تبیان، دستیار زندگی
در روزهایی هستیم که همچنان با خاطرات عملیات مرصاد پیوند خورده است؛ خاطراتی از جنسی متفاوت. گویی در تنگه چهارزبر (مرصاد) این خاطرات دوباره مرور می شود. بعد از پذیرش قطع نامه (جام زهر امام) بغض های نترکیده بچه های انقلاب با حضور حماسی برای مقابله با حمله من
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ناگفته هایی از عملیات مرصاد و سرکرده منافقین

در روزهایی هستیم که همچنان با خاطرات عملیات مرصاد پیوند خورده است؛ خاطراتی از جنسی متفاوت. گویی در تنگه چهارزبر (مرصاد) این خاطرات دوباره مرور می شود. بعد از پذیرش قطع نامه (جام زهر امام) بغض های نترکیده بچه های انقلاب با حضور حماسی برای مقابله با حمله منافقین بغض گشایی شد. آن روز احمدآقای وحیدی فرمانده منطقه شد و همه در کنار او بودند. همه حاضر بودند؛ سپاهی، بسیجی و ارتشی و هیچ  کس هم در خواب نبود.

بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
ناگفته‌هایی از عملیات مرصاد و سرکرده منافقین

مرور حماسه مرصاد

مرور حماسه مرصاد همچنین فرصتی است برای بررسی این موضوع که چگونه یک فرقه انحرافی شکل می گیرد، ایدئولوژی مبتنی بر قدرت می سازد و چگونه با توهمات خود خشونت و خونریزی را ترویج می کند.

«اسلاوی ژیژک»، فیلسوف نواندیش مکتب لاکان، جستارهای بدیعی درباره نقش «توهمات ایدئولوژیک» در شکل دادن به رفتارهای جمعی دارد. توهمات ایدئولوژیک به دنبال خود انتظارات و چشمداشت هایی پدید می آورند که فرد متوهم را گرفتار خود می کنند. انسان مستغرق در وهم ایدئولوژیک به مرحله ای می رسد که به قول ژیژک «خود را از چشمداشت خود پس نمی کشد». توهمات ایدئولوژیک، توفانی خوفناک از چشمداشت ها و انتظارهای برآورده نشدنی پدید می آورد که عملیات تروریستی به  عنوان تنها راه برون رفت از بحران را جلوه گر می کند. به دنبال پذیرش قطع نامه 598 از سوی امام خمینی(ره) و تهاجم ارتش عراق در محورهای جنوب و غرب در مرداد 67، در محافل تصمیم گیری نظام، سوالی نه چندان غیرمنتظره پدید آمد: سازمان منافقین چه واکنشی خواهد داشت؟ خیلی خوب به خاطر دارم وزیر اطلاعات وقت مطرح می کرد سوال «نخست وزیر» این است که منافقین چه خواهند کرد؟ دولت می خواهد درباره تبعات و عواقب قطع نامه به بحث بنشیند و یکی از سوالات، رفتارشناسی منافقین بعد از پذیرش قطع نامه است. آن ایام نادر که کارشناسی برجسته و خوش فکر در بخش «بررسی» بود، توانست تصویری روشن از واکنش پیش بینی پذیر رجوی ارائه دهد. آن تحلیل و گزارش را به عنوان بررسی های استراتژیک به همراه «نادر» در هیأت دولت ارائه دادم.

گزارش، یک تحلیل موشکافانه بود که بیشتر بر یک تخیل نیرومند و یک حدس جسورانه ابتنا یافته بود تا اطلاعات مشخص عملیاتی. تحلیلگر با تکیه بر اشراف کلی خود بر «سازمان» و اشراف دقیق بر ذهنیت «رجوی» می کوشید خود را در جایگاه وی قرار دهد و به این سوال پاسخ دهد که چنین شخصی با چنین ذهنیتی در این شرایط مشخص چه تصمیمی خواهد گرفت. گزارشی که امروزه می توان آن را نوعی ساختارشناسی یک وهم در انطباق با شرایط عینی و مشخص جبهه ها در لحظه پذیرش قطع نامه و تهاجم گسترده ارتش بعث نامید. داده های خام اطلاعاتی که پیش بینی نهایی گزارش بر آن استوار شده بود، شامل دو بخش بود: 1- سازمان در لحظه احساس بن بست و احساس قفل شدگی محض اقدام به انجام عملیاتی خواهد کرد که پیش تر آن را «عملیات عاشوراگونه» نامیده بودند.  2- در همان ابتدای تشکیل «ارتش آزادی بخش» در عراق، یکی از اعضای سازمان گفته بود تحلیل سازمان این است که در نهایت این جنگ به نقطه ای ختم خواهد شد که ارتش عراق موفق به انجام یک عملیات سراسری نظیر روزهای آغازین جنگ شده و در چنین لحظه ای یک «سوراخ» در یکی از محورهای عملیاتی ایجاد خواهد شد ...و سازمان می تواند از همان «سوراخ» به داخل ایران نفوذ کرده و تا تهران پیشروی کند.

