تبیان، دستیار زندگی
ابربن‌حیان» (2) ادامه‌ی نشست سریال «جابر بن حیان» به علل انتخاب ادبیات عامیانه برای دیالوگ‌ها، روند انتخاب شخصیت‌ها و مشكلات ساخت سریال‌های تاریخی و مذهبی اختصاص داشت. این نشست با حضور جواد افشار كارگردان، حجت‌الاسلام...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نشست سازندگان سریال «جابربن‌حیان» (2)

ادامه‌ی نشست سریال «جابر بن حیان» به علل انتخاب ادبیات عامیانه برای دیالوگ‌ها، روند انتخاب شخصیت‌ها و مشكلات ساخت سریال‌های تاریخی و مذهبی اختصاص داشت.

این نشست با حضور جواد افشار كارگردان، حجت‌الاسلام محمد تقی انصاری از محققان و تهیه‌كننده‌ی این مجموعه،حسن جوهرچی بازیگر نقش جابر بن حیان و ابراهیم علی برزی نویسنده و مدیر گروه فیلم و سریال شبكه الكوثر در تالار شهید حسن قریب خبرگزاری دانشجویان ایران برگزار شد.


علت گنجاندن قصه‌های عاشقانه در سریال «جابر بن حیان»

علی برزی ـ نویسنده سریال «جابر بن حیان» ـ درباره‌ی علت گنجاندن قصه‌های عاشقانه در این سریال، اظهار كرد: به قول ارسطو درام از عشق و مرگ به معنای كلی شكل می‌گیرد. به هر حال قصه‌ی عاشقانه برای ما یك ابزار است، باید به این مساله توجه كنیم كه مخاطب چگونه آمادگی پیدا می‌كند تا بتوانیم پیام را به او القا كنیم . هر چقدر اهمیت پیام بیشتر باشد، باید از ابزارهای جذاب‌تری كه قرار است، حامل پیام باشند، استفاده كنیم. هیچ اشكالی در نقل یك قصه‌ی تاریخی در كنار قصه‌ی عاشقانه‌ نیست،اما مهم آن است كه این قصه‌ی عاشقانه را چگونه به پایان برسانیم. اگر داستان به گونه‌ای پیش رود كه برای مخاطب تنها اتمام قصه‌ی عاشقانه ارضا كننده باشد، كار خوبی را انجام نداده‌ایم؛ چرا كه در این شرایط وسیله به هدف تبدیل شده است.

وی افزود: در نگارش فیلم‌نامه‌ی «جابر بن حیان» سعی كردیم كه هدف خود را به كمك وسیله به مخاطب القا كنیم و ضمن ارضای مخاطب با داستان مجازی، پیام خود را نیز به او برسانیم.


انتخاب ادبیات به كار رفته در دیالوگ‌های سریال

جواد افشار ـ كارگردان ـ درباره‌ی چرایی تبدیل شدن زبان رسمی به زبان محاوره‌ای در مجموعه‌ی«جابربن حیان» ادعا كرد: ما فرمول مشخصی در این زمینه نداریم. در این سریال تلاش كردیم كه نحوه‌ی صحبت زبیر راهزن با جابربن‌حیان كه فردی دانشمند است حتی در لحن تفاوت داشته باشد. به بیان دیگر سعی كردیم سنت رایج در «دیالوگ‌»‌های سریال‌های تاریخی را بشكنیم و سلیقه‌ی خود را بر اساس تحلیل‌های درست ارایه دهیم. در این شرایط به چالش كشیده شدیم اما اگر دو، سه سریال تاریخی دیگر با همین روند ساخته شود، مخاطب ارتباط لازم را با «دیالوگ‌»‌های آن برقرار می‌كند.

انصاری ـ تهیه‌كننده ـ نیز درباره‌ی لحن متفاوت دیالوگ‌گویی زبیر گفت: زبیر وقتی با جابر صحبت می‌كند، متین‌تر تكلم می‌كند. خودمانی‌تر حرف می‌زند.

