تبیان، دستیار زندگی
(1) مجموعه‌ی ما هم قصه داشت،هم تاریخی بود و هم مذهبی» حسن جوهرچی: تازه در حال پیدا كردن «جابر» بودم نشست عوامل سریال «جابر بن حیان» با حضور جواد افشار كارگردان، حجت‌الاسلام محمد تقی انصاری از محققان و تهیه‌كننده‌ی...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نشست سریال «جابربن‌حیان» (1)

مجموعه‌ی ما هم قصه داشت،هم تاریخی بود و هم مذهبی»

حسن جوهرچی: تازه در حال پیدا كردن «جابر» بودم

نشست عوامل سریال «جابر بن حیان» با حضور جواد افشار كارگردان، حجت‌الاسلام محمد تقی انصاری از محققان و تهیه‌كننده‌ی این مجموعه،حسن جوهرچی بازیگر نقش جابر بن حیان و ابراهیم علی برزی نویسنده و مدیر گروه فیلم و سریال شبكه الكوثر در تالار شهید حسن قریب خبرگزاری دانشجویان ایران برگزار شد.


علت ساخت سریالی درباره‌ی شخصیت جابر بن حیان

در ایتدای این نشست جواد افشار ـ كارگردان ـ درباره‌ی علت ساخت سریالی درباره‌ی شخصیت «جابربن حیان» گف: فیلمنامه‌ای كه آقای انصاری پیشنهاد داده بود معرفی و بررسی 13 تن از شخصیت‌های برجسته شاگردان معروف حضرت امام صادق (ع) را شامل می‌شد و قرار بود به شكل اپیزودیك تولید شود.

وی ادامه داد: متن مجموعه‌ی جابربن حیان سال گذشته توسط علی برزی به نگارش درآمد و تحقیقات نیز توسط یك تیم كاملا كارشناسی زیر نظر آقای انصاری و آقای برزی و چند تن دیگر شكل گرفت. در آن زمان به تهیه‌كننده پیشنهاد ساخت سریالی درباره‌ی یكی از برجسته‌ترین شاگردان امام صادق(ع) را ارائه دادم و سپس با مشورت نویسنده‌ی اثر و موافقت شبكه، شخصیت طراحی و علی برزی، مجددا نگارش را آغاز كرد و یك قصه‌ی 13 قسمتی نوشته شد.

كارگردان سریال «جابر بن حیان» اضافه كرد: منابع محدودی از زندگی شخصی حیان در اختیار داشتیم. با این حال سعی كردیم به اتفاق نویسنده و آقای لبافی در بازنویسی، روی جذابیت‌های دراماتیك و كشش‌های مورد نیاز یك قصه‌ی نمایشی بیشتری كار شود، بر این اساس بازنویسی حدود چند ماه طول كشید.

افشار هم چنین متذكر شد: در این مجموعه ویژگی‌های ایرانی بودن شخصیت جابربن حیان برایمان مهم بود. همچنین علوم مختلف، فلسفه،‌ فقه و كلام و از همه مهمتر، عشق او به مسایل دینی و علاقه‌ی شخصی او به حضرت امام صادق (ع) باعث شد كه ما به طور متمركز و زنجیروار قصه‌ جابر بن حیان را تولید كنیم.


علت انتخاب این مقطع تاریخی از زندگی جابر بن حیان

ابراهیم علی برزی ـ نویسنده متن این سریال ـ درباره‌ی انتخاب این مقطع تاریخی از زندگی «جابر بن حیان» اظهار كرد: برای ما دوره‌ی زمانی خاصی كه جابر در آن زندگی می‌كرد و شخصیت‌های دیگری كه در كنار جابر در سریال دیدیم ، مهم بود. آن دوران به هنگام امامت امام صادق(ع) است كه در تاریخ مذهب ما دوره‌ی خاصی است. چون قبل از امام صادق (ع) شیعه به عنوان یك مذهب و فرهنگ جا نیفتاده بود، از نظر مسایل دینی با مذهب‌های دیگر تفاوت چندانی نداشت. اما از دوران امام صادق(ع)، مذهب شیعه از نظر فرهنگی به عنوان یك مذهب خاص شكل می‌گیرد و پیشرفت می‌كند. آن دوران از نظر سیاسی و فرهنگی خاص است؛ چرا كه قدرت امویان افول و عباسیان رشد كرده بودند و با كمك شیعیان و علویان به حكومت می‌رسند. عباسیان پس از رسیدن به قدرت، به شیعیان دیگر نیازی ندارد یا در مطامع آن‌ها شیعه جایی ندارد. بنابراین تلاش می‌كند كه فرهنگ شیعه و شیعیان را تحت تاثیر قرار دهند و كنار بزنند.

