طراحی برای آرامگاه بوعلی سینا
در اسناد و مدارك تاریخی آمده است :« در سال 1331 خورشیدی برابر با 1952 میلادی، به مناسبت هزاره تولد ابوعلی سینا جشنی برگزار شد که در آن گروهی از دانشمندان جهان شرکت داشتند كه منجر به احداث مقبره ابوعلی سینا در همدان شد .»
این در حالی بود كه به دلیل تولد ،"ابوعلی سینا" در "بخارا" و تحصیل در این مكان ، مردم اکنون این بخش که زمانی جزو قلمرو سامانیان بوده و بخشی از جمهوری ازبکستان است، او را ازبک و ترک می‌دانند.
عده ای دیگر نیز این دانشمند بزرگ را كه بخشی از آثار خود را به عربی نوشته است، نه تنها عرب‌زبان‌ها که مردم کشورهای اروپایی نیز در کتابهای تاریخی خود، کسانی همچون او، "ابوریحان بیرونی"، "زکریای رازی" و بسیاری دیگر را عرب می‌دانند.
اما بنا بر آنچه گروهی از محققان و مورخان نوشته اند، "ابن سینا" در همدان در گذشته و در زیر حصار آن شهر نیز دفن شده است. این افراد شامل ،"البیهقی" ، "ابن خلکان"، "ابن العبری"، "خواند میر" و "قاضی نورالله" می شوند.
به همین خاطر این بنا در همدان بنا شد و اكنون مقبره "ابن سینا" در دره "مراد بیک" در ضلع غربی خیابان ابوعلی همدان یعنی خیابانی که از مرکز شهر رو به جنوب و کمی مایل به غرب امتداد دارد واقع شده و در کنار آن قبر "ابوسعدی دخدوک" قرار گرفته است. ابوسعید، از دوستان ابن سینا بوده که بعد از غائله شورش سپاهیان "شمس الدولة دیلمی"، مدت چهل روز در خانه وی پنهان بوده است.
این محل در آن روزگار، کنار شهر و پشت باروی جنوبی همدان بوده و تا اواخر قرن سیزدهم هجری چهارطاق کوچکی بر روی قبر آن دو قرار داشته است و چون چهار طاق مذکور به تدریج بر اثر فرسودگی رو به ویرانی می‌رفته ، یکی از شاهزاده های قاجار به نام "نگار خانم" دختر شاهزاده "عباس میرزا" ولیعهد فتحعلیشاه درصدد تجدید بنا و تعمیر آن برآمده است.
در شمال آرامگاه، خانه‌های مسکونی و در قسمت جنوب آن، حیاط آرامگاه قرارداشته است. کتابخانه‌ی آرامگاه که 649 مجلد کتاب داشته به قرائت خانه ابوعلی سینا موسوم بوده است. در داخل آرامگاه، دور دو سنگ قبر ابوعلی و ابوسعید، نرده چوبی کوتاهی قرارداده‌اند.
به همین خاطر در خرداد ماه سال 1324 هـ. ش طرح نقشه‌ی آن بین مهندسان و فارغ التحصیلان رشته معماری به مسابقه گذارده شد.
از بین طرح های متعددی که به انجمن رسید طرح پیشنهادی "هوشنگ سیحون" که با نظر آقایان "آندره گدار" مدیر کل فنی موزه باستانشناسی و "محسن فروغی" تهیه شده بود، مورد قبول قرار گرفت و به عنوان جایزه، اجراء ساختمان بر عهده‌ی او واگذار شد .
طرح مزبور با توجه به سبک معماری قرنی که حکیم در آن می‌زیسته از روی یکی از قدیم‌ترین و عظیم‌ترین بناهای آن عصر یعنی "گنبد قابوس"، که از شاهکارهای معماری به شمار می‌رود اقتباس شده است. "گنبد قابوس" به موجب کتیبه‌موجود بر روی بنا، به سال 375 شمسی برابر با 397 قمری بنا شده است.
در نیمه سال(1326 هـ . ش) انجمن آثار ملی، تصمیم به اجرای طرح ساختمان آرامگاه گرفت.
در آن هنگام مهندس "سیحون" برای تکمیل مطالعات خود در پاریس به سر می‌برد. پس از آگاهی از تصمیم انجمن در خرداد ماه 1327 خورشیدی، طرح‌های اجرایی آرامگاه را به‌عنوان پایان‌نامه به دانشکده هنرهای زیبای پاریس تقدیم کرد.
سپس در تیرماه همان سال، آنها را برای اجرا به انجمن ارسال داشت. در اوایل سال 1328 بین انجمن آثار ملی ایران و شرکت ساختمان‌های کشور (شرکت نسبی مهندس ابتهاج و شرکاء) قرارداد قطعی ساختمان بسته شد و در خرداد ماه همان سال، کار بنای ساختمان آرامگاه آغاز شد.
پس از تخریب مقبره‌ی قدیم و گشودن قبر ابوعلی سینا و ابوسعید، جمجمه و قسمتی از استخوان های ابوعلی و قسمتی از استخوان های ابوسعید که باقی مانده بود با حضور افراد معتمد و موثق، پس از تهیه صورت‌جلسه، در جعبه‌های مخصوص نهاده و مهر و موم شد تا پس از آماده شدن آرامگاه جدید، دوباره دفن شود .
یادمانی برای ابوعلی سینا
طراح بنا، طرح خود را به نحوی پیش بینی کرده بود که هم یادآور یکی از مقابر عصر زندگی ابن سینا و هم نشانه ای از تکامل فن معماری جدید باشد. این است که معمار بنا در قسمت زیرین، روحیه‌ی بناهای مصر، ایران و یونان قدیم را با تمام عظمت و جلال آنها نشان می‌دهد و در قسمت زبرین، روش معماری مقبره "قابوس" رعایت شده است.
طراح ساختمان نشان داده است که ابن سینا یک فیلسوف و متفکر بزرگ اسلامی است که بنای افکارش بر علوم و اطلاعاتی که ازملل قدیمه رسیده، قرار دارد.
سنگ‌های خشنی که با ابعاد نسبتاً بزرگ در قسمتهای زیرین بنا به کار رفته، روحیه استحکام و قدرت را ظاهر می سازد و ظرافت آمیخته با عظمتی که در برج و پایه‌های آن دیده می شود، تفاوت آنها را با سنگ‌های خشن نشان می‌دهد.
باغچه ها و چشمه‌هایی که در حیاط ورودی ساختمان کارسازی شده، نمونه‌ی کوچکی از باغ‌های معلق "بابل" همراه با طراوتی مشرق زمینانه است. زمین محوطه و زیر بنای آرامگاه جمعاً سه هزار و نود متر مربع بوده است. که اکنون به هفت هزار افزایش یافته است.
ساختمان آرامگاه در سال 1330 به اتمام رسید و در بهمن ماه همان سال به نمایندگان انجمن آثار ملی تحویل داده شد.
سپس لاک و مهر جعبه‌های محتوی استخوان های ابوعلی و ابوسعید دخدوک استخوان ها با دقت کامل و رعایت موازین شرع و آداب و رسوم معمول، کفن و دفن شد.
قرار داد و روی سکویی مربع که هر ضلع آن حدود یک متر است سنگ مرمری قرار گرفته که با خط نستعلیق زیب، مطالبی با این مضمون آمده است:«تصویری که از ابن سینا در نسخه های کهن، در کتابخانه ها وکلیساها، در نسخه های قدیم کتابهای اروپایی و ترجمه های لاتین آثار او موجود است اصالت ندارد و بیشتر بر حدس و گمان متکی بوده است. از این رو انجمن آثار ملی تصمیم گرفت مجسمهای از او تهیه کند. به همین دلیل لازم بود بر اساس مآخذ و مدارک موجود، تصویری از او فراهم آید. »
از این رو، کمیسیون‌های متعددی از دانشمندانی که با آثار شیخ و شرح حال او آشنایی داشتند تشکیل شد و با توجه به اطلاعاتی که درباره‌ی او به قلم خود وی و نیز شاگردش "ابوعبید" و همچنین نوشته "بیهقی" در تتمه "صوان الحکمة" به‌دست آمده است، تصمیم گرفته شد که تصویری از او به وسیله‌ی پیکر تراش معتبر، آقای ابوالحسن صدیقی تهیه شود.»
"ابوالحسن صدیقی"، مجسمه ساز ، در اردیبهشت ماه سال خورشیدی، تصویری تمام چهره به قلم سیاه تهیه کرد که در بیست و یکمین جلسه هیأت مؤسسان انجمن آثار ملی، مورد تصویب واقع شد.
قرار برآن شد که همین تصویر، مبنای تهیه مجسمه ابن سینا نیز قرار گیرد. سرانجام، در دیماه 1328 خورشیدی، نیم‌رخی از چهره او تهیه شود.
چندی بعد از طرف انجمن آثار ملی به استاد "ابوالحسن صدیقی" ماموریت داده شد تا با توجه به تصویر تمام رخ ابن سینا، مجسمه ایستاده ای از شیخ بسازد تا در میدان بوعلی در شهر همدان نصب شود. این کار نیز به عهده‌ی استاد صدیقی گذاشته شد.
حاصل کار، مجسمهای شد به ارتفاع سه متر و ده سانتی متر و عرض 90 سانتیمتر و به وزن تقریبی چهارتن. نیمی از این تندیس، از سنگ یکپارچه‌ی مرمر سفید قم تهیه شده و هم اکنون بر روی پایه‌ای در میدان بوعلی در انتهای خیابان بوعلی همدان قرار دارد.
از کارهای دیگری که کمیته جشن هزاره ابوعلی سینا برای بزرگداشت او لازم دانسته بود، تأسیس کتابخانه‌ای بود در جوار آرامگاه وی.
در این باره نظر اعضاء انجمن این بود که چون ابن سینا فیلسوف و دانشمندی جهانی است، لازم است که همه محافل علمی جهان در تاسیس کتابخانه او شرکت داشته باشند. از این رو در سال 1329 خورشیدی، با تهیه‌ی یک اطلاعیه به زبانهای فارسی ، عربی، فرانسه و انگلیسی، از همه‌ی مولفان، مؤسسات فرهنگی و ناشران ایرانی و خارجی درخواست شد که کتاب هایی به انجمن آثار ملی ارسال كنند.
در متون تاریخی این طور آمده است :« کتابهای گوناگون علمی، تاریخی، ادبی و همچنین کتابهایی که درباره ابن سینا یا از آثار آن بزرگ‌مرد بود، از کشورهای مختلف به انجمن آثار ملی ارسال شد. هم اکنون 4هزار و 342 جلد کتاب فارسی و عربی در کتابخانه‌ی ابن سینا موجود است که سی مجلد آنها از کتابهای خطی بوده و برخی از آنها بسیار نفیس و قابل توجه است. در ضمن پانصد و نود مجلد کتاب به زبانهای فرانسه، انگلیسی، آلمانی و غیره نیز در کتابخانه وجود دارد.»
"گورازیموف"، انسان‌شناس روسی برای تهیه تندیسی از ابوعلی سینا ، نیم رخی از جمجمه این دانشمند بزرگ را كه برایش فرستادنده بودند تهیه كرد .
بعدها یک شخص دیگر روسی به نام"آتاسیکوف"، در آن نیم‌رخ اصلاحاتی انجام داد. این تغییرات هم‌اکنون در مجسمهای که توسط بانوی هنرمندی به نام "سوکولوا" ساخته شده، اعمال و هم اکنون در بیرون از کتابخانه ابوعلی سینا در بخارا کارگذاشته شده‌است.
منابع: همشهری، آفتاب، آریا زمین، مشرق، تیشینه.