افشار در این زمینه اضافه كرد: تفاوت دیالوگ‌گویی زبیر در موقعیت‌های مختلف، تعمدی بوده است. چرا كه ارتباط كلامی راهزنان را به گونه‌ای طراحی كردیم و وقتی كه راهزنی مثل زبیر با جابر همراه می‌شود و مراتبی را طی می‌كند، به لحن جدیدی در گفتار می‌رسد.

حسن جوهرچی ـبازیگر ـ نیز گفت: خیلی اشتباه است كه فكر كنیم همه‌ی كارهایی كه سازندگان سریال‌های قبلی كرده‌اند، درست بوده است و ما باید آنها را تكرار كنیم. بنابراین اگر این گونه بود، ما باید مثل مردم 2000 سال پیش صحبت می‌كردم.

وی افزود: ما سریال تاریخی ساختیم و دیدگاه خود را هم در آن اعمال كردیم. به این گونه كه به نظر ما یك راهزن در 1200 سال پیش با هم مسلك خود كتك كاری هم می‌كردند و حتی همدیگر را با چاقو مجروح می‌كردند و با لحن بدی هم با هم حرف می‌زدند. اما وقتی یكی از این افراد در كنار شخصی قرار می‌گیرد كه از عنایت امام عصر خود بهره‌مند است. از او تاثیر می‌گیرد و با ادب‌تر برخورد می‌كند.

این بازیگر اضافه كرد: از سكان‌های سیاهچال بصره به بعد، جابر و زبیر با یكدیگر همراه می‌شوند و از آن مقطع به به بعد جابر به زبیر دیالوگ‌هایی می‌گوید و به او نگاه‌هایی می‌اندازد كه درباره‌ی اثر آن بر زبیر، جابر بعدها به عنوان بصری، صحبت می‌كند و جابر به « عنوان » می‌ گوید كه زبیر استحقاق تبدیل شدن به انسانی خوب را دارد و همراهی «عنوان» را برای كمك كردن به زبیر طلب می‌كند.

بازیگر نقش «جابر‌بن‌حیان» در ادامه گفت: ‌زبیر در قسمت‌های نخستین حتی با جابر هم خیلی محاوره‌ای و لمپنی صحبت می‌كند ولی این رویه را در قسمتهای میانی نسبت به جابر ندارد و در قسمتهای پایانی كاملا لحن متفاوتی پیدا می‌كند.

انصاری ـ تهیه‌كننده ـ درباره‌ی انتقادات وارد شده بر اصطلاحات به كار رفته در «دیالوگ‌»‌های این مجموعه اظهار كرد: چه ضرورتی دارد كه هنرپیشگان سریال‌های تاریخی به زبانی صحبت كنند كه در آن مقطع تاریخی به آن تكلم می‌شده است ولی بیننده‌ی كنونی آن را به درستی درك نمی‌كند در این شرایط بیننده باید بخش عمده‌ای از تمركز خود را برای دوبله كردن متن قدیمی به متن جدید صرف كند و بدین ترتیب خسته شود.

طراح سریال «جابربن‌حیان» ‌افزود: در سریال‌های تاریخی حتی فیلترهایی جلوی دوربین قرار داده می‌شود كه تصویرهای قدیمی به نظر آیند، اما همان طوری كه چشم ما اكنون اطراف را می‌بیند، همان گونه نیز آدمهای آن زمان می‌دیده‌اند بنابراین لازم نیست كه به تصاویر كهنگی بدهیم.

تهیه‌كننده مجموعه‌ی «جابربن‌حیان» گفت: انتقاد به این جنبه‌ی سریال هم مشابه نقد‌هایی است كه به دكور این مجموعه شده است. كجای تاریخ ثبت شده است كه افراد به شكل خاصی حرف بزنید و به عنوان مثال بگویند «بروید، بیاشامید، بنشینید»

وی افزود: در حال حاضر نیز اقشار متفاوت با لحن متفاوتی صحبت می‌كنند. اما به علت سلیقه‌ای كه از قبل به مخاطب تحمیل شده و باورهایی برای او به وجود آورده شده است. گویش مخاطب اكنون عادت ندارد كه «دیالوگ‌»‌های سریال‌های تاریخی را بگونه‌ای دیگر بشوند.

