در حوزه و طلبگی، فارغ‌التحصیل نداریم
حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا حیدری ابهری، نویسنده فعال در عرصه «کودک ونوجوان» در گفت‌وگو با سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، گفت: بزرگترین بانک سؤالات دینی دانش آموزان را دراختیار دارم و تا کنون ۶۴۶ سؤال پرتکرار را در ۱۰ جلد تقسیم‌بندی کرده‌ام، ۵ جلد اول جنبه‌های اعتقادی و ۵ جلد دوم جنبه علمی دارد.
متن گفت‌وگوی خبرگزاری «حوزه» با این محقق و پژوهشگر حوزوی را بخوانید:
گفت‌وگو: محمدحسن نظریان قصص روایات (قصه‌هایی که پیامبر تعریف کرده) را اهل سنت بر روی آن کار کرده اند، بنده نیز کاری را مانند آن به نام "پیامبر قصه می‌گوید" انجام داده‌ام و این متن، کار تازه‌تری است. به نظر می‌رسد ما باید در این عرصه وارد تولید محتوای جدید شویم چرا که نیازمند نوآوری و ابتکار هستیم.
همچنین با بضاعت حوزوی و ادبی خودم، کتاب «همراه با نهج البلاغه» را نوشته‌ام. افرادی که می‌توانند تصویر بهتری را در این زمینه ارائه دهند، کار، مهیا بوده و بنده زمینه‌اش را فراهم کرده‌ام. البته سعی کردم تا جایی که بتوانم کارهایم تکراری و موازی‌کاری با دیگران نباشد.
کتاب دیگری به عنوان "خداشناسی قرآنی کودک" نوشته‌ام که بیش از ۳۰ بار تجدید چاپ شده، به زبان اندونزیایی نیز ترجمه گردیده و در نرم‌افزار نور هم منتشر شده است. در خصوص هدفم از تألیف این کتاب‌ها باید بگویم، بیشتر سؤالات بچه‌ها درباره خدا است. خارجی‌ها این کار را به صورت ضعیف ارائه داده‌اند، بنده نیز تصمیم گرفتم با اطلاعات حوزوی‌ام آن را انجام دهم.
- نیازسنجی شما در تألیف چنین آثاری، به چه شکلی است؟
باید با جامعه ارتباط داشته باشیم. حدود هشت سال به نمایشگاه قرآن می‌رفتم و سؤالات بچه‌ها را می‌شنیدم وفقط برای همین کار می‌رفتم. ارتباط زنده با مخاطب مهم است. به دوستان خود توصیه می‌کنم یک ماه با مخاطب خودشان در ارتباط باشند و ۱۱ماه بنویسند. تا وقتی که ارتباط با مخاطب نباشد، نمی‌توانیم اثر خوبی را ارائه دهیم. بعضی وقت‌ها با افرادی مانند مربیان مهد و معلم‌ها که تبادل اطلاعات داشتیم و واقعاً این افراد گنجینه اطلاعات بودند، برخی از اینها نکته‌ای را یادآور می‌شد که حاصل یک سال تجربه تعامل با کودکان بود.
نمایشگاه، مکان خوبی برای ارتباط با مخاطب است. گاهی وقت‌ها بازخوردها را می‌توان تشخیص داد که به فرض مثال برخی موارد، یادآور می‌شدند که اگر این کار صورت می‌گرفت بهتر بود. در یکی از نمایشگاه‌ها پدر و پسری برای خرید کتاب "خداشناسی قرآنی کودک" به غرفه ما آمدند. پشت جلد این کتاب عکس دختری بود که در سجاده به تصویر کشیده شده بود، پسر به بابای خود گفت؛ این کتاب برای کیه؟ پدر پاسخ داد؛ برای شما، پسر جواب داد؛ عکس پشت جلد این کتاب که عکس دختره! بنده بلافاصله با ناشر تماس گرفتم و گفتم همین کتاب نیز با عکس پسر چاپ شود.
در بعضی موارد، حتی ایده‌ای را طرح می‌کنند. مثلاً به قزوین دعوت شده بودم تا در مجتمع آموزشی کوثر، بحث‌های خداشناسی کودکان را مطرح کنیم. اساتید آنجا گفتند وقتی می‌خواهیم مفهومی را القاء کنیم، با هم مشورت می‌کنیم و آن را به‌صورت قصه درمی‌آوریم. این نکته برای من نیز جالب بود و برای خداشناسی نیز همین کار را انجام دادم. این ایده را برای کتاب خدا و قصه‌هایش هم به کار گرفتم. یا در کتاب همراه با نهج البلاغه که آقای رحماندوست پیشنهاد داد به این موضوع، سیر تاریخی دهم و این کار صورت گرفت. کتاب دیگری به نام «مجمع الحدیث» جمع‌آوری کرده بودم. آقای رحماندوست پیشنهاد داد حدیث‌های آهنگین را برای کودکان جمع‌آوری کنم که برای جمع‌خوانی کودکان به کار برده شود.
