ادبیات در ایران غمگین است

رؤیا صدر پژوهشگر و نویسنده طنزپرداز معاصرکشورمان می گوید: طنز در نشریات رو به رشد است. امروزه چهره های جدیدی وارد شده اند که نگاه شوخی دارند و من این نگاه را می پسندم. این نگاه در زنده کردن فضا و گرفتن نگاه عبوس از مخاطب بسیار مؤثر است. هرچند در مرحله ارزش گذاری ادبی، آثار خوبی داریم که مخاطبان خودش را هم دارد.

او در ادامه افزود: طنز متأثر از پدیده های اجتماعی و رخدادهای سیاسی و بازتابی از شرایط روحی و روانی جامعه است. نگاه طنزنویسان مستقیماً از همین اتفاقات اثر می گیرد. در هر حال طنز انعکاس دهنده روح جمعی جامعه است.

صدر با اشاره به کتاب «تاریخ شفاهی ایران» اثر عمران صلاحی بیان کرد: این کتاب جایگاه طنز در دوران امروز را بررسی می کند، در بخشی از آن آمده است که ما در ایران ادبیات غمگینی داریم و جای شادی، سرزندگی و شوخی در آن خالی است.

این پژوهشگر با بیان اینکه طنز تأثیر مستقیمی از اطراف خودش می گیرد، بیان کرد: در بخش ادبی جریان امروز طنز ممکن است در عمق خودش نگاهی تلخ داشته باشد. در بسیاری از اوقات نوعی تلخی در طنز مشاهده می شود که شادی و سرزندگی مدنظر را در آن نمی بینیم. این تلخی به خاطر تلخی موجود در اطراف شاعر است که در اثرش بروز می کند. البته امروزه این تلخی در آثار نویسندگان جوان بسیار دیده می شود و در داستان های بلند و به خصوص داستان کوتاه ها نمود زیادی دارد.

او افزود: درواقع رویکرد ادبیات تلخ است و همچنان در آثار طنز بیشتر میل به تلخی وجود دارد. طنزنویس در رویارویی با جهان پیرامون و درون، تلقی خود را در قالب طنز می آورد. این تلقی می تواند شاد نباشد و گاهی زهرخند را به لب مخاطب بیاورد. این بخش زهرخندآلود به نظرم وجه قابل توجهی از طنز معاصر ما به خصوص طنزهای ادبی را در حیطه داستان شامل می شده است.

رؤیا صدر اظهار کرد: آثاری که در مطبوعات آفریده می شود و در دوره جدید به آن پرداخته شده در واقع پاسخ به نیاز آنی جامعه است. زمانی که نگاه به اعتلای اثر در قالب ادبی صورت می گیرد، دوباره رویکرد به سمت طنز تلخ می رود. این به نوعی حال روحی و روانی جامعه را بازتاب می دهد که نویسنده و طنزنویس نمی توانند از این شرایط دور باشند.

او طنز را نگاه متفاوت به پدیده ها دانست و گفت: طنزنویس پدیده ها را به بازی گرفته است. دوره معاصر، دوره ای پرفراز و نشیب از لحاظ شرایط اجتماعی، سیاسی، فکری و... بود و این مشکلات در آثار این دوره متجلی شده است. از اتفاقات خارجی چیزی در ذهن طنزنویس شکل می گیرد و او برخورد و تلقی خود را در قالب طنز روی کاغذ می آورد. این تلقی می تواند شاد نباشد. گاهی می تواند برخورد متفاوتی باشد که زهرخند را به لب مخاطب بیاورد.

این پژوهشگر درباره شکل غالب طنز تشریح کرد: بخش زهرخند در طنز امروز شکل غالب بوده که بخش شوخی و سرزندگی طنز را تحت الشعاع قرار می دهد. افرادی مانند ایرج پزشکزاد و خسرو شاهانی آثار ژورنالیستی تری دارند که از نظر زبان و فضا کمتر تلخ و زهرآلودند ولی در وجه غالب طنز ادبی معاصر، این سرزندگی را کمتر می بینیم.