جواد افشار در ادامه گفت: در فیلم‌های تاریخی خارجی واژه‌ی «YES» شنیده می‌شود. این كلمه را در فارسی به بله، بلی، آره و آهان می‌توان ترجمه كرد. بنابراین بر اساس ابزارهای كلامی و ادبی كه اختیار داریم می‌توانیم برای شخصیتهای مختلف دیالوگ‌های متفاوتی را بر اساس تحلیل‌های خود طراحی كنیم. در این شرایط، مخاطب باید به سلیقه‌ی سازنده‌ی سریال «جابربن‌حیان» نزدیك شود نه من دنبال روی سلیقه‌ی سازندگان سریال‌های تاریخی قبلی باشم.

وی افزود: شاید در اثر تاریخی دیگری این ادبیات كاملا شكسته شود و شخصیت‌های آن كاملا امروزی صحبت كنند. این كار می‌تواند موفق باشد ولی جسارت می‌خواهد كه من تا حدودی این جسارت را داشتم و تست زدم.


نظارت بر چهره‌پردازی بازیگران

جواد افشار درباره‌ی نظارت خود بر چهره‌پردازی بازیگران این سریال گفت: ضعف‌هایی در چهره‌پردازی بازیگران «جابربن‌حیان» داشتیم و هنگام تدوین به آن پی بردم. ولی متاسفانه در حین اجرا كمتر متوجه‌ی آن شدم. البته هر كجا كه به این نكته پی بردم سعی كردیم ضعف‌ها را بر طرف كنیم.

وی درباره‌ی لباس مجموعه‌ی «جابربن‌حیان» اظهار كرد: مطمئن باشید كه اگر بودجه‌ی این مجموعه پنج برابر هم بود، لباس شخصیت‌های اصلی همین طوری بود كه دیده شد. چرا كه انتخاب‌های هوشمندانه و آگاهانه‌ای بود.

انصاری ـ تهیه كننده ـ درباره‌ی پوشش یكسان «زلفا» در موقعیت‌های گوناگون گفت: در زمینه‌ی پوشش هم باید نگاه به تاریخ داشته باشیم و هم محدودیت‌های خود را در تلویزیون لحاظ كنیم. ما پیش‌بینی كرده بودیم زلفا در كوچه‌ها نقای شبیه زنان جنوبی بر صورت بزند. اما این گونه پوشش در آن قرون مرسوم نبوده است.

از سوی دیگر در صورت استفاده از روبندی شبیه آن چه كه در «روشن‌تر از خاموشی» به كار رفته بود، امكان داشت متهم شویم كه كار تزییناتی بر چهره‌های بازیگران زن انجام داده‌یم.

وی افزود: اگر هر تغییری در ظاهر «زلفا» در داخل یا خارج از خانه می دادیم به مشكلاتی بر می‌خوردیم. چرا كه «زلفا» را در داخل خانه نمی‌توانستیم به شكل دیگری ببنیم.

حسن جوهرچی نیز در این زمینه گفت: بیننده بیشتر «زلفا» را در حین سفر می‌بیند و با توجه به آن كه «زلفا» یك دختر معمولی نیست و جنگجو است. بنابراین تیپ رزمی لباس می‌پوشد. بنابراین نوع پوشش او با یك زن خانه‌دار باید فرق كند.


علت پر رنگ كردن شخصیت «زبیر»

جواد افشار ـ كارگردان ـ درباره‌ی پررنگ شدن شخصیت زبیر در سریال «جابر بن حیان» متذكر شد: «زیبر» نه تنها یك شخصیت مكمل بود، بلكه یكی از شخصیت‌های اصلی بود كه با جابر به عنوان شخصیت اصلی پیوند خورده بود.

