شده بعد از انقلاب کمتر شخصیت زنی را در داستان می بینیم که شخصیتی استوار داشته باشد که توانسته از پس مشکلات برآید؛ تصویری که با لطافت و آرامش زنانه احساس خوب منتقل کند. متأسفانه این اتفاق در مورد تصویر دختران هم صِدق می کند.
در نظر عده ای سینمای اجتماعی تلنگری است برای درگیر کردن ذهن ما نسبت به معضلات اجتماعی؛ اما بیان تلنگری که فقط تلخی ها را نشان دهد شاید به مرور تصویری را بسازد که هیچ حِس خوشایندی را منتقل نمی کند.
دختر فراری، دختر صیغه ای، دختر معتاد، دختری که به او تجاوز شده، دختری که به دلیل بی مهری و بی توجهی خانواده با انواع مشکلات روحی و عاطفی مواجه می شود و..... اینها تصویری است که بارها از دختران در فیلم های سینمایی دیده ایم.
منظور نفی معضلات اجتماعی نیست اما تلخی ها روی دیگری هم دارد که اگر دیده نشود کم کم فراموش می شوند.
بیشتر دخترانی که در فیلم ها دیدیم به نوعی با مشکلات زندگی و سخت گیری های پدرانه مواجه بودند؛ اما دختری که حرفش را با زیرکی های دخترانه به کرسی می نشاند نه با فرار هم روی دیگر ماجراست. دختر نوجوانی که این باور به او تلقین شده و این جسارت را پیدا کرده تا از اتفاقاتی که برایش افتاده حرف بزند و مشکلش را حل کند، دختر معتادی که برای ترک اعتیادش انگیزه دارد، دختری که با وجود تمام ناهنجاری های اجتماعی هنوز هم لطافت های دخترانه اش برایش اهمیت دارد و برایش تلاش می کند و...
متأسفانه این باوری است که در جامعه ما جا افتاده و فقط تکرار می شود؛ باوری که تکرارش فقط ناامیدی و یأس را دامن می زند. برای تغییر این باور اشتباه شاید سینما با نقش کوچکش سهم زیادی در تغییر این نگاه کلیشه ای جاافتاده داشته باشد. اینکه دختر بودن محکوم شدن به تحمل رنج ها و سختی ها نیست...
در ادامه مروری داریم بر شش فیلم مهم که با موضوعات دختران ساخته شده:
نام فیلم/ سال تولید | کارگردان | بازیگر نقش | خلاصه داستان | میزان موفقیت |
دختری با کفش های کتانی | رسول صدرعاملی | پگاه آهنگرانی | آیدین و تدائی كه در پارك با هم آشنا شد؛ در حین گردش در پارك توسط مأمورین نیروی انتظامی دستگیر شده و به كلانتری برده می شوند... | اولین فیلمی بود که جسورانه موضوع دختران فراری را به تصویر کشید و مورد توجه منتقدان قرار گرفت. |
من ترانه 15 سال دارم | رسول صدرعاملی | ترانه علیدوستی | ترانه دختر نوجوانی است که مادرش را در کودکی از دست داده و پدرش به دلایلی در زندان به سر می برد. ترانه به زندگی عادی اش ادامه می دهد تا این که پسر پولداری به او پیشنهاد ازدواج می دهد. ترانه قبول می کند و ازدواج سر می گیرد ولی بعد از مدت کوتاهی پسر ترانه را رها کرده و به خارج از کشور می رود. این در حالی است که ترانه از آن پسر باردار است ... | دومین اثر صدرعاملی با محوریت موضوع دختران مورد توجه منتقدین و تماشاگران قرار گرفت و توانست در بیستمین جشنواره فیلم فجر جوایز متعددی از جمله بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول زن را کسب کند. |
دیشب باباتو دیدم آیدا | رسول صدرعاملی | طناز طباطبایی | فیلم درباره ی دختری به نام آیدا است که متوجه می شود پدرش با زن غریبه ای رابطه دارد... | نسبت به دو کار قبلی صدرعاملی کمتر مورد توجه منتقدین و تماشاگران قرار گرفت و فروش کمتری داشت. |
| رخشان بنی اعتماد | باران کوثری | «سارا» معتاد به مواد مخدر است و آرش نامزدش که در تورنتوی کانادا درس می خواند از اعتیاد او بی خبر است. | خون بازی از لحاظ ساختار سینمایی و به تصویر کشیدن معضلات اجتماعی مورد توجه قرار گرفت. |
هیس دخترها فریاد نمی زنند | پوران درخشنده | طناز طباطبایی | شیرین دختر جوانی است که در کودکی مورد آزار جنسی قرار گرفته و این اتفاق را با هیچ کس درمیان نمی گذارد تا اینکه بعد از چند سال قبل از مراسم ازدواجش کند مردی را می بینید که می خواهد به دختر کوچکی تجاوز کند | زمان نمایش در سی و دومین |
دختر 1394 | رضا میرکریمی | ماهور الوند | خانواده ای در حال آماده شدن برای مراسم خواستگاری دخترشان هستند که ستاره دختر دیگر خانواده همان روز برای یک قرار دوستانه قصد سفر به تهران دارد اما پدرش به این سفر مشکوک است. | در جشنواره سی و چهارم به نمایش درآمد و در بخش ها متعددی نامزد دریافت جایزه شد اما سهم چندانی از جوایز نداشت. |