مصلحت خدا چیست؟
اگر چه آموزه های دینی به ما می گوید در امور کوچک و بزرگ دعا کنیم و در دعا اصرار و پی گیری داشته باشیم، ولی برای تشخیص صلاح و مصلحت در دعا باید، به این نکته توجه کرد که دعا نیز امری قانون مند است، لذا نباید با قوانین تشریعی و تکوینی پروردگار در تعارض باشد. همچنین در رسیدن به نتیجه هم نباید شتاب کرد، و باید استجابت را از جهت زمان به خدا واگذار نمود، تا آنچه مصلحت است عمل نماید.
گاهی وقتی اتفاق بدی میافتد، میگوییم مصلحت بوده است. حال میخواهیم بدانیم این گفته واقعی است و این سخن درست است؟ در پاسخ باید گفتم که حوادث بدی که در زندگی انسانها رخ میدهد، از لحاظ منشأ، یکنواخت و مانند هم نیستند؛ لذا نمیتوان در تمام آنها به صورت قطعی حکم کرد که مصلحت این بود، بلکه این رخدادها میتواند از عوامل گوناگون سرچشمه گیرد:
1ـ در برخی از موارد؛ سبب آن رخداد بد، خود شخص است، به عنوان مثال؛ همسر و فرزندان فردی به دلیل کمکاری و رسیدگینکردن او، جذب نااهلان و افراد منحرف شده و خانواده او از هم میپاشد، گاه این فرد به جای اینکه مسئولیتش را بپذیرد، با توجه به اینکه عذاب وجدان، او را راحت نمیگذارد و آزارش میدهد، برای رهایی از این حالت، پاشیدن خانواده را به گردن تقدیر و مصلحت میاندازد.
2ـ برخی از بدیها به عنوان کیفر و تأدیب به انسانها میرسد. چنانکه امام حسین (علیه السلام) چنین دعا میکند: «اللَّهُمَّ لَا تَسْتَدْرِجْنِی بِالْإِحْسَانِ وَ لَا تُؤَدِّبْنِی بِالْبَلَاءِ»؛[1] خدایا! مرا با احسان در دام استدراج[2] گرفتار مساز و با بلا، تأدیبم مکن.
3ـ مصیبتها وسیلهای برای آزمایش: امتحان و آزمایش انسان ها از سوی خداوند متعال از سنتهای الاهی است.
قرآن کریم میفرماید: «آیا مردم پنداشتهاند که با گفتن این که ایمان آوردیم رها میشوند و هرگز مورد آزمایش قرار نمیگیرند؟ ما امتهایی را که پیش از آنان بودند، آزمایش کردیم، خدا راستگویان و دروغ گویان را کاملاً میشناسد».[3]
4ـ با این وجود در پارهای از موارد؛ ما میپنداریم که رخدادی، شرّ و بد است، امّا در حقیقت آن اتفاق، رخدادی به مصلحت ما است. خداوند در قرآن میفرماید: «چه بسا چیزى را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیرِ شما در آن است. و یا چیزى را دوست داشته باشید، حال آنکه شرِّ شما در آن است».[4]
به عنوان نمونه به چند مورد اشاره میشود:
الف. در سختیها و مشکلات زندگی؛ اگر انسان صبر و تحمل کند گوهرهای درون وی خود را نشان خواهد داد، همانطور که زینب کبری (سلام الله علیها) با صبر و تحمل در مقابل سختیهای عاشورا خودسازی نموده، زمانی که در برابر ابن زیاد و یزید قرار میگیرد از برادر و اهل بیتش دفاع میکند.[5]
ب. گاهی انسانها به دلیل سرگرمی دنیا از خدا و معاد غافل میشوند که خداوند از سر لطفشان آنها را مبتلا به بلایایی میکند تا از خواب غفلت بیرون بیایند که این بیدار باش و هشداری است برای آنها.
نتیجه اینکه؛ گرچه گاهی رخدادهایی ناپسند به نظر میآید، اما در واقع، این به مصلحت و خیر افراد است، اما این موضوع کلیت ندارد و نمیتوان چنین قضاوت و داوری نمود که هر رخداد بدی که برای یک انسان رخ میدهد، به خیر و صلاح اوست. البته شاید بتوان گفت که هر رخدادی چه خوب و چه بد، برای یک انسان مؤمن، نتایج خوبی را برای او به دنبال خواهد داشت.
مصلحت در استجابت دعا
به استناد آیات و روایات، دعا از امور عبادی است و از احکام، شرایط، آداب خاصی برخوردار است. از جمله ی احکام دعا این است که انسان از خدا چیزی را بخواهد که، حرام نباشد و یا به ضرر دیگران نباشد و یا ...
هم چنین دعایی که در روایات و آیات، سفارش فراوان به آن شده، دعا و درخواست در باره ی حاجات و حوایج معنوی است. مانند درخواست توفیق برای اطاعت اوامر الاهی و ترک محرمات، و دعا برای جامعه ی اسلامی و مؤمنان و ... بنابراین؛ اگر چه آموزه های دینی به ما می گوید در امور کوچک و بزرگ دعا کنیم و در دعا اصرار و پی گیری داشته باشیم، ولی برای تشخیص صلاح و مصلحت در دعا باید، به این نکته توجه کرد که دعا نیز امری قانون مند است، لذا نباید با قوانین تشریعی و تکوینی پروردگار در تعارض باشد. همچنین در رسیدن به نتیجه هم نباید شتاب کرد، و باید استجابت را از جهت زمان به خدا واگذار نمود، تا آنچه مصلحت است عمل نماید.
پی نوشتها:
[1]. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج 2، ص 31
[2]. استدراج، سنتى الهى است که خداوند هنگام معصیت بنده، بر نعمتش میافزاید و او از استغفار و توبه غافل میشود.
[3] عنکبوت، 3و2.
[4]. بقره، 216.
[5]. برای آگاهی بیشتر به سایت اسلام پدیا، مدخل «خطبه حضرت زینب در کوفه و شام» مراجعه شود.
منابع:
سایت اسلام کوئیست
کشف الغمة فی معرفة الأئمة، اربلی، ج 2