وی افزود: خیلی راحت می‌توان این دو شخصیت را دسته‌بندی كرد. شخصیت اصلی و مثبت ما جابر بن حیان است و شخصیت خاكستری داستان كه متحول می‌شود، «زبیر» است. هر كجا هم اگر پررنگ می‌شود، برای پردازش بیشتر روابط بین دو شخصیت اصلی است. چرا كه مواقعی نیاز داریم كه شخصیت اصلی خود را از زبان شخصیت دیگری معرفی كنیم. بنابراین هر موقعی كه شخصیت «زبیر» پررنگ می‌شود، مخاطب با او داستان را دنبال می‌كند، موضوع اصلی جابر بن حیان است.

این كارگردان اضافه كرد: قصه‌ی زبیر به قصه‌ی اصلی گره خورده است. در این شرایط مخاطب می‌دید كه برخی مواقع زبیر و در بعضی شرایط جابر پررنگ‌تر می‌شد.

وی در ادامه گفت: در برخی وقت‌ها سایه‌ی شخصیت جابر حس می‌شد، چرا كه در جاهایی لازم می‌دیدیم كه ابعاد دیگری از روابط درونی آدم‌ها با ابزارهای دیگری به نمایش درآید كه زبیر یكی از این ابزارها است. مثل مسایلی مانند روابط عشقی این شخصیت‌ها یا موارد ذهنی آنان.


چقدر دوست داشتید زبیر را بازی كنید؟

حسن جوهرچی در پاسخ به این پرسش كه چقدر دوست داشتید شخصیت منفی سریال را بازی كند؟ اظهار كرد: روز اول كارگردان گفت كه هم زبیر را می‌توانم كار كنم و هم جابر را؛ بنابراین اگر زبیر را دوست داشتم، حتمای این شخصیت را بازی می‌كرد.

وی درباره‌ی این كه چقدر مثبت بودن شخصیت جابر و قرار گرفتن او در زمره‌ی یاران اولیا موجب شد كه این نقش را بپذیرید؟ ، گفت: به جز ائمه‌ی اطهار (ع) و معصومان، كار درستی نیست كه بقیه‌ی شخصیت‌های تاریخی را آن قدر آسمانی كنیم. چون در این شرایط مخاطب عادی شخصیت‌ها را نمی‌تواند لمس كند. این جزو اشتباهات سریال‌های تاریخی ایرانی محسوب می‌شود. به عنوان نمونه مالك اشتر در سریال امام علی(ع) آن قدر بالاست كه دست آدم‌های عادی به او نمی‌رسد.

جوهرچی اضافه كرد: برای رخ ندادن این اتفاق در «جابر بن حیان»، تلاش كردیم كه مقداری از زندگی روزمره‌ی جابر را در سریال به تصویر كشیده شود. به عنوان نمونه ببینیم كه زمانی كه او با زلفا (با بازی سودابه بیضایی) صحبت می‌كند، هول می‌شود و كتاب‌هایش به زمین می‌رسد. هر چه ما افرادی كه با امامان (ع) در ارتباط بودند را از سطح زمین بالاتر ببریم، در این شرایط دست خودمان به آنان نمی‌رسد.

وی افزود: هر كدام از افرادی كه در اطراف ائمه‌ی اطهار (ع) بودند، معرف بخشی از شخصیت امام دوره‌ای خود بودند. با این حال نباید اطرافیان امام و معصومان را به دور از امور روزمره‌ی انسانی به تصویر درآورد.

این بازیگر با اشاره به سكانس‌های زندان بصره، اظهار كرد: در زندان بصره زبیر با این كه خود فرد گردن كلفتی است به جابر می‌گوید كه مغزت را به كار بینداز تا یك جوری از این جا فرار كنیم، سپس زبیر و جابر نقشه می‌كشند و به نگهبان كلك می‌زنند. بنابراین چه اشكالی دارد جابر در موقعیتی برای پیشبرد هدف خود، حتی كلك هم بزند.

