کانال امید در شبکه کودک

شبکه کودک و نوجوان کار خود را از آبان ماه سال 94 به صورت آزمایشی و با دو نوبت برنامه برای خردسالان و کودکان آغاز کرد. فروردین سال جاری نیز این شبکه به صورت رسمی فعالیت خود را ادامه داد. مدیریت این شبکه را محمد سرشار بر عهده دارد که پیش از این هم سابقه مدیریت نهادهای فرهنگی برای کودکان و نوجوانان را داشته است.

بخش سینما و تلویزیون تبیان

شبکه کودک و نوجوان که پیش از این با عنوان شبکه پویا شناخته می شد در این مدت تغییرات زیادی را در برنامه سازی و رویکردها به دنبال داشته است که ما در گفتگویی با محمد سرشار مدیر این شبکه و احسان عسکری مدیر طرح و برنامه شبکه به این رویکردها و برنامه ها پرداختیم.

سرشار در این گفتگوها بیان کرد که در حال حاضر یکی از اهداف این شبکه راه اندازی کانال امید برای نوجوانان است و در حال حاضر روزی یک ساعت برنامه برای این رده سنی پخش می شود. وی همچنین از تحقیقات و پژوهش های این شبکه و ارتباط با تهیه کنندگان و برنامه سازان شبکه های خارجی سخن گفت.

بخش اول این گفتگو را در زیر می خوانید:

*شما از معدود مدیران رسانه ملی بودید که با یک برنامه و نظریه وارد کار شدید و سوال من در وهله اول این است که فکر می کنید چقدر اهداف و رویکردهای شما در این مدت محقق شده است؟

محمد سرشار: مبنای طراحی شبکه کودک و نوجوان بر اساس یک طرح فکری است که باید با سرگرمی و عنصر جذابیت هم همراه باشد. این مفهمومی است که در کشورهای دیگر هم بسیار روی آن کار شده است یعنی بهره گیری از مفهوم edutainment که دو عبارت education و entertainment را با یکدیگر تلفیق می کند. رگه هایی از این مفهوم در قدیم در بازی های آموزشی وجود داشت و سعی می شد بعضی از مفاهیم را با بازی ها به بچه ها آموزش داد. ما هم با تلفیق این دو پیش فرض طراحی های شبکه کودک و نوجوان را انجام دادیم. اتفاق اصلی که اینجا شکل گرفت و در سال های آینده خود را نشان می دهد، برنامه سازی براساس نظریه تربیتی پشتیبان است. یک منظومه فکری که ابعاد مختلف رشد کودک و نوجوان را براساس ابعاد رشد آنها طراحی می کند و به تدریج به ما می گوید که چگونه باید جلو برویم تا در ۱۸ یا ۱۹ سالگی به جوان مطلوبی برسیم که نقش های اجتماعی را بر عهده می گیرد.

این ایده از خود رهبر معظم انقلاب است. ایشان وقتی در اوایل دهه ۸۰ سند چشم انداز ابلاغ می شود از مسئولان می خواهند که به فکر سال های ۱۴۰۴ باشند به این ترتیب که کسانی که هنوز به دنیا نیامده اند براساس یک برنامه ریزی در آن سال ها بتوانند نقش های اجتماعی را بر عهده بگیرند. تعبیر ایشان «صیرورت» کودک و نوجوان است. این اولین نکته ای است که مزیت رقابتی برنامه ریزی در شبکه کودک و نوجوان نسبت به دیگر شبکه ها بوده است. ما این مزیت را توسعه دادیم. در این مسیر ابتدا منابع تصویری موجود را با این منظومه تربیتی تطبیق دادیم و مشخص شد که دستان ما در کجا پر است و در چه بخش هایی خالی است. یک درخت معرفتی را در نظر بگیرید که برای خیلی از شاخه های آن محتواهای تصویری تعریف شده است و شاخه هایی هم هستند که کاملا خالی هستند. احسان عسکری مدیر طرح و برنامه شبکه و همکارانش در این بخش وارد کار شدند. من فکر می کنم شبکه ما تنها شبکه ای است که سفارش نامه های تولید دارد و براساس منظومه تربیتی پشتیبان به این نتیجه می رسیم که به چه محتواهایی روی آنتن نیاز داریم و بعد از تلفیق کردن نیازها ‌‌‌‌با گرایش ها چارچوب برنامه سازی را مشخص می کنیم.

