ادبیات کودک و نوجوان می تواند میلیاردها سود برای اقتصاد کشور داشته باشد

نشست آسیب شناسی ادبیات کودک و نوجوان با حضور رودابه حمزه ای و احمد عربلو در تبیان - بخش پایانی

احمد عربلو نویسنده کتاب کودک ونوجوان می گوید: برخی مسوولان به ادبیات کودک اهمیت نمی دهند، در حالی که اگر ادبیات کودک ما ساخته شود؛ بداخلاقی های اجتماعی هم حل می شود و میلیاردها سود به اقتصاد کشور می رساند.

احمد عربلو و رودابه حمزه ای، هر دو از پیشکسوتان عرصه ادبیات کودک و نوجوان هستند. یکی در داستان و دیگری در شعر . بخش پایانی گفتگوی تبیان به مناسبت روز ادبیات کودک و نوجوان در ادامه منتشر می شود.

ارگان ها و نهادهای فرهنگی و هنری بسیاری در کشورمان مشغول به کار هستند، در حوزه کودک و نوجوان نیز از این دست امکانات کم نیست. چرا همچنان اهالی ادبیات کودک و نوجوان از عدم حمایت ها می گویند؟ آیا این سازمان ها و نهادها به درستی پاسخگوی نیازهای این قشر جامعه نیستند؟

حمزه ای: البته ما جایگاه خوبی داریم، اما به کاستی ها هم اشاره می کنیم تا شرایط بهتری پیدا کنیم. یکی از نقاط ضعف در کشور ما این است که ما برای مشاغل مختلف احترام قائل نمی شویم.. جامعه باید به همه مشاغل احترام بگذارند. خودمان به خودمان دلسوز نیستیم و اگر جایی به ما بدهند که قرار باشد صدای شاعران و نویسندگان بلند شود، همانجا ، خودمان به خودمان خیانت می کنیم و چطور انتظار داریم که جامعه به ما احترام بگذارد. این انتقادات را در حالی می کنم که از سال گذشته تا به فروردین سال 94، 68 جلد کتاب در دست چاپ داده ام. می خواهم بگویم مشکل شخصی ندارم، بلکه دغدغه ام برای جوانانی است که می خواهند به این جامعه وارد شوند، اما راهشان بسته است.

عربلو: البته انجمن ها و تشکل های مرتبط با ادبیات کودک و نوجوان هم عملا کاری انجام نمی دهند. جشنواره ها هم آدم های خاصی انتخاب می کنند و داوران اغلب تکراری هستند. در حالی که جشنواره ها می توانند محفل خوبی باشند که جریان سازی کنند. فکر می کنم برخی کتاب ها هستند که دیده نمی شوند و احساسم این است که در جشنواره ها، کمی سلیقه ای به آثار نگاه می شود.

حمزه ای: وقتی کتابی که در جشنواره برگزیده شده را می خوانیم تا ببینیم چه ویژگی هایی داشته، متعجب می شویم. چرا که اغلب معیارهای یک اثر استاندارد کودک و نوجوان را ندارند. جالب است که وقتی اسم کودک می آید، جایزه هم کوچک می شود. به نظر می رسد که نویسنده هم کودک است و هزینه اش کم است.
عربلو: محفل و تشکلی نیاز است که فعال باشد و نویسندگان از طریق آن حمایت شوند. من نویسنده اگر مشکلی برایم ایجاد شود، هیچ مکانی وجود ندارد که کمکم کند.

ما الگوهای خوبی داشتیم، مهدی آذر یزدی تمام زندگی اش را وقف ادبیات کودک کرد، اما در سکوت و تنهایی دارفانی را وداع گفت!

عربلو: من برای عشقم نوشتم و از کارم لذت برده ام؛ اما حمایت هایی که لازم بوده هم از ما صورت نگرفته است

حمزه ای: متاسفانه جامعه امنیت مالی و اقتصادی را به اهالی ادبیات نداده است.