- در مجموع، بیشتر تألیفات شما در چه زمینه‌هایی است؟
طلبه باید تا آخر طلبه باشد. اگر مایه‌های طلبگی خشک شود، روز مرگ ما است. در حال حاضر با بهترین ناشران کودک و نوجوان همکاری می‌کنم. آنها به خاطر ادبیات بنده، با من همکاری نمی‌کنند؛ زیرا من را به عنوان فردی که بیشتر با منابع اسلامی آشنایی دارم می‌شناسند و تمایل به همکاری با بنده دارند.
در حوزه و طلبگی فارغ التحصیل نداریم. زمانی که طلبه از اهل بیت (علیهم السلام) درخواستی می‌کند، هرگز دست خالی برنمی‌گردد. هر جایی که رفتم دست خالی برنگشتم. در هرحال باید مایه طلبگی داشته باشیم.
برخی از کتاب‌هایم دوره‌ای می‌باشد، به‌گونه‌ای که برخی ۱۰ جلدی است. اگر دوره حساب بشود، تعدادشان کم می‌شود، اما اگر جلدی حساب کنیم، زیاد می‌شود. تا جایی که یادم هست، حدود ۵۰ عنوان کتاب با موضوعاتی متنوع، نوشته‌ام. کتابی در راستای امثال و حِکَم، کار کرده‌ام که جهت دینی دارد. هر معرفتی که در جهت اخلاقی و تعالی قرار گیرد، باید در این جهت قرار دهیم. به فرض، اگر طلبه‌ای ستاره‌شناسی بداند، آن را در راستای دینی قرار دهد؛ یعنی ستاره‌شناسی با نگاه توحیدی باشد .
- آیا تا به حال در همایش کتاب سال حوزه شرکت داشته‌اید؟
در برخی موارد، چنین عنوانی را دیده‌ام، ولی ظاهراً کتاب کودک و نوجوان را خیلی به رسمیت نمی‌شناسند. با توجه به همین موضوع، بنده نیز در این همایش شرکت نداشته‌ام .
- غیر ازهمایش کتاب سال حوزه، آیا حوزویان از آثار شما شناختی دارند؟
بله؛ در جاهایی که حوزویان هستند معمولاً خود طلبه‌ها آثار را برای معرفی می‌برند. از برخی از دوستانم شنیده‌ام این سبک از کتاب‌ها، کار کانون پرورش فکری کودک و نوجوان است و این موضوع را رسماً به خودم اعلام کرده‌اند.
- آیا نمی توان در حوزه، کانونی مانند کانون پرورش فکری کودک و نوجوان راه‌اندازی کرد؟
به نظر می‌رسد واحد یا نهادی حوزوی همچون دفتر تبلیغات اسلامی، به فکر جمع‌آوری دایرة المعارف کودک و نوجوان باشد. اکنون بخشی از کتاب‌های دفتر تبلیغات اسلامی، در حوزه کودک و نوجوان است. البته دارالحدیث نیز کارهایی انجام داده، لذا در وهله اول باید مخاطبان (کودک و نوجوان) را به رسمیت بشناسیم، بعد راه‌کار اجرایی پیدا می‌شود. متأسفانه بعضی این موضوع را به رسمیت نمی‌شناسند؛ به عبارتی، این کار را جنبی می‌بینند و یکی از علت‌های آن این بوده که کارهای دینی ضعیفی صورت گرفته. لذا اگر بخواهیم جنبه‌های محتوایی آن را ارائه دهیم، بسیار مشکل است. وقتی کار دینی ضعیف انجام شود، این‌گونه برداشت می‌شود که کار جدی صورت نگرفته. بنده سعی کرده‌ام چند اثر را کار کنم که درعرصه کودک و نوجوان حرفی برای گفتن داشته باشد مانند کار "فرهنگ‌نامه سوره‌های قرانی" که ۳۵۰ صفحه با ۱۱۴ صفحه تصویری می‌باشد. یا اثر دیگری به نام "دایرة المعارف اسلام برای کودکان" که از روی دیگر "دایرة العمارف اسلام" که توسط مسلمانان فرانسوی سنی‌مذهب کار شده بود، صورت گرفت و آن، اثری ضعیف بود، حتی غلط‌های محتوایی داشت. به فرض مثال در جایی نوشته بود: عید فطر آخرین روز ماه مبارک رمضان است! حتی طلبه سنی باسوادی نیز آن را ننوشته بود، ولی انصافاً کتاب قشنگی بود. این کتاب را ناشری در ایران به بنده معرفی کرد و گفت شما آن را ویرایش کنید تا چاپ کنیم. بنده گفتم نمی‌شود آن را ویرایش کرد، بلکه به‌طور کامل باید عوض شود، چرا که مدخل‌های این کتاب جالب نیست و حتی تصاویر آن کتاب از اول طراحی شد و بنده نیز مانند آن نویسسنده فرانسوی، ۷۰مداخل را انتخاب کردم و به‌گونه‌ای مطرح کردم که کودک، تصویری جامع از اسلام داشته باشد.