وی افزود: دست‌یافتنی بودن یاران امام صادق (ع) در سریال «جابر بن حیان» اتفاق افتاد و به این نكته از بازخوردهای مردم دست یافته‌ام و مردم ارتباط خوبی را با شخصیت‌های سریال چون زبیر به عنوان و جابر برقرار كرده‌اند.

جوهرچی در ادامه گفت: وقتی به یاران امامان(ع) به نگاهی زمینی می‌نگریم، به تاثیر ارتباط آنان با امام عصر خودشان بیشتر پی می‌بریم، در این شرایط مخاطب می‌تواند در بیان، نگاه و حركت خود تفكیك قایل نود و در زندگی خود به نوعی و هنگام حضور در پیشگاه امام به گونه‌ای دیگر عمل كند. خودم هم سعی كردم در این بخش خیلی فكر كنم و خوشبختانه كارگردان در این زمینه به من كمك زیادی كرد و دست من را باز گذاشت. حتی كارهایی فی‌البداهه می‌كردم كه گاهی اوقات كارگردان تایید می‌كرد و برخی وقت‌ها تایید نمی‌كرد. با این برخورد من چیزهایی را فی‌البداهه از جابر پیدا كرده بودم و با آن‌ها زندگی می‌كردم.


درباره‌ی به تصویر كشیدن یاران امام صادق (ع)

در ادامه‌ی این نشست جواد افشار درباره‌ی به تصویر كشیدن یاران امام صادق (ع)، اظهار كرد: از ابتدا به این موضوع بسیار فكر كرده بودیم و معتقدم كه در این زمینه، همه چیز حساب شده بود. طراحی شخصیت جابر بن حیان حساب شده و با مطالعه صورت گرفت.

در زمینه‌ی بازی نقش جابر، من به كشف و شهود آقای جوهرچی احترام می‌گذاشتم، چون می‌دیدم كه ایفای درست شخصیتی را كه قرار است سریال ساخته شده درباره‌ی اول در تاریخ ثبت شود، دغدغه‌ی اوست و او به شخصیت خیلی نزدیك شده بود، در مواقعی فكر می‌كردم كه این جابر بن حیانی است كه از تاریخ بیرون آورده‌ایم و جلوی دوربین ما قرار گرفته است.

وی افزود: وقتی كه به این باور رسیدم، حسن جوهرچی، تراشیده‌ای از جابر بن حیان است و با این شرایط جلوی دوربین قرار می‌گیرد، به این نتیجه رسیدم كه هر رفتاری كه از جوهرچی سر می‌زند، با شخصیت جابر بن حیان همخوانی ندارد. بنابراین تلاش نكردم كه بر اساس یك الگوی ناشناخته در یك فرم تعریف نشود، شخصیتی را ارایه دهم كه خودم نیز آن را نمی‌شناختم و باور نمی‌كردم. بنابراین مجبور بودم شخصیت را در قالب یك هنرپیشه باور كنم و جوهرچی آن قدر به باور من نزدیك شد و من نیز بر اساس باوری كه ذهنم شكل گرفته بود، این شخصیت را به تصویر می‌كشیدم.

افشار اضافه كرد: اگر می‌خواستیم جابر بن حیان را آسمانی به تصویر بكشیم، شاید باید در سكانس‌هایی چون زندان بصره رفتارهای دیگری برای او طراحی می‌كردیم. شخصیت جابر باورپذیر بود، مخاطب ارتباط زیادی با او برقرار كرده بود.


حس شدن حضور امام صادق(ع) علیرغم دیدن نشدن سیمای ایشان

جواد افشار، درباره‌ی حس شدن حضور امام صادق (ع) علیرغم دیدن نشدن سیمای ایشان، گفت: این نكته را به عنوان موفقیت‌های این سریال محسوب كنید.