عربلو: اگر جایی می روم که باید امتیازی برایم قائل شوند و نمی شوند، دلسرد می شوم. متاسفانه برخی مسوولان به ادبیات کودک اهمیت نمی دهند ، در حالی که اگر ادبیات کودک ما ساخته شود، مسائل ترافیکی و بداخلاقی های اجتماعی هم حل می شود و میلیاردها سود به اقتصاد کشور می رساند. هر چه قدر که ادبیات کودک ما تضمین شود، آینده مالی کشورمان هم تضمین می شود و جامعه اخلاق مدار می شود و فسادها از بین می رود. امروز به کودکانمان چه چیزی یاد می دهیم. امروز یک جوان در خانه داشتن ، تبدیل به معزل شده و خانواده ها نمی دانند با او چگونه برخورد کنند.

حمزه ای: درست است و دلیل اصلی هم این است که کودکمان را برای جامعه پرورش نداده ایم.

عربلو: وظیفه ادبیات کودک هم همین است. درست است که سرگرمی جای خود را دارد، اما می توان همان مضامین را در خلال سرگرمی و داستان به کودک ارائه کرد. متاسفانه این کارها را در قصه هایمان انجام نمی دهیم. نگاه مسئولان ما به ادبیات کودک و نوجوان باید خیلی دقیق و موشکافانه باشد. هر چه قدر این حوزه تقویت شود، ما در آینده زندگی راحت تری خواهیم داشت. غربی ها در این مسئله کار می کنند. اگر به اهالی ادبیات کودک و نوجوان توجه شود، خلاقیت هم در نویسندگان و شاعران زنده می شود و بر روی آثارشان وقت بیشتری می گذارند. شور نوشتن پیدا می کنند. حقوق دو ماهه یکی از مدیران را بگذارند بر روی ادبیات کودک، حرکت های بسیاری شکل می گیرد.

حال فرض کنید که محتوای خوب وجود دارد، نویسنده ها هم به خوبی کار می کنند و ادبیات کودک به آن شکل که باید جایگاه خود را پیدا کرده است. آیا عرضه یا همان توزیع کتاب هم در کشورمان مناسب است؟ کتابفروشی ها و نمایشگاه ها به چه سمت و سویی می روند؟

حمزه ای: هر وقت به شهرستان های کشور سفر می کنم، به سراغ کتابفروشی ها می روم تا ببینم وضعیت دسترسی به کتاب چطور است و می بینم بسیار ضعیف است. متاسفانه به لحاظ توزیع کتاب، مشکلات بسیاری داریم و تصور می کنیم تنها تهران، پایتخت کتاب کشور است. طبقه آماری که هر ساله منتشر می شود، دسترسی به مواد مخدر بسیار آسان تر از دسترسی به کتاب است.

متاسفانه جایی هم وجود ندارد که کتاب کودک و نوجوان را به طور تخصصی عرضه کند و در کتابفروشی های معدودی هم که وجود دارد، کتاب های کودک تنها یک یا چند قفسه را به خود اختصاص می دهند. البته انتشارات سوره مهر، فروشگاهی برای محصولات کودک و نوجوان خود در تهران دایر کرده است، اما از این دست حرکت ها، بسیار کم می بینیم.

حمزه ای: همانطور که برخی فروشندگان دوره گرد در خیابان ها فریاد می زنند و اجناس خود را می فروشند، کتاب هم باید در این سطح وسیع باید فروخته شود. بارها به آقای رحماندوست گفته ام که یک بار به شکل نمادین به خیابان برویم و خودمان کتابمان را بفروشیم. من معمولا در ماشینم کتاب دارم و وقتی کودکان کار را می بینم، به آن ها کتاب می دهم.

جریانی راه اندازی شد که کتاب ها به سوپرمارکت ها آورده شد، اما گویا آن حرکت هم ناتمام ماند و فراموش شد.