علی برزی در ادامه گفت: جابر یكی از شخصیت‌های مهم آن دوران است. تاریخ نشان داده كه در آن دوره قیام نظامی نمی‌تواند موفق باشد. چون پس از شهادت امام حسین(ع)، قیام‌های متفاوتی انجام شد كه بسیاری از آن‌ها توسط شیعیان انجام شد. ولی به جایی نرسید و ابومسلم هم كه قیام كرد و حكومتی بر اساس قیام او شكل گرفت. آن حكومت تبدیل به نظام حكومتی خلفای عباسیان شد.

وی افزود: در این شرایط كه قیام نظامی نتیجه‌بخش نیست، كار فرهنگی می‌توانست موثر باشد. مردم آگاهی یابند و روزی به دنبال امویان و روزی دیگر دنباله‌روی عباسیان نروند و در نهایت هم بی‌نتیجه باشد. حركت فرهنگی را امام صادق (ع) شروع می‌كند و تعدادی افراد خاص مثل جابر بن حیان را انتخاب و تربیت می‌كند و به مناطق مختلف می‌فرستد تا به مردم آگاهی دهند و هم مسایل دینی و هم فرهنگی مردم را تقویت كنند.

علی برزی اضافه كرد: در كنار جابر بن حیان، شخصیت‌های دیگری در سریال داریم كه هر كدام از آنان در رشته‌ی خاصی چون فقه، كلام و فلسفه سرآمد بودند و مسوولیت خاصی داشتند.

وی درباره‌ی دلایل انتخاب جابربن حیان اظهار كرد: جابر بن حیان ایرانی است. علاوه بر آن به جز طبابت و لقب گرفتن به عنوان پدر علم شیمی، فقیه و ستاره‌شناس است. بنابراین شخصیت برجسته‌ای است. جابر را در دوران زمانی خاص انتخاب كردیم كه در كنار آن هم، مسایل سیاسی آن دوره و هم شخصیت‌های خاص اش اهمیت داشت؛ از همه مهمتر به این نكته اشاره داشتیم كه امام صادق(ع) این حركت عظیم را آغاز كرد تا مردم را آگاه كنند و این حركت پیشرفت كند و در عصر خاصی كه امام صادق (ع) در نظر دارد كه عصر غیبت صغری و كبری است، به نتیجه برسد.

نویسنده‌ی سریال «جابر بن حیان» در ادامه گفت: در عصر امام صادق(ع) فرهنگ شیعه شروع به تكوین شدن می‌كند، این شكوفایی در كنار مسایل سیاسی و حكومتی قابل توجه است.

جواد افشار ـ كارگردان ـ اضافه كرد: جابر بن حیان درست در نقطه‌ی عطف تحولات اساسی آن مقطع تاریخی زندگی می‌كند و جوان بودن او یكی از عوامل جذاب بود كه به نظر رسید مخاطب با او ارتباط بیشتری برقرار می‌كند.


میزان واقعی بودن اتفاقات و جلوگیری از ورود انحرافات در سریال

حجت‌الاسلام محمد تقی انصاری كه طراحی این مجموعه را برعهده داشته،‌ درباره‌ی میزان واقعی بودن اتفاقات این مجموعه و جلوگیری از ورود انحرافات در فیلمنامه گفت: در برخی از نقد‌های غیرمنصفانه بحث تحقیق كار، هدف قرار گرفته شده بود. در صورتی كه تحقیق درباره‌ی زندگی امام صادق(ع) را در سال 80 برای سیما فیلم آغاز كردیم. پژوهش به طور جدی حدود دو سال انجام شد. 5 جلد كتاب درباره‌ی فضای زندگی امام صادق (ع) و قیام علمی امام باقر و امام صادق (ع) نوشتیم.

