تبیان، دستیار زندگی
نگاهی به فیلم «دختر» ساخته رضا میرکریمی
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

بدون دخترم هرگز!

نگاهی به  فیلم «دختر» ساخته رضا میرکریمی

محمدرضا مقدسیان-بخش سینما و تلویزیون تبیان
دختر

"دختر" حکایت جنسی از نابلدی ارتباطی است. این فیلم با محوریت کشمکش میان زمختی، انعطاف ناپذیری روحی و فیزیکی، و نخراشیدگی از یک سو و میل به رها شدن و کسب جواز مستقل رفتار کردن داستانش را پیش می برد. در این میان اما وجه اشتراکی که دو سر کشمکش را کنار هم قرار داده است، و آن میل به حفظ رابطه و  سر و سامان دادن به همه چیز است. نکته اما اینجاست که هرکس به سبک خودش میل به تغییر فضا به سمت بهتر بودن دارد.پس باز هم خودمحوری در دو شکل متفاوت اما در ذات مشابه به کار است. پدر نماینده گروهی است که میل به حفظ نظم موجود دارند چون مطابق میلشان است و دختران نماینده طیفی هستند که میل به تغییر فضا به سمتی که میل خودشان است دارند باز هم چون مطابق میلشان است. این همه جدای از درست و غلط کردن این روند است. بلکه مراد این قلم در جریان بودن امر خودمحوری است که به تنهایی بند اورنده جریان دیالوگ و تعامل و رسیدن به نقطه تعادل است.

فیلمنامه ای که تا پیش از این دو سکانس به شکلی روان و زیرپوستی به بیان مفاهیم مدنظرش می پرداخته است به یکباره سراغ مستقیم و درشت گویی می رود و این یعنی شلیک تیر خلاص به فیلمنامه

میرکریمی در "دختر" با روایت زندگی دختران سه نسل مختلف(خواهر، دختر،دختر خواهر) و نحوه مواجهه اش با روحیه پدرسالارانه پدر، برادر و دایی(فرهاد اصلانی) کشمکش برای پیشبرد داستانش را شکل داده و همزمان دغدغه های همیشگی اش در فیلمسازی یعنی انسان و نگاهش به زندگی را پیش برده است.جدای از مقوله فیلمنامه نویسی، شیوه کارگردانی و پرداخت صحنه ها نیز نکته مهمی است که باید به آن پرداخت.یکی از اساسی ترین تلاش های میرکریمی در مقام کارگردان و رسیدن به تصویر درستی از کاراکتر درون گرای پدر داستان است. آقای عزیزی (فرهاد اصلانی) شخصیتی کم حرف و غیر منعطف دارد. طبیعتا مخاطب می بایست این جنس از رفتار را در خود فیلم درک کند و به اجبار سراغ برداشت های شخصی و پیوست شده خودش نرود.این مهم در سکانس های مربوط به کارگاه و البته نماهای هوایی پالایشگاه دست داده است. در این نماها عزیزی در نمای دور درمیان تجهیزات بزرگ و خشن پالایشگاهی حل شده و به نوعی به یکی از همان ها بدل شده است.این نماها در تضاد کامل قرار دارند با نماهای که از خانه و به طور ویژه اتاق خواب دختر نمایش داده می شوند. گویی در ابتدا میرکریمی از دو سر طیف رفتاری سخن می گوید، پدری زمخت و بد اخلاق و سرسخت و دختری ظریف و حساس اما سرسخت.

سرسختی ویژگی مشترک این دو شخصیت است.اما همزمان با ایجاد کشمکش و در ادامه روند نزدیک شدن این دو سر طیف به هم در اثر یک سفر از حال به گذشته (سفر پدر به بهانه دختر به گذشته ای که با خواهرش داشته است)، و تغییر در رفتار و منش شخصیت ها، مدل پرداخت بصری فیلم هم تغییر می کند و نزدیکی بیشتری بین دو سر طیف می بینیم. نتیجه اینکه در ایستگاه نهایی پدر و دختر و خواهر همگی در زیر یک سقف به یک نقطه مشترک می رسند و آن این است که میفهمند هر دو در حق دیگری کم کاری و جفا کرده است و مقصر مطلقی وجود ندارد، اساسا مقصر بودن یا نبودن مهم نیست و تعامل است که هدف اصلی است.