گاهی می‌توان از مسواک زدن در اسلام گفت، گاهی می‌شود بهداشت را ازنگاه اسلام توصیف کرد، گاهی اسلام را می‌توان با جهاد شناخت، گاهی هم اسلام را با احکام شرعی می‌شناسند و ... اسلام یک تابلو و ترکیبی کامل است که جهاد، بعثت، غدیر، بهداشت، سلام کردن و .... را همه‌باهم دارد. چنین کاری، حرکت دینی است. در رابطه با خداشناسی که کار می‌کردم "براهین خداشناسی" آیت الله جوادی آملی را مباحثه کردم. همچنین کتاب‌های مطرح درباره توحید آیات جوادی آملی، مصباح یزدی، شهید بهشتی و ... را مطالعه و از آنها استفاده نمودیم. به‌عبارتی بنده مترجم این بزرگان برای کودکان هستم.
- آیا روحانیون وطلاب دیگری را که در این زمینه فعالیت می‌کنند، می‌شناسید؟
بله. دوستانی هستند با هم هم‌فکری می‌کنیم. بعضاً نسبت به کار همدیگر نظارت داریم. از دوستان طلبه‌ای که وارد این عرصه شده‌اند می‌خواهم این کار را به عنوان کاری جنبی نبینند، بلکه سعی کنند ایده‌های خوبی را ارائه داده و برای این کار، وقت بگذارند. مهم ایده و مطالعه است برای بهتر وارد شدن به این عرصه، اول باید طلبه باشیم. اگر می‌خواهیم قصه بگوییم، طلبه‌ی قصه‌گو باشیم و ... به‌عبارتی اگر طلبه شده‌ایم، سعی کنیم درس‌های حوزوی که خوانده‌ایم، از آنها بهره ببریم.
- روزانه چه میزان مطالعه دارید ؟
اولاً برای کار، همیشه مطالعه نمی‌کنند، چرا که کار، ایجاد می‌شود. وقتی نهج البلاغه خوانده‌ایم کار آن نیز ایجاد می‌شود. طلبه باید در محضر بزرگان و علما حضور داشته باشد و بتواند ایده و کار ایجاد نماید.
- اهل منبر و تبلیغ هم هستید؟
بله. یک ماه ذی الحجه را فقط برای محرم مطالعه می‌کنم و ماه رمضان هر ساله به نمایشگاه قرآن می‌روم و در آنجا به تبلیغ می‌پردازم که البته امسال توفیق نداشتم.
- معمولاً دعوت از شما برای بیان مباحث تربیتی کودکان چگونه است؟
دعوت‌هایی که صورت می‌گیرد، گوناگون است. در دعوتی که برای حوزه علمیه خواهران واحد دماوند داشتم، بحثی در رابطه با تربیت کودک و پاسخ به سؤالات دینی کودک و نوجوان مطرح شد. یا سال گذشته به کانون پرورش فکری کودکان در اصفهان دعوت شده بودم که مربی‌ها طرحی را برای معرفی خدا داشتند. از دیگر تبلیغ‌هایی که رفته‌ام، برای معلمان آموزش و پرورش برای درس‌های دینی مدرسه‌ها است.
- آیا در جشنواره کتاب رشد هم حضور داشته‌اید؟
بله. در یازدهمین جشنواره بود که شرکت نمودم. سال گذشته کتابی را برای معرفی فرستادم و برگزیده شد. امسال نیز کتاب پرسش و پاسخ بنده برگزیده شده است. در کار پاسخ‌گویی به پرسش‌های بچه‌ها، مهترین مسأله قبل از پاسخ به سؤالات، کشف سؤال مهم است؛ یعنی در ابتدا باید ببینیم در ذهن کودک چه می‌گذرد که به آن جواب دهیم.
مثلاً در بحث مهدویت، می گوییم امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) می‌آید و ستمگران را با شمشیربه قتل می‌رساند که شاید این حادثه برای بزرگسالان جالب باشد، اما برای کودک این سؤال پیش می‌آید که امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) این‌قدر بی‌رحم است؟ که پاسخ این سؤال در هیچ کتابی پیدا نمی‌شود، زیرا کتاب‌هایی که برای بزرگسالان نوشته می‌شود این بحث را ندارد. بنده که کتاب پرسش و پاسخ می‌نویسم، باید این‌گونه مسائل را در نظر داشته باشم. ابتدا سؤالات را جمع‌آوری کنم، که کتاب پرسش و پاسخ فقط ۵ ماه طول کشید تا سؤالات را جمع‌آوری نمایم و بنده در حال حاضر بزرگترین بانک سؤالات دینی دانش‌آموزان را دراختیار دارم و حتی آموزش و پرورش نیز این سؤالات را از من دریافت کردند.