نظر ورود فرهنگ‌ها و فلسفه‌های مختلف به جهان اسلام زمان امام صادق (ع) شرایط ویژه‌ای علاوه بر بعد سیاسی داشت. البته این سریال عظیم در سیما فیلم به نتیجه نرسید. ما در یك قصه‌ی كوچكتری این موضوع را ساختیم.

انصاری اضافه كرد: «عنوان بصری» نخستین فردی بود كه به عنوان شخصیت اول در سریال قرار گرفت؛ چرا كه او شخصیت مهمی بوده است و یكی از رئوس عرفان است. روایتی كه او از امام صادق (ع) نقل می‌كند، یك روایت عرفانی است كه علامه طباطبایی، آقا میرزا جواد ملكی تبریزی و دیگران اوایل كتاب عرفان خود، روایت «عنوان بصری» را نقل كرده‌اند.

وی افزود: حاكم بصره و دست‌اندازی كه به اموال «عنوان» دارد، ماجرا‌های واقعی بود كه می‌توانست جذابیت‌هایی داشته باشد. سپس پس از بحث با نویسنده و كارگردان به این نتیجه رسیدیم كه به شخصیت دیگری نیاز داریم كه جذابیت‌های دیگری نیز داشته باشد و در نهایت به «جابر بن حیان» رسیدیم.

تهیه‌كننده سریال «جابر بن حیان» در ادامه گفت: غالب فضاهای ما روح روایتی و تاریخی دارد. ولی در وجه داستانی با توجه به حضور آقای افشار و نویسندگان سعی كردیم هم وجه تاریخی اثر حفظ شود و هم سریال داستانی به مجموعه‌ای روایی و تاریخی تبدیل نشود.

وی افزود: وجه مذهبی اثر نیز روشن است؛ چرا كه «جابر بن حیان»، شخصیتی كاملا مذهبی و محكم است و از شاگردان برجسته‌ی امام صادق (ع) به شمار می‌رود. به طوری كه امام (ع) هر روز به صورت خصوصی یك مساله‌ی خاص را به جابر می‌گفت. در صورتی كه امام صادق (ع) در زمانی كه شرایط مهیا بود، 4000 شاگرد داشت از سوی دیگر جابر نیز در كتاب‌هایش پس از چند صفحه نوشته، نقل قول از امام صادق(ع) داشته و آورده است« این چنین فرمود جعفر بن محمد (صلوات ا... علیه).»

انصاری با اشاره به دیگر شاگردان امام صادق (ع) گفت: شاگردان دیگر این امام(ع) چون «زارة بن اعین»، «مومن طاق»، «ابوحمزه ثمالی»، «عیسی بن عبدالله قمی» و هر كس را كه دیدیم یا اسمی از او شنیدیم، كاملا اشخاص تاریخی هستند؛ البته در قالب یك سریال داستانی. بنابراین ما یك مجموعه‌ی تاریخی مذهبی داشتیم كه هم قصه داشت و هم تاریخی بود و هم مذهبی.

وی در ادامه اظهار كرد: هیچ ابایی از این نداریم كه بگوییم كارمان مذهبی بود. بعضی می‌گویند این كار شعاری بوده است. شعار در صورتی بد است كه اشخاص شعار‌زده شوند و به شعار‌دادن بسند كنند. شعار دادن پرچم و علمی داشتن خوب و لازم است. ما هم افتخار می‌كنیم كه در كارمان پرچم داشته‌ایم. از طرف دیگر در سریال جابر بن حیان، داستان هم داشتیم.

طراح سریال «جابر بن حیان» ادعا كرد: بیننده جذب این سریال شد و از آن مواردی كه ما می‌خواستیم به او بگوییم استفاده كرد.