براساس سفارش نامه ها خلاقیت تیم های تولید از جمله تهیه کننده، کارگردان و سردبیر برنامه ها مطرح است که براساس چارچوب طرح نامه هایشان را به ما ارایه می کنند. خوبی سفارش نامه این است که ما در ارزیابی برنامه از نظر محتوایی و قالبی و همینطور هدف هایی که از ساخت برنامه مدنظر است نکات خود را به تهیه کننده بیان می کنیم و همچنین در این مسیر خلاقیت های هنری و برنامه سازی به کار می آیند تا اهداف به شکل کامل تری محقق شوند. سپس فرایند تولید اتفاق می افتد که فرایند پیچیده ای است و ما براساس سفارش نامه بررسی می کنیم که آیا اهداف در خروجی برنامه مهیا شده است یا خیر و آن زمان برای پخش برنامه تصمیم گیری می شود.

مدلی که بیان شد زیربنای نظام بودجه ریزی عملیاتی است. در صداوسیما سنتی وجود دارد که اکثر مدیران قائل به ناکارآمدی آن هستند که در آن براساس شیوه ساخت برنامه، بودجه های لازم تخصیص می یابد و طبقه بندی های الف، ب، جیم و دال وجود دارد که بر این اساس بودجه شبکه ها تعیین می شود. اکثر برنامه های موفق به لحاظ نظام بودجه ای از این طبقه بندی تبعیت نمی کنند. به این دلیل که اثربخشی برنامه ها در چنین نظامی سنجیده نمی شود. درحالیکه در نظام بودجه ریزی عملیاتی از آنجا که اهداف مشخص است بودجه براساس اثربخشی برنامه تخصیص پیدا می کند. اهمیتی ندارد که برنامه با یک مجری و یک دوربین ساخته می شود و یا مجموعه عظیمی از عوامل گرد هم آمده اند و نتوانسته اند اثر همان یک مجری و دوربین را داشته باشند. هم اکنون شما می توانید روی آنتن صداوسیما برنامه های نمایشی الف ویژه را ببینید که میزان اثربخشی آنها ممکن است از یک برنامه رده جیم کمتر باشد.

کار دومی که ما انجام دادیم به نوعی در حوزه مدیریت رسانه بود، اینکه بررسی کنیم که تجربه جهانی در حوزه برنامه سازی کودک چیست که از طراحی لوگوی شبکه های کودک و نوجوان در جهان گرفته تا بررسی اینکه برای چه رده های سنی برنامه سازی صورت می گیرد و قالب های برنامه سازی، ساعت پخش و حتی شیوه تکرار برنامه در نظر گرفته شد. حتی کارشناسان ما با مکاتبه هایی که با شبکه های مشهور دنیا در عرصه کودک و نوجوان داشتند، در حوزه هایی مثل تکرار برنامه ها و اجرای آن در رده خردسال سوال کردند و این برنامه ها به مدلی از مدیریت رسانه در تلویزیونو اتفاقاتی که در شبکه رخ می دهد، منجر شد. ما به این نتیجه رسیدیم که باید در دسته بندی مخاطب برای هفت رده سنی شامل سه رده برای خردسالان زیر ۶ سال،  دو رده برای کودکان ۶ تا ۱۲ سال و دو رده هم برای نوجوانان ۱۲ سال به بالا برنامه داشته باشیم. البته بضاعت فعلی تلویزیون ایران اجازه نمی دهد که ما برای این هفت رده برنامه سازی داشته باشیم و روی سه رده کلی تر برنامه ریزی کردیم.