- روش جمع‌آوری این سؤالات به چه شکلی بود؟
روش جمع‌آوری این سؤالات به شکل‌های گوناگون بود. هم ازطریق آموزش و پرورش، هم از طلبه‌هایی که برای تبلیغ در جاهای مختلف حضور پیدا می‌کردند. روش جمع‌آوری سؤالات نیز به ۱۰صورت بود. مثلاً یکی از دوستانم که برای تبلیغ به زابل رفته بود، سؤالات را از دانش‌آموزان جمع‌آوری کرده، این سؤالات را کنار هم قرار دادم و پرتکرارترین آنها را که حدود ۶۴۶ سؤال بود، در ۱۰ جلد تقسیم‌بندی کردم که از خدا شروع می‌شد تا پرسش‌های گوناگون که ۵ جلد اول، جنبه‌های اعتقادی و ۵ جلد دوم جنبه عملی دارد.
عنوان این کتاب "۶۴۶ پرسش و پاسخ دینی با نسل ما" است که هم به‌صورت ۱۰جلدی در بازار موجود است و هم به‌صورت ۱جلدی با انتشارات قدیانی و سؤالات مختلفی از جمله اینکه امام علی(علیه السلام) چگونه روزانه ۱۰۰۰رکعت نماز می‌خوانده (که این سؤال را حضرت آیت الله مکارم) جواب داده و البته نیاز به تبیین‌های نوجوانانه داشته که به آن اضافه کردم. از سؤال‌های دیگر اینکه عجل الله تعالی فرجه الشریف یعنی چه؟ یا عز و جل یعنی چه؟ یا اینکه چرا ما هر ساله برای امام حسین(علیه السلام) عزاداری می‌کنیم؛ اگرمراسم ختم باشد که یک سال کافی است و یا اینکه اگر به روضه امام حسین(علیه السلام) برویم و گریه نکنیم، گناه کرده‌ایم؟ و ... .
جمع‌آوری سؤال‌ها حدود ۵سال و پاسخ‌گویی به آنها حدود یک سال طول کشید.
- آیاخانواده شما یا فرزندانتان به این موضوع علاقه دارند؟
خیر. مسیر ما را آنها طی نکرده‌اند. اما هر کسی که علاقه‌مند به این موضوع بوده، سعی کرده‌ام به او کمک کنم. از اشکال‌های مهم ما این است که وقتی در کاری موفق می‌شویم، سعی می‌کنیم دیگران را نیز به این سمت بکشانیم و این، به نظر من، کار اشتباهی است زیرا نیازها متنوع است و طبق استعداد افراد، نیاز آن نیز موجود است.
- چه توصیه‌ای به طلاب جوان برای ورود به عرصه نویسندگی دارید؟
خواندن، اصل مهمی در نویسندگی است. در معماری می‌گویند اگر می‌خواهی معمار خوبی باشی، کارهای خوب معماری دنیا را ببین. در نویسندگی، خواندن آثار خوب دیگران، مهم است. همچنین تمرین فی الجمله لازم است. از کارهای خوب و کوچک شروع کنند. به‌عبارتی، تمرین مختصر اما مطالعه زیاد داشته باشند و سعی کنند کتاب‌های خوب بزرگان را بخوانند. متأسفانه به برخی از عرصه‌های نویسندگی، کم‌توجهی شده. همان‌طور که برای آموزش محتوا، هم و غم داریم، لذا باید دوره‌هایی مانند کارگاه‌های آموزشی برای بالفعل شدن محتوا نیز داشته باشیم، به فرض مثال به جای منبر ۴۵ دقیقه‌ای، از منبر سه دقیقه‌ای آموزش را شروع کنیم و بعد به مرور زمان، آن را افزایش دهیم.
در بعضی از کارها، واقعاً طلاب نیاز به یادگیری دارند، مانند محدویتی که طلبه با لباس روحانیت با آن روبه‌رو است، یا مثلاً در بحث هسته‌ای، افراد متخصصی را دعوت کنیم تا در این زمینه، تحلیل جامعی داشته باشد و برای طلبه‌ها این موضوع را تبیین کنند. مبلغ را برای نسل امروز توجیه و آگاه کنیم. همچنین باید گفت که تکرار فرمایشات رهبری کافی نیست، بلکه باید تببین شود.
منبع: خبرگزاری حوزه