میزان اختیار برای ایفای نقش جابر بن حیان

حسن جوهر‌چی درباره‌ی میزان اختیار داشتن به عنوان یك بازیگر برای ایفای نقش «جابر بن حیان» گفت: اصولا بازیگر زمانی كه یك پروژه سیر اجرایی خود را طی می‌كند، به گروه محلق می‌شود، به تبع بازیگران چندان در جریان چگونگی نوشته شدن و به سرانجام رسیدن متن سریال نبودند. چرا كه یك فیلمنامه نوشته را به ما بازیگران دادند. آن را خواندیم.

وی افزود: برای ایفای نقش شخصیتی در یك فیلم با داستانی شهری و به تعبیر آقای افشار «مبله» ما به ازای خارجی وجود وجود دارد و می‌توان نمونه‌های نقش را پیدا كرد. ولی زمانی باید شخصیتی را بازی كرد كه نمونه‌ آن را ندیده‌ایم، حتی اطلاعات مكتوب چندانی نیز درباره‌ی او وجود ندارد. در این مواقع شرایط برای بازیگر به منظور رسیدن به نقش مقداری سخت می‌شود. در این مواقع بازیگر باید به ادراك شخصی خود تكیه كند.

جوهر‌چی اضافه كرد: ادراكات شخصی من از جابر از حدود چهار منبع به دست آمد. در درجه‌ی اول متن نوشته شده در اختیار قرار گرفت. خواندن فیلمنامه موجب شد كه پرسش‌های زیادی در ذهن من به وجود آید و پرسش‌های خود درباره‌ی متن را به علت گرفتاری‌های علی برزی از آقای انصاری و افشار می‌پرسیدم. این شانس را آوردم كه آقای افشار به عنوان كارگردان این سریال، اطلاعات بسیار خوبی درباره‌ی تاریخ به ویژه، تاریخ اسلام دارد و نكات ریزی از قصه را او برای من باز می‌كرد و در برخی سكانس‌ها، دلایل دیالوگ‌ها را با یك حس خاص با توجه به مقطع تاریخی سریال، برایم توضیح می‌داد كه این مورد برای من به عنوان بازیگر لذت‌بخش بود.

وی افزود: در هر مقطع تاریخی كه با آقای انصاری و افشار تنها می‌شدم، مدام اطلاعات جدیدی را درباره‌ی جابر كسب می‌كردم و این شخصیت را بهتر می‌شناختم.

بازیگر نقش «جابر بن حیان» اضافه كرد: از نظر نگارش مجال تحقیقی كافی در اختیار بوده، ولی فرصت كافی هنگام تولید برای شناخت شخصیت جابر برای من بازیگر وجود نداشت. به همین علت، پس از گذشت حدود 30 روز از آغاز تصویر‌برداری، تازه در حال پیدا كردن جابر بودم و به تدریج در زمان تصویر‌برداری، شناخت من از جابر بیشتر و شخصیت‌ او در ذهن من كامل‌تر می‌شد. به طوری كه روز‌های آخر بغض گلوی من را می‌گرفت و پیش خود می‌گفتم كه این سریال كاشكی به این زودی تمام نمی‌شد و به جای 13 قسمت مثلا 26 قسمت بود و می‌توانستم طی این مدت جابر را بیشتر بشناسم و ارایه كنم.

حسن جوهرچی در ادامه گفت: اگر سریال «جابربن حیان» بار دیگر ساخته شود، قطعا بازی بهتری را ارائه می‌دهم.


حقیقی و تخیلی بودن شخصیت‌ها

حجت‌الاسلام انصاری در پاسخ به این پرسش كه كدام شخصیت‌ها حقیقی و كدام یك تخیلی بوده‌اند؟ اظهار كرد: «زبیر» تنها شخصیتی است كه در داستان‌های اصلی و فرعی شخصیتی تاریخی نیست؛ ولی چند نفر مانند او در زمان امام صادق (ع) بودند كه شخصیت «زبیر» را براساس آن آدم‌ها طراحی كردیم. یعنی راهزنان و دزدانی بودند كه بر اثر راهنمای بزرگان به امام صادق(ع) رسیدند یا سخنان امام(ع) به آن راهزنان و دزدان رسیده‌اند و متحول شده‌اند.این افراد در تاریخ ثبت شده‌اند و آدم‌های مهمی‌ هستند. ما از آن چند راهزن برای طراحی شخصیت زبیر وام گرفتیم.