دختر

آغاز و پایان فیلمنامه "دختر" در کافه می گذرد. در واقع پاشنه آشیل فیلمنامه "دختر" (با فرض اینکه نسخه در حال اکران همان نسخه جشنواره ای فیلم باشد)پایان بندی گل درشت و اضافه گوی آن است. به ظن این قلم آغاز و میانه فیلم به خوبی سر و شکل گرفته و مخاطب را برای همراهی با اثر قانع می کند اما پایان بندی اثر از مرحله تحول ستاره(ماهور الوند) و عمه اش(مریلا زارعی) در اتاق خواب تا بیان مایفست های درشت نمای دختران جوان درون کافه پایان فیلم، به نقطه ضعف فیلمنامه "دختر" بدل شده است. مشخصا دیالوگ های گل درشت عمه در مورد اینکه "من درباره پدرت اشتباه کردم و تند رفتم و ..." از یک سو و از سوی دیگر بیان طولانی و به شدت نخراشیده نظریات و مدل نگاه دوستان ستاره در دورهمی وداع در کافه به نوعی از اعتبار فیلمنامه می کاهد. در واقع فیلمنامه ای که تا پیش از این دو سکانس به شکلی روان و زیرپوستی به بیان مفاهیم مدنظرش می پرداخته است به یکباره سراغ مستقیم و درشت گویی می رود و این یعنی شلیک تیر خلاص به فیلمنامه. مشخص نیست که چرا فیلمنامه نویس تاکید داشته است که جنس مغموم شدن عمه و غصه دار شدنش در اثر برخورد با برادر بزرگش می بایست با دیالوگ های به شدت نامتوازن با کلیت اثر بیان شود و نه در قالب یک رفتار مثلا قرار دادن یک استکان چای مقابل برادر(در کلیشه ای ترین شکل ممکن) و یا چرا باید مرز میان تصمیم دختر قدیم با دختر جدید(ستاره) به شدت برجسته شود و آن هم در یک سکانس در اتاق خواب و با دیالوگ هایی نچسب.

دختر

مشخص نیست که چه اصراری وجود داشته تا دیدگاه های مختلف دختران جوان فیلم به صورتی مطول روایت شود و در نهایت دلبستگی ستاره به واقعیت ها و آداب بومی را با برگشتنش به کافه و بردن ظرف قدیم به جا مانده در کافه به مخاطب منتقل گردد. به وضوح بخش عمده ای از این دیالوگ های اضافه و بی ربط به قواعد کلی داستان گویی در خود این فیلمنامه است و  به بیان دیگر ناقض قاعده ای است که خود فیلمنامه نویس از ابتدا وضع کرده است.چه سکانس بی نظیری است به پشت بام رفتن آقای عزیزی برای درست کرد دودکش خانه خواهرش زیر برف و چه نمای زیبایی است برگشتن دختر به کافه برای برداشتن ظرفی که نماد بستگی او به اصالت های بومی و فرهنگی خودش است. و چه حیف که این دو نما که هر دو می توانستند پایان های خوبی برای فیلمنامه باشند در میان بیان شعری برخی مفاهیم در انتهای فیلم کمرنگ شده و یا گم شده اند.در پایان اما کم لطفی است اگر از بازی خوب فرهاد اصلانی سخن به میان نیاوریم و یادآوری نکنیم که اصلانی به وضوح لایق دریافت سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول مرد از جشنواره فجر بود که البته در حقش جفا شد.

شناسنامه دختر

کارگردان: رضا میرکریمی
نویسنده: مهران کاشانی
بازیگران: فرهاد اصلانی، مریلا زارعی، ماهور الوند، شاهرخ فروتنیان، هدایت هاشمی، قربان نجفی، یاسمن معاوی
خلاصه داستان فیلم : داستان زندگی آقای عزیزی است که سرپرست بخش تعمیرات و نگهداری پالایشگاه آبادان است و برای مراسم خواستگاری دخترش آماده می  شود و ستاره دختر دیگرش درهمان روز قصد سفر به تهران برای شرکت در جشن خداحافظی یکی از دوستان هم  دانشگاهی اش را دارد. پدرش به دلایلی به این سفر مشکوک است و این آغاز ماجراست.