انصاری در این زمینه اظهار كرد: از ابتدا نیز چنین قصدی داشتیم كه اگر بیننده به طور ظاهری امام صادق (ع) را در سریال نمی‌بیند، ولی سیستم سازماندهی شده از طرف ایشان همه جا حس و حضورشان احساس شود. در واقعیت نیز چنین موردی، عباسیان را درمانده كرده بود و تمام حیله‌های آن‌ها هم برای كاهش نفوذ اندیشه‌ی امام و حسن شدن حضورشان در بین مردم به جایی نرسید و این وجه را می‌خواستیم به تصویر بكشیم و عنایت امام صادق (ع) و تلاش عوامل سازنده‌ی این سریال این امر محقق شد.


لزوم توجه بیشتر مسوولان تلویزیون به سریال‌های تاریخی ـ مذهبی

انصاری ـ تهیه‌كننده ـ درباره‌ی لزوم توجه مسوولان تلویزیون به ساخت سریال‌های تاریخی ـ مذهبی، اظهار كرد: حتما باید به این نوع آثار توجه بیشتری شود. اما معتقدم كه اگر با اعتقاد درست ولو با امكانات محدود اثری ساخته شود، مورد استقبال قرار می‌گیرد. ولی اگر سریالی با امكانات بسیار خوب ساخته شود، اما شخصیت‌های مذهبی به صورت «قدیس مسیحی» به تصویر درآید، به دل مخاطب نمی‌نشیند.

وی تاكید كرد: در قرآن كریم آمده است كه حضرت رسول(ص) به مردم می‌گوید كه من آدمی مثل شما هستم. بنابراین نباید یاران امامان را به شكل قدیس به تصویر در آورد و در هر صورت باید در چگونگی ساخت آثار درباره‌ی یاران امامان (ع) دقت زیادی به خرج داد و كارشناسان به طور جدی روی این زمینه كار شد تا شخصیت‌ها به گونه‌ای طبیعی و باورپذیر به تصویر در آیند. فكر می‌كنم در « جابر بن حیان» علی‌رغم نداشتن امكانات توانستیم این كار را انجام دهیم.

انصاری پیشنهاد داد: مسوولان باید تلاش كنند كه دست كم سالی چند شخصیت بزرگ جهان اسلام و تاریخ ایران با دقت كافی به تصویر درآیند.


شرایط تهیه‌ی «جابر بن حیان»

تهیه كننده‌ی سریال « جابر بن حیان» درباره‌ی شرایط تهیه‌ی این اثر، گفت: با كمتر از 5 درصد بودجه‌ی یك كار تاریخی (كمتر از بودجه‌ی «ب») « جابر بن حیان» را ساختیم و این مورد هم از عنایات امام صادق (ع) بود. به جواد افشار گفتیم كه بودجه‌ی زیادی نداریم و در استودیویی یا در شهرك غزالی كار جمع و جوری بسازیم. ولی در نهایت سعی كردیم كه یك كار جدی واقعی در «لوكیشن» واقعی با تمام سختی‌های آن بسازیم، همه هم برای تحقق این كار همت كردند. مسوولان شبكه الكوثر هم به اندازه‌ی توان مالی، پول پرداختند. ولی ما از نظر مالی، چیزی نداشتیم و در این شرایط، ساخت سریال رفاقتی پیش رفت.

انصاری در پایان این نشست افزود: شنیده بودم كه عده‌ای گفته بودند، این مجموعه به سرانجام نمی‌رسد یا نمی‌تواند مخاطب را جذب كند، ولی ما فهمیدیم كاری كه با دل ساخته شود، به دل می‌نشیند و نشست و نمونه‌های دلنشین بودن این سریال را ما شنیدیم. البته بخش عمده‌ی نقدهای منطقی به سریال « جابر بن حیان» به من برمی‌گردد كه با توجه به شرایط مالی پروژه، نتوانستم امكانات كافی فراهم كنم و افشار نیز با همان امكانات محدود كاری بیش از این حد كه دیدیم، نمی‌توانست انجام دهد.


لینک :

نشست سریال «جابربن‌حیان» (1)

منبع :ایسنا