این برنامه ریزی ها به سه کانال تلویزیونی منجر شد، در این مدل یک شبکه مادر و نت ورک و چند کانال وجود دارد. کانال خردسالان برای زیر ۶ ساله ها با نام کانال پویا، کانال کودکان برای ۶ تا ۱۲ ساله ها به نام کانال نهال و کانال نوجوانان ۱۲ سال به بالا به نام کانال امید است که از اول مهر ماه پخش آزمایشی کانال های خردسال و کودک آغاز شد و از ۳۰ فروردین وارد پخش اصلی شدند. اکنون دستور کار ما روی کانال نوجوان است.

*نام کانال نوجوان چه زمانی انتخاب شد؟

سرشار: همه این عناوین شهریورماه سال گذشته طی سند راهبردی شبکه کودک و نوجوان تصویب شد.

*آن زمان با نام کانال نوجوان مطرح شده بود.

سرشار: هیچ کدام از برندها و نمانام ها آن زمان اعلام نشدند. انتخاب این نمانام ها هم براساس بیانات حضرت امام (ره) و رهبر انقلاب است. اگر خاطرتان باشد در دهه ۶۰ نشریاتی هم با عنوان «نهال انقلاب» و یا «امید انقلاب» داشتیم.

اکنون به دلیل محدودیت های فنی نمی توان فرکانس های پخش این کانال ها را جدا کرد بنابراین براساس مدل یک شبکه آلمانی ساعات پخش را جدا کردیم ولی با توجه به اتفاقات پیش رو امیدواریم که هم در پخش ماهواره ای و هم در پخش زمینی تفکیک ها انجام شود.

در این اتفاقات ما به این نتیجه رسیدیم که شبکه باید اچ دی باشد. پیش از این قولی به شبکه پویا داده شده بود که می تواند به اچ دی تبدیل شود و ما توانستیم در ۱۱ بهمن سال گذشته گامی برای این منظور برداریم اما چون سازمان نمی توانست در زمینه فرکانس کاری انجام دهد ما تصویر را به صورت قاب ۱۶ به ۹ و در حالت اس دی می بنیم ولی منابع ما اچ دی هستند و ان شاء الله بعد از شبکه سه نوبت شبکه کودک و نوجوان خواهد بود که اچ دی شود و این مساله هم به ما کمک خواهد کرد تا در جذب مخاطب جلو باشیم.

*شما همان اوایل کار خود در شبکه از تیم تحقیقاتی خود گفتید و من می خواستیم درباره این تیم و همچنین نحوه ارتباط گیری آنها با شبکه های خارجی توضیح دهید؟

سرشار: ارتباط به آن معنا که ما با یکدیگر جلسه داشته باشیم، وجود ندارد. کار مهمی که ما انجام می دهیم این است که از پژوهش هایی که این شبکه ها در رسانه های کودک و نوجوان انجام می دهند، استفاده می کنیم و در برخی موارد که سوالات تکنیکی و فنی پیش می آید، مکاتباتی را با آنها برقرار می کنیم که این مکاتبات از طرف شبکه کودک مطرح نمی شود بلکه به عنوان یک پژوهشگر که در این زمینه فعالیت دارد، مطرح می شود.

