امام صادق(علیه السلام)؛ قهرمان وحدت اسلامی

گفتگو با دکتر محمد رضا جباری

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد رضا جباری گفت: امام صادق(ع) را می توان به تعبیری یکی از قهرمانان بحث وحدت اسلامی به شمار آورد.

به گزارش خبرنگار مهر، امام صادق(ع) به عنوان رئیس مذهب جعفری که جهان تشیع بسیاری از معارف خود را از این امام بزرگوار خود دریافت نموده است، اقدامات مهمی برای گسترش تشیع و همچنین حفظ آن در برابر دشمنان انجام دادند. در این میان نگاه امت محورانه آن حضرت و توجه به موضوع وحدت با اهل سنت در سیره و احادیث مختلفی که از ایشان به یادگار مانده مشهود است. در این خصوص و به مناسبت میلاد با سعادت امام صادق(ع) با حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدرضا جباری، تاریخ پژوه و عضو عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، به گفتگو نشستیم.

اقدامات و توصیه های وحدت آفرین امام صادق(ع)

حجت الاسلام جباری در ابتدای سخنان خود در مورد اقدامات وحدت بخش امام صادق(ع) و توصیه آن حضرت به شیعیان در مورد برخورد با اهل سنت، گفت: امام صادق(ع را می توان به تعبیری یکی از قهرمانان بحث وحدت اسلامی به شمار آورد و دلیل این امر هم دو نکته است؛ یکی شرایط خاص سیاسی و اجتماعی عصر امام صادق(ع) است و نکته دوم هم گسترش تشیع در عصر آن حضرت می باشد. فضای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی که بر جامعه اسلامی حاکم بود متاثر از تحولات قرن اول پدید آمد که آثار و پیامدهای خود را در قرن دوم نشان داد. دوره امامت امام صادق(ع) نیز عمدتاً نیمه اول قرن دوم است. این تحولات از سویی فرق مختلفی را در جامعه اسلامی ایجاد کرد که این امر نوعی تفرق و تشتت را در جامعه ایجاد کرده بود. جامعه با پرسش های گوناگون اعتقادی و فقهی و تفسیری مواجه بود و افرادی وجود داشتند که ادعای متکلم بودن داشتند و برای خود فرقه های کلامی را شکل می دادند.

وی افزود: به لحاظ سیاسی هم به جهت فضایی که بنی امیه ایجاد کرده بود، یک بدنه ای در جامعه اسلامی در میان عامه و اهل سنت ایجاد شده بود. تدابیری که ائمه پیشین مثل امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) اندیشیدند باعث شد که تشیع بجای اینکه خود را در معرض هجوم ها و مهلکه ها بیاندازد یک مسیر با ثباتی را بیابد. لذا با این تدابیر شیعه باقی ماند و رو به گسترش نهاد. وقتی شیعیان در جامعه مسلمین گسترش یافتند، طبیعتاً نوع مراوده و برخورد آنها هم با دیگر آحاد جامعه اسلامی مسئله ای بود که امام باید برای آن فکری می کردند و شیعه را به سمتی سوق می دادند که به اضلال شیعه نیانجامد و شرایطی فراهم شود که شیعه در درون جامعه اسلامی زندگی کند و با دیگران مراوده داشته باشد و از سویی مسیر خود را بتواند ادامه دهد.

جباری ادامه داد: لذا امام صادق(ع) دستورات خاصی برای حضور در جماعات و مساجد اهل سنت و همچنین در مورد مراوده با اهل سنت و نوع ارتباط با مخالفان به شیعیان دادند. خود امام صادق(ع) با بزرگان از اصحاب فرق برخوردهای توام با احترامی داشتند و دفع کننده نبودند. شاهد مثال این موضوع روایت مالک بن انس رئیس مذهب مالکی است که گزارش می کند هر وقت خدمت امام صادق می رسیدم، حضرت مرا احترام و تکریم می کردند و از تعبیر «یا مالک انی احبک» استفاده می نمودند. مالک در ادامه این روایت صفات و بزرگی و جلالت امام صادق(ع) را نقل می کند.

وی افزود: شواهد از این دست زیاد است که امام خود به این امر توجه داشتند و به شیعیان نیز توصیه می کردند که در متن جامعه حضور داشته باشند. تعابیر خیلی بلندی در این خصوص از سوی آن حضرت وجود دارد که اگر کسی در مساجد اهل سنت حضور پیدا کند و نماز بخواند گویا در صف اول پشت پیامبر نماز خوانده است. این تعبیر از باب تایید شرایط نماز آنها و قبول بدعت هایی که در نماز و وضو و... وارد کرده اند، نیست بلکه این امر به مصلحت برتری برمی گشت که از ناحیه حضور شیعیان در متن جامعه اسلامی وجود داشت.

جریان زیدیه و مواجهه امام صادق(ع) با آنها

عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در ادامه در پاسخ به پرسشی در مورد جریان زیدیه و نحوه مواجهه امام صادق(ع) با این جریان گفت: طبعا بحث زید را باید از جریان زیدیه جدا کرد. شخصیت زید بن علی بن حسین(ع) شخصیت ممتاز و برجسته ای است. شخصیتی است که مدح او از سوی امام صادق(ع) صادر شده و قیام او از جانب ائمه به عنوان حرکتی برای امر به معروف و نهی از منکر قلمداد شده است. لذا این حرکت از سوی ائمه نهی نشده و صحبتی از ائمه مبنی بر غیر مشروع بودن آن وجود ندارد. به هر حال زید وظیفه ای داشت و امام صادق(ع) و امام باقر(ع) هم به حسب جایگاه خود وظایفی داشتند. ائمه شهادت زید را نیز پیش بینی کرده بودند اما پیروان زید بعدها مسیر دیگری را طی کردند و برای خود اصولی تراشیدند و یکی از شرایط اساسی امام را قیام قرار دادند.

وی افزود: باید گفت به لحاظ نسبی امام باید علوی و فاطمی باشد اما به لحاظ عملکرد آنها قیام را شرطی اساسی می دانستند. لذا این مسئله موجب می شد که گاهی از سوی زیدیه برخوردهای نامناسبی نسبت به امام صادق(ع) صورت بگیرد. اما در نقطه مقابل هیچ مثالی نداریم که امام برخورد تندی با آنها کرده باشند. آنها افراد جاهلی بودند که البته نیت آنها مقابله با ظلم بود، اما در تعیین مسیر و تعیین امام دچار اشتباه شده بودند. طبیعتاً امام با این نگاه به آنها مواجه می شد و تلاش داشتند که آنها را توجیه کنند.

تبیین حرکت سیاسی فرهنگی امام صادق(ع)

جباری در توضیح این فراز از زیارت جامعه کبیره که در مورد ائمه توضیح داد: «القوامون بامره»، قیام امام صادق(ع) را اینگونه تشریح کرد: حرکت امام صادق در جبهه سیاسی و فرهنگی نمود دارد. در جبهه سیاسی که درایت و تیزبینی امام صادق(ع) موجب شد نقشه دشمن خنثی شود؛ مهمترین نقشه دشمنان اموی و عباسی محو شیعه بود. حرکت امام صادق(ع) این امر را خنثی کرد و باعث گسترش شیعه شد. شیعه به گونه ای گسترده شد که گاهی اسباب خشم حکام اموی و عباسی را برمی انگیخت چراکه شیعیان بهانه به دست دشمن نمی دادند و آنها به راحتی نمی توانستند شیعه را شناسایی کرده و از بین ببرند. اما مهمتر از آن شیعه در جامعه آن روز نیاز به شناخت و معرفت داشت. امام در عرصه معارف اعتقادی و اخلاقی، شناخت قرآن و سنت پیامبر و مقابله با بدعت هایی که در دین وارد شده بود، بسیار تلاش نمودند. امام صادق(ع) به دنبال آن اسلام اصیل و حقیقتی بودند که این اگر محقق شود الی یوم القیامه باقی می ماند. حضرت تلاش داشتند آن اصول و خطوط اصلی اسلام را ترسیم کنند که در این قسمت قطعا موفق بودند و نسبت به امر الهی قوّام بودند.

منبع:
دانشنامه اهل بیت