عربلو: بله، این ها خلاء هایی است که داریم و نمی دانم دوستانمان در انجمن ادبیات کودک و نوجوان چه کار می کنند. باید کاری کرد. کتاب های کودک، طفیلی کتاب بزرگسال است. به این معنا که کتابفروشی ها در کنار کتاب های بزرگسال، جایی هم برای کتاب کودک قرار می دهند.

حمزه ای: متاسفانه کتابخانه ها هم به روز نمی شوند.

عربلو: درست است، متولی اصلی این کار می تواند آموزش و پرورش باشد و کتابی که یک هفته قبل چاپ شده باید در کتابخانه مدارس وجود داشته باشد. این ها همه با هم در ارتباط است و باید تمام بخش ها فعال باشند. صدا و سیما هم مخاطبان بسیاری دارد و می تواند در تبلیغ کتاب ، سهم بزرگی داشته باشد. سال ها در ادبیات کودک کار کردم و کسی من را به چهره نمی شناخت، اما به محض این که یک جلسه به برنامه خندوانه رفتم، همه من را شناختند و جایی در امام زاده یعقوب، شخصی روستایی آمد و گفت من شما را در خندوانه دیده ام. این همه سریال که می سازیم، در کنارش برنامه ای هم کار کنیم که کتاب هم در آن نقشی داشته باشد.

شرایط اقتباس هم به گفته اهالی ادبیات، شرایط خوبی نیست و گویا برنامه سازان تمایلی به اقتباس از آثار ادبی ندارند. در حالی که اگر این مهم صورت می گرفت، می  توانست در معرفی آثار ادبی کودک و نوجوان نقش مهمی داشته باشد.

عربلو: درست است. به هر حال همه باید به هم کمک کنیم تا فعالیتی ایجاد شود. از رادیو و تلویزیون هم می شود استفاده کرد.

حمزه ای: اساسا ادبیات تنها کتاب نیست و می توان ادبیات را از طریق رسانه های مختلف به مخاطب رساند. افرادی را می شناسم که از صدا و سیما وارد ادبیات شده اند و این یک آسیب است. در حالی که نویسندگان و شاعران بسیاری داریم، متاسفانه برخی برنامه سازان، شخصی غیرحرفه ای را به واسطه رابطه و آشنایی به کار می گیرند و او هم از آنجا، کار نوشتن را یاد می گیرد.

عربلو: البته من معتقدم آثار خوب هم برای آن که استفاده سینمایی و تلویزیونی شود، کم داریم. ما در داستان هایمان حادثه نداریم. کتاب تام سایر و یا هاکلبرفین پر از حادثه است، در حالی که در رمان های نوجوان ایرانی، بیشتر توصیف است و می بینیم که رمان ها هیچ حادثه ای ندارند. به هر حال فکر می کنم نویسنده خلاق باید شناسایی و تقویت شود، بخش توزیع اصلاح شود و همه با هم کمک کنند تا ادبیات ما شکل بگیرد. به ادبیات کودک باید توجه شود، چرا که بسیار مهم و تاثیرگذار است. شاید اگر ادبیات کودک ما به معنای واقعی در چند دهه قبل حمایت می شد، ما امروز خیلی معضلات را نداشتیم.

حمزه ای: در جمع بندی سخنانم باید بگویم وظیفه افرادی که در ادبیات نقشی دارند، شناسایی دنیای کودکان امروز، برای پرورش و آمادگی آن ها برای زندگی فردا است. این خیلی مسئله مهمی است که به روز زندگی کنیم و خطرات ادبیات غیرمفید هم می تواند فقر عاطفی باشد که در آینده ضربات زیادی به بچه ها می زند. عدم توانایی حل مشکلات در آینده را در پی دارد. ادبیات مفید هم ادبیاتی است که به کودک ارتقاء فرهنگی دهد و ادبیات به روز باشد.