حدود ۱۴۰ شبکه برای سنین کودک و نوجوان در جهان وجود دارد که در کشورهای پیشرفته ای مثل ایالات متحده آمریکا، کانادا، انگلیس و... تعداد این شبکه ها بیشتر است. کار مهم ما در این حوزه این بود که در وهله اول جایگاه پژوهشگرانه خود را شناختیم، شبکه تلویزیونی تولیدکننده دانش نیست بلکه کسب کننده دانش است یعنی باید به مراکز پژوهشی متصل شود و عصاره دانش را گرفته و کاربردی سازد. بنابراین اگر ضعف نظریه پردازی و یا پژوهش در نهادهای بالادستی ما وجود داشته باشد در کار ما هم به چشم می آید. مهمترین کار ما این بود که به سراغ مراکزی رفتیم که در حوزه رسانه، کودک و دین فعالیت داشتند. هم نظریه پشتیبان تربیتی و هم باقی اطلاعات را از آنها دریافت کردیم. مجموعه همایش های خوبی در حوزه دین، کودک و رسانه برگزار شده بود که ما از اطلاعات آنها به خوبی بهره گرفتیم. دانشکده صداوسیما در تهران و قم پژوهشگران خوبی را تربیت کرده بود که متاسفانه این پژوهش ها در قفسه کتابخانه ها باقی مانده بودند و ما از همان پژوهش ها استفاده کردیم. همچنین پایان نامه های کارشناسی ارشد و دکترا که در این زمینه به نگارش درآمده بودند مورد بهره برداری قرار گرفتند. همه این موارد به عنوان پشتوانه پژوهشی ما قرار گرفت و ما به این ترتیب افرادی را داشتیم که در حوزه کسب دانش قوی بودند. به طور مثال مطالعاتی که در حوزه کودک در کانادا انجام شده بود ذهنیت ما را نسبت به خردسالان تغییر داد. این مطالعات نشان می داد که حدود سه چهارم شخصیت های برنامه های خردسال مثبت و فقط یک چهارم شخصیت ها منفی هستند یعنی تلویزیون مثبت اندیشی را به کل جامعه تزریق می کند. براین اساس یک سوم فضاهایی که در آنها برنامه ساخته می شد خانه بود تا خردسالان بیشتر آرامش داشته باشند. یکی از دلایلی که مجریان به کانال های خردسال و کودک بازگشتند همین بود تا مخاطب خردسال با یک نفر طرف صحبت باشد و به جای انواع بازی های نرم افزاری با یک نفر چشم در چشم باشد که این مساله احساس آرامش و اطمینانش را بیشتر می کند. حتی برای مجری خردسال محیطی شبیه به منزل در نظر گرفته شده است تا خردسالان آرامش بیشتری پیدا کنند. محیط غیر منزل برای خردسال ناامن محسوب می شود و از چنین محیط هایی می ترسد.

خدا را شکر از آبان ماه با تاسیس شورای تخصصی کودک و نوجوان دامنه پشتوانه پژوهشی ما گسترش پیدا کرد و من به عنوان نماینده سازمان صداوسیما اعم از برون مرزی و دیگر بخش ها با مراکز مختلف طرف صحبت شدم. اکنون پروژه روی میز در این شورا، بازی های رایانه ای است و از کسانیکه در این زمینه فعالیت دارند دعوت کرده ایم تا ابعاد مختلف را در این حوزه باز کنند. این جلسات برگزار شده و نکاتی هم مطرح شده است و قرار است به نتایجی کاربردی در زمینه بازی های رایانه ای برسیم.

*اتفاقا من سوالی هم در زمینه فعالیت های شورای تخصصی کودک داشتم زیرا سال گذشته چند شورای دیگر هم راه اندازی و خبری شد اما تنها جلسات شورای کودک بود که چند جلسه از آن به صورت خبری اطلاع رسانی شد.

سرشار: شورای تخصصی کودک هر دو هفته یک بار برگزار می شود و اعضای حقیقی و حقوقی دارد. اعضای حقوقی، مدیران میدانی سازمان صداوسیما در عرصه کودک هستند که از معاونت سیما، برون مرزی، صدا و حوزه های ستادی صداوسیما دعوت می شوند. اشخاص حقیقی و همچنین تعدادی از تهیه کنندگانی که در این عرصه فعالیت داشته اند نیز در شورا حضور دارند. کارشناسان مدعو را هم در هر جلسه داریم و براساس اولویت هایی که صداوسیما، مدیران ارشد، شبکه کودک و یا دبیرخانه شورا تعیین می کند، اولویت بندی می شود و بعد از جلسات که طی آنها همه ایده ها شنیده می شود به تناسب نگاهی که به رسانه نزدیک تر است، همان ایده و نگاه به کار گرفته می شود. به طور مثال در حوزه بازی ها ما با انواع بازی به تناسب مخاطب مشکل داریم و به این نتیجه رسیدیم متاسفانه نه بنیاد ملی بازی ها و نه مراکز مرتبط دیگر در این زمینه کاری نکرده اند. با فرض وجود یک فرزند ۱۱ ساله با یک مشکل حرکتی خاص، بازی ای برایش وجود ندارد که بتواند مشکل وی را حل کند یا ممکن است یک نفر در املای زبان فارسی مشکل داشته باشد و بازی ای که بتواند این مساله را برطرف کند، وجود ندارد. این نگاه با رویکرد «اسرا» که تنها می گوید چه سنینی می توانند از یک بازی استفاده کنند فرق دارد و برنامه ما این است که با کمک بنیاد بازی ها، سراج و باقی نهادها این فهرست را تهیه کنیم.

ما باید در دستورات بعدی شورا حوزه محیط زیست و حوزه مصرف دخانیات را که در سنین نوجوان حساسیت زیادی دارد، وارد کار کنیم. یک اتفاق مثبت که ما با آن مواجه شدیم این است که مرتضی میرباقری معاون جدید سیما به دلیل سمت قبلی که در وزارت کشور داشته پرونده آسیب های اجتماعی همیشه روی میزش بوده و چندین جلسه با حضور رهبر انقلاب و مدیران ارشد نظام برگزار کرده است. ما از او هم درخواست کردیم که در جمع شورای ما اطلاعات خود را ارایه کند تا بتوانیم در حوزه آسیب های اجتماعی ورود موثرتری داشته باشیم. ساختار شبکه کودک و نوجوان به گونه ای است که در این زمینه به خوبی می تواند فعالیت داشته باشد چراکه این شبکه براساس بودجه ریزی عملیاتی است و می تواند روی بعضی از آسیب ها دست بگذارد، آنها را در دستور کار قرار دهد و بعد از یک بازه زمانی نتیجه گیری کند که برنامه هایی با این محتوا چه اثری روی جامعه داشته اند.

*چه کسانی در اتاق فکر شبکه شما را یاری می کنند؟

سرشار: ما اکنون اتاق فکر با معنای مورد نظر نداریم چون شورای تخصصی همین کار را به طریق اولی برای ما انجام می دهد و نه فقط برای ما بلکه برای همه کسانیکه می خواهند در صداوسیما برنامه سازی کودک و نوجوان انجام دهند. ما در دبیرخانه شورا به غیر از برگزاری جلسات به دنبال رصد برنامه ها و سنجش آنها براساس اطلاعات مورد نظر هستیم. البته این سنجش توسط خود ما صورت نمی گیرد بلکه اطلاعات رصدی را که توسط دیگر مجموعه ها انجام می شود، تجمیع کرده و به صورت عملیاتی از آنها استفاده می کنیم. گام بعد حمایت از پایان نامه ها و رساله هاست، به طور مثال مساله ای کاملا تخصصی همچون نوشتن جدول پخش شبکه کودک به موضوع یک پایان نامه در دانشکده صداوسیما تبدیل شده است. یکی از مشکلات ما این است که کسانی که نیازهای پژوهشی دارند آنها را به مراکز پژوهشی بیان نمی کنند ولی ما چنین کاری را انجام می دهیم حتی فهرستی از موضوعات را تهیه و منابع لازم را گردآوری می کنیم تا پژوهشگران در این زمینه راحت تر فعالیت کنند.

*اتفاقاتی مثل حذف لالایی از اینجا نشات می گیرد.

سرشار: حذف لالایی به دلیل مشکل در زمان بندی پخش بود، ما به محض اینکه فرکانس خردسال جدا شود، می توانیم لالایی ها را پخش کنیم.

*زمانی بحث این بود که خردسال نباید پای تلویزیون بخوابد و این مساله نباید جایگزین لالایی های پدر و مادر شود، این ماجرا با حذف لالایی ها مرتبط نبود؟

سرشار: خیر. البته ما روی بعضی از لالایی ها نکاتی را مطرح کردیم ولی حداقل روی این مساله مشکلی نداشتیم. در آن نکته هم خانواده مسئول است و اگر تلویزیون ۲۴ ساعته برنامه پخش کند این خانواده است که باید این مدیریت مصرف را بر عهده داشته باشد. این به سواد رسانه ای خانواده ها مربوط می شود که البته برنامه هایی هم در این زمینه داریم.