انصاری اضافه كرد: گنجاندن داستان «زبیر» در قصه به این علت بود كه جابر به جوانی مثل زبیر با تحكم و خشونت راه درست را به او نشان نمی‌دهد، بلكه جابر دست او را می‌گیرد و آرام آرام زبیر را با زبان خود راهنمایی می‌كند و او را به منبع فیض می‌رساند. این گونه راهنمایی در طول تاریخ در داستان‌های عارفان بسیار اتفاق افتاده است و ما نیز سعی كردیم از آن در فیلمنامه استفاده كنیم.

این محقق مجموعه‌ی «جابر بن حیان» در ادامه گفت: البته طراحی تمام این قصه‌ها بهانه‌ای بود تا به امام صادق (ع) برسیم و شاه بیت سریال این بود كه به بینندگان بگوییم امام صادق (ع) این همه شاگرد پرورش داد كه یكی از آن‌ها «جابر بن حیان» شد كه پدر علم شیمی‌ محسوب می‌شود و توانسته به موفقیت‌های علمی‌ چون كشف ساختار اتم و دست كم نظریه تولید مصنوعی مواد را مطرح كرده است و شاگردان دیگری چون زراره داشته است.

امام صادق (ع) این شاگردان را پرورش داده به نقاط مختلف دنیا فرستاد. این حركت موجب می‌شود كه وقتی عباسیان می‌خواهند ریشه‌ی تشیع را بزنند، متوجه‌ می‌شوند كه این كار امكا‌ن‌پذیر نیست و در ادامه ادیان و مذاهب دیگر سعی كردند با كشتار وسیع شیعیان، این مذهب را از بین ببرند، ولی به علت شكل‌گیری نظام وكالت از سوی امام صادق (ع)، نتوانستند به مقصود خود برسند و این نظام تا زمان امام زمان (عج) ادامه پیدا می‌كند و در این زمان شكل جدی‌تری پیدا كرده، چرا كه حضرت مهدی (عج) در زمان غیبت صغری، مردم را به وكیلان خاص خود و سپس به وكیلان عام خود ارجاع می‌داد.


حضور پررنگ زبیر در مقایسه با جابر در سریال

علی برزی درباره‌ی حضور پر رنگ «زبیر» با بازی علیرام نورایی در مقایسه با جابر در فیلمنامه اظهار كرد: تلفیق تاریخ با درام كار بسیار مشكلی نیست. ولی از اثر تخیلی صرف مقداری سخت‌تر است. چراكه هم باید با توجه به مخاطبان فرهیخته هم به تاریخ پایبند بود. البته همه‌ی مخاطبان ما فرهیخته هستند. اما برخی مخاطبان به بعضی مسائل اهمیت خاصی می‌دهند و اگر واژه‌ای در یك دیالوگ داشته باشید، ممكن است كه خواهان مابه‌ازای تاریخی آن باشند. از طرفی دیگر جذابیت داستانی عموم مخاطبان را جلب كند.

وی افزود: الزامات داستانی ایجاب می‌كند كه برخی مواقع «زبیر» از نظر قصه، قوی‌تر از شخصیت جابر عمل كند. یعنی برخی مواقع، منابع تاریخی آن قدر است كه یك پیام تاریخی را در یك قسمت ارائه دهیم. ارایه‌ی پیام بیشتر برای مخاطب سنگین‌تر می‌شود، بنابراین میزان درام را افزایش می‌دهیم تا مخاطب از پیام تاریخی صرف مجموعه خسته نشوند.

نویسنده‌ی «جابربن حیان» در ادامه گفت: برخی مواقع كار تاریخی را كه برای جابر بیشتر از درام در نظر گرفته‌ایم به اندازه‌ی كافی جذابیت دارد. در این شرایط جابر پررنگ‌تر دیده می‌شود. در كل، الزامات كار نمایش ایجاب می‌كند در برخی مواقع «زبیر» و در بعضی شرایط «جابر» پررنگ‌تر شود. با این حال «زبیر»، همیشه در سایه‌ی جابر حركت می‌كند.

ادامه دارد...

منبع : ایسنا