گزارش تحلیلی مذکور، روی استعاره «سوراخ» در ذهنیت رجوی سرمایه گذاری به عمل آورده بود و مدعی بود که در لحظه کنونی (یعنی پذیرش قطع نامه)، از دیدگاه رجوی «شرایط عینی» برای ایجاد آن «سوراخ» فراهم شده و بنابراین باید منتظر رخنه و نفوذ عملیاتی سازمان باشیم! بنابراین مبانی استدلالی آن گزارش از یک  سو بر عامل «راندن» سازمان رجوی به جانب خاک ایران استوار بود و از سوی دیگر از عامل «جاذبه» و کشانده شدن سازمان سخن می گفت. رجوی با پذیرش قطع نامه از سوی ایران نمی توانست در عراق بماند. چیزی او را به جانب ایران هل می داد: مطابق این گزارش، لحظه پذیرش قطع نامه از سوی ایران حس بن بست و ضعف و غافلگیر شدن را در ذهنیت رجوی به نقطه اوج خود می رساند. رجوی همواره از آنچه که «هوشیاری...» امام می نامید وحشت داشت. در این گزارش به استناد رجوی آمده بود که امام خمینی(ره) «هوشیارترین سیاستمدار معاصر است».

از دید رجوی مواضع امام(ره) در لحظه گذار سازمان به جنگ مسلحانه و اعلام آمادگی برای پذیرش سازمان به شرط کنار نهادن سلاح از مصادیق بارز هوشیاری ایشان بود که موجی از تردید و بی انگیزگی برای رادیکالیسم را در میان اعضای منافقین دامن زد به طوری  که اگر رجوی با شتاب وارد جنگ مسلحانه نمی شد، حفظ نیروها و قطبی سازی فضا دیگر غیرممکن بود و نظام وارد دوره تازه ای از ثبات می شد. آغاز عملیات مسلحانه سازمان در30 خرداد 1360 را باید به این اعتبار «مرصاد نخست» نامید. رجوی در آن مقطع، گذار به عملیات مسلحانه را «ضرورت تاریخ» می نامید. «ضرورت» از آن  رو که اگر عملیات مسلحانه درست در همان لحظه آغاز نمی شد، سرنگونی نظام دیگر غیرممکن می شد. بنابراین پذیرش قطع نامه از سوی امام خمینی باید از سوی رجوی به عنوان عامل غافلگیرکننده «دوم» پس از روزهای پایانی خرداد 1360 باشد. بی حرکتی سازمان در لحظه پذیرش قطع نامه نیز در نگاه رجوی به معنای چسبندگی به عراق، مرگ هویتی، ایدئولوژیک و مرگ حیثیتی تصویر می شد؛ مرگی که فقط یک عملیات نظامی می توانست از وقوع آن جلوگیری کند. این عوامل در «راندن» منافقین به  سوی جبهه های عملیاتی ارتش عراق نقش اصلی را داشت، اما همه عوامل منفی مذکور بدون یک عامل «جذبی» نمی توانستند منجر به عملیات شوند. چیزی که رجوی را به سوی عملیات جذب می کرد، توهم «سوراخ» بود؛ یعنی این توهم که «رژیم هرچه دارد به جبهه آورده» و «تمامی موجودیت رژیم همان چیزی است که جلوی چشم ما به نمایش درآمده» (تحلیل سازمان درباره استراتژی ارتش آزادی بخش که تقریباً در تمامی نشریات سازمان در ماه های پایانی سال 65 و بهار 66 موج می زد). در نتیجه به محض ایجاد یک خلل و یک «سوراخ بزرگ» در این موجودیت متجسد نظام در جبهه های نبرد، دیگر چیزی در پشت «سوراخ» وجود ندارد.

دوست عزیزی در آن دوران هم از احتمال «گرامشی خوانی» رجوی و هم از «غلط خوانی» او خبر می داد. «سعید» می گفت رجوی تصور می کرد در پسِ خاکریزها و خندق های نظامی ایران در جبهه های جنگ، چیزی به نام «خندق های جامعه مدنی» در پشت جبهه ها وجود ندارد و بنابراین همه چیز بستگی به زمان رخنه و به تعبیر گزارش پیش گفته، به ایجاد یک «سوراخ» در صف آرایی نظامی نظام دارد و از آن پس (آنچنان که گرامشی درباره جوامع فئودالی و نیمه فئودالی در دوران ماقبل جامعه مدنی گفته) تا «قلعه شاه»، یعنی تا نقطه کانونی قدرت، می توان تاخت و به پیش رفت! رجوی نهایتاً قربانی توهم خود شد؛ چه اینکه او خوانشی قالبی از متون تئوریک «انقلاب» داشت و از ماهیت انقلاب اسلامی و حقیقت جامعه مدنی در ایران بی اطلاع بود. این در حالی است که ایران دارای جامعه مدنی یا به تعبیر امام خمینی(ره) «مردم در صحنه» و «همه با هم» شکل گرفته ای داشت و بنابراین تقلیل کل نظام به نیروی نظامی فقط یک تحلیل وهم گونه بود. آنچه چشم وی را پر کرده بود همان حضور چشمگیر نظامی ایران در جبهه های نبرد بود. او نمی توانست نکته دیگری را در ورای این حضور نظامی مشاهده کند.

تجربه روزهای پایانی مرصاد، نشان داد ایران نه فقط جامعه مدنی دارد بلکه همان جامعه مدنی که در ایام ثبات و آرامش نقطه کانونی اتکای نظام را تشکیل می دهد، در لحظات بحرانی می تواند در مدت کوتاهی مردم را برای دفاع بسیج کند؛

چراکه سنگرهای جامعه مدنی درعین حال توان تولید رضایت از نظام هستند. در همان ایام سخنانی از «مهدی ابریشم چی» در توضیح و توجیه علل شکست رجوی در مرصاد از رادیوی سازمان در عراق پخش شد که نوعی اعتراف به وجود جامعه مدنی در ایران بود. او به نقش انجمن های اسلامی و به پیوند بسیج با جامعه اشاره می کرد و می گفت انجمن های پرشمار و «وابسته به رژیم»، احساس کردند «اگر پای مجاهدین به شهرها برسد» در معرض تصفیه خونین قرار خواهند گرفت و بنابراین به  سرعت مردم را برای حضور در جبهه های جنگ بسیج کردند!

امروز در پرتو اطلاعات «پسامرصادی»، سخن گفتن درباره عوامل کشانده شدن رجوی به «کمینگاه» آسان است؛ اما اگر به قول «پل ریکور» از تاریخ «تقدیرزدایی» کنیم یعنی به لحظه پذیرش قطع نامه بازگردیم و بنابراین خود را در موقعیتی قرار دهیم که «گویی از عاقبت امور بی خبریم»، بهتر می توان به چند ارزش پی برد. ارزش نیروهای نخبه، روشنفکر، خوش فکر، مومن و کیفی که در دوران دفاع مقدس در عرصه اطلاعاتی و عملیاتی فعال بودند و موفق شدند بر رژیم بعثی و منافقین که متکی بر پشتیبانی همه جانبه به ویژه اطلاعاتی از سوی «ک گ ب» تا «سیا» بودند به استناد اسناد منتشرشده - پیروز شوند. یاد آنان را گرامی می داریم. بسیاری از آنان هستند و در این ایام صدای آن ها در میان هیاهوی صدای بلند «مرصادندیده ها» کمتر شنیده می شود. ارزش دیگر همان ارزشی است که آن روز رجوی ندید، یعنی جامعه مدنی، نهادها و مردم حاضر در صحنه. آن روز جامعه مدنی حاضر در صحنه واقعیتی بود که توهم سوراخ را با ناکامی روبه رو کرد. نگارنده به جد معتقد است، حضور همین جامعه مدنی و نهادها در ایران پاسخی برای همه توهم ها خواهد بود و همینان قادر هستند چالش های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور را در منطقه پرآشوب کنونی تدبیر کرده و به بالندگی برسانند و امیدهای آینده را محقق کنند.


منبع: سایت تاریخ ایرانی(گفت و گو روزنامه شرق با علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی )