نوبختیان و نیابت خاصه امام عصر علیه السلام

نوبختیان از خاندان اصیل ایرانی بوده و همواره همنشین و همراه خلفای عباسی بودند. ایشان در اثر قدرت سیاسی، توان اقتصادی و شایستگی های علمی، پایگاه اجتماعیِ مناسبی داشتند که با تکیه بر آن، در پیش َبرد تفکر شیعی و حمایت از شیعیان نقش اساسی داشته اند. شش شوال، روز مهم و تاریخی نگارش نامه امام عصر علیه السلام به نائب خاص خودشان می باشد.

در ده سال نخست حکومت مقتدر، حسین بن روح هنوز به عنوان نایب خاص امام زمان (علیه السلام) مشخص نشده بود. ایشان در این زمان مورد احترام دربار خلافت بود. یکی از عوامل این احترام موضع گیری محتاطانه حسین بن روح بود که سعی داشت خود را از شورش های آن دوران، چون قیام قرامطه، دور نگه دارد. دیگر این که وی به خاندان نوبخت منسوب بود که از روزگار منصور (خلافت، ۱۵۸-۱۳۶ق) در دستگاه عباسیان نفوذ داشتند و این اعتبار تا عصر خلافتِ مقتدر ادامه داشت. وزیر مقتدر در این زمان، ابوالحسن علی بن محمد، از خاندان فرات بود که در تاریخ به تشیع مشهورند(1)
چنین برمی آید که ابن فرات در دوره نخست وزارت، سیاست جذب و جلب افراد به خویش را دنبال می کرد؛(2) بعید نیست که او، وسیله ارتباط نزدیک حسین بن روح با دربار خلافت شده باشد. هم چنین دختر محمدبن عثمان، نایب دوم، نقل کرده است: در این زمان اموالی از آل فرات به حسین بن روح می رسید.(3)

موقعیت حسین بن روح

ام کلثوم دختر ابو جعفر، ضمن روایتی نقش برجسته حسین بن روح در زمان پدرش ابو جعفر و موقعیت عالی او را در میان شیعیان به تفصیل توضیح داده است.

از سال ۳۱۱ که حامد بن عباس روی کار آمد تا سال ۳۱۷ که حسین بن روح از زندان رها شد، گزارش دقیقی از زندگی او در دست نیست. فقط می دانیم که وی از سال ۳۱۲ تا ۳۱۷ در زندان به سر می برده است. پس از آن تا شعبان سال ۳۲۶- که درگذشت- از موقعیت والایی در بغداد برخوردار بود و به دلیل نفوذ آل نوبخت در دستگاه حکومتی، کسی مزاحم وی نمی شد. حسین بن روح به تصدیق مخالف و موافق از فهمیده ترین و عاقل ترین مردم عصر خود بوده است.(4)

حبس نائب امام زمان

حسین بن روح نوبختی پنج سال از عمر خود در زمان نیابت خاص حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف یعنی از سال ۳۱۲ تا ۳۱۷ قمری را در زندان «مقتدر»خلیفه عباسی، به سر برده است. در طول بیست و پنج سال خلافت مقتدر، دوازده وزیر انتخاب شدند که بعضی دو یا سه بار به وزارت رسیدند. در این سال ها، مