واقعه سیاهکل

واقعه سیاهکل که به «قیام سیاهکل» و یا «جنبش سیاهکل» نیز مشهور است، به حمله مسلحانه جمعی از هواداران سازمان چریک های فدایی خلق ایران به پاسگاه ژاندارمری سیاهکل در تاریخ 19 بهمن سال 1349 گفته می شود. هدف از این عملیات آزاد سازی اعضای دستگیر شده این سازمان بود. در درگیری پیش آمده تعدادی از چریک ها کشته و جمع دیگری دستگیر و سپس اعدام شدند. این واقعه، از جمله نخستین حرکتهای مسلحانه با اهداف سیاسی علیه رژیم شاه محسوب می شود.

سیاهکل نام شهر کوچکی در نزدیکی لاهیجان

سیاهکل نام شهر کوچکی در نزدیکی لاهیجان واقع در استان گیلان است . شهرت سیاهکل نیز عمدتا به خاطر حادثه حمله مسلحانه سال 1349 ش. به پاسگاه ژاندارمری سیاهکل است. حادثه ای که دست کم نه مهاجم در آن شرکت داشتند . پس از پیروزی حرکتهای مسلحانه و چریکی در کوبا و نیز پیروزی مقاومتهای مسلحانه در ویتنام ، برخی مبارزان معتقد به کمونیسم به فکر ایجاد حرکتهای مشابه در ایران افتادند . آنان بدون درنظر گرفتن تفاوتهای عمیق فرهنگی اجتماعی ایران با آن کشورها و بدون پاسخ دادن به این پرسش که آیا می توان راه مبارزه و سرنوشت سیاسی کشورهایی چون کوبا ، ویتنام ، چین و شوروی را سرمشق حرکتهای مبارزاتی در ایران قرار داد یا نه ، اقدام به تهیه سلاح و امکانات برای شروع جنگهای چریکی کردند . سلاح ، مهمات و مواد انفجاری از عراق مخفیانه وارد کشور شد و با سرقت موجودی چند بانک در تهران هزینه خرید آذوقه ، دارو و پوشاک فراهم گردید . آنان جنگلهای گیلان را برای شروع حرکتهای چریکی خود برگزیدند . قصد آنان حمله به پاسگاههای محلی ، خلع سلاح آنها و فرار بود. با این امیدواری که با تداوم این روش ، حمایت مردم جلب شود و در نهایت به آنان بپیوندند . ساواک در بهمن 1349 ده نفر از افراد مرتبط با گروه را در گیلان و تهران دستگیر کرد و اطلاعات لازم را از اقدامات بقیه گروه در جنگلهای اطراف سیاهکل به دست آورد . گروه 9 نفری مستقر در جنگل با وجود آگاهی از دستگیری همردیفان خود ، به پاسگاه ژاندارمری سیاهکل حمله برد و پس از کشتن معاون پاسگاه و خلع سلاح ، متواری شد. از این زمان تا 18 اسفند ، درگیری بین نیروهای دولتی و گروه سیاهکل ادامه یافت . با پایان یافتن آذوقه و مهمات ، تعدادی از حمله کنندگان به روستائیان پناه بردند ، اما نتوانستند حمایت آنان را به دست آورند . از این رو تصمیم به تسلیم گرفتند . از گروه نه نفری جنگل هفت نفر اسیر و دو نفر کشته شدند .

مجموع افراد این گروه معتقد به جنگهای چریکی 33 نفر بودند که در شهر و جنگل پراکنده بودند . از این تعداد 17 نفر دستگیر شدند که 13 نفرشان به سرعت محاکمه و در 26 اسفند 1349 تیرباران شدند. بدین ترتیب گروه جنگل یا سیاهکل نابود شد . بقایای انگشت شمار این گروه که به دام ساواک نیفتاده بودند ، در فروردین 1350 سرتیپ پرویز فرسیو دادستان اداره دادرسی ارتش تهران را ترور کردند و در همین زمان با پیوستن به گروه دیگری از مبارزان مسلح معتقد به کمونیسم ، «سازمان چریکهای فدایی خلق» را به وجود آوردند .

همه گروهها و افرادی که از طریق مبارزه مسلحانه با هر مرام و مسلکی در ایران به رویارویی با حکومت شاه می رفتند شکست خوردند از جمله ، آنها که دست به عملیات چریکی زدند . علت اصلی شکست آنها ، همراه نشدن مردم با این گروهها و افراد بود . ژنرال جیاب فرمانده عملیات چریکی ویتنام می گفت : در تعیین سرنوشت نهایی مبارزات مسلحانه ، مردم عامل تعیین کننده هستند و مائو رهبر چین نیز می گفت : ملت مانند اقیانوسی است که دشمن باید در آن غرق شود . و چه گوارا چریک نامدار آرژانتینی اعتقاد داشت که جنگ چریکی جنگ توده هاست .

مردم ایران شناختی از این گروهها نداشتند و بالاتر از آن به مرام کمونیستی آنان بی ایمان بودند . دیگر آنکه راه مبارزه با حکومتهای دیکتاتوری و رسیدن به آزادی ، برای همه کشورها یکسان نبود . آنچه در ایران رخ داد و به سقوط دیکتاتوری پهلوی انجامید در وهله اول ارتقاء سطح آگاهی توده ها و در مرحله بعد بسیج همگانی مردم بود .

حادثه سیاهکل زمینه ساز شكل گیری سازمان چریك های فدایی خلق

از نیمه دهه چهل، تدریجاً گروه هایی با ایدئولوژ ی های گوناگون شكل گرفتند كه مبارزه مسلحانه را برای برانداختن حكومت پهلوی مورد توجه قرار دادند. از جمله این گروه ها، سازمانی بود كه در اول دهه پنجاه نام «چریك های فدایی خلق ایران» را برای خود برگزید. سازمان چریك های فدایی خلق با ایدئولوژی ماركسیست لنینیستی از پیوستن دو گروه كه به واسطه نداشتن نام مشخص به نام بنیانگذارانش شناخته می شدند شكل گرفت. گروه نخست با نام جزنی ضیاءظریفی شناخته می شد و گروه دوم به نام پویان احمدزاده معروف بود.

گروه جزنی (بیژن جزنی حسن ضیاءظریفی)، اولین تكاپوهای خود را برای تشكیل گروهی مسلح از سال 45 آغاز كرد. بیژن جزنی، سابقه عضویت در شاخه دانش آموزی حزب توده را در پیشینه خود داشت. او پس از انفعال و بی عملی این حزب در برابر كودتای 28 مرداد سال 1332 به كلی از این حزب برید و در سال های 1340-1339 در سازمان دانشجویی جبهه ملی به فعالیت پرداخت.

این گروه پیش از آن كه بتواند مبارزه مسلحانه علیه رژیم پهلوی را سامان دهد ضربه خورد و اعضای اصلی آن دستگیر شدند. اما دو تن از افراد باقیمانده گروه به نام علی اكبر صفایی فراهانی و محمد صفاری آشتیانی، مدت كوتاهی بعد رهسپار اردوگاه های نظامی فلسطین شدند تا با كسب آموزش چریكی به ایران بازگردند و مبارزه مسلحانه را آغاز كنند. آن دو پس از بازگشت، به ایران در سال 1349به همراه بقیه اعضاء برای آغاز جنگ چریكی به كوهستان و جنگل های شمال ایران رفتند و بالاخره در شامگاه نوزده بهمن 1349 به پاسگاه ژاندارمری سیاهكل حمله كردند. گرچه بیشتر اعضا دستگیر و بلافاصله به جوخه اعدام سپرده شدند ولی این عملیات نشان داد كه مبارزه مسلحانه علیه رژیم پهلوی آغاز گشته است. بازماندگان گروه جنگل كه اكنون از آنان بیش از چند نفر باقی نمانده بود در پیوند با گروه دیگر كه بنیانگذارانش امیرپرویز پویان، عباس مفتاحی و مسعود احمدزاده بودند، در سال 1350 سازمان «چریك های فدایی خلق» را تأسیس كردند.

در گروه اول، فقط جزنی به طرح دیدگاه های خود درباره مبارزه مسلحانه پرداخت و در گروه دوم، هم پویان و هم احمدزاده در این باره جزواتی منتشر كردند. مبارزه مسلحانه از نگاه این دو گروه تفاوت هایی با یكدیگر داشت ولی نمی توان تردید كرد كه هر دو گروه تحت تأثیر انقلاب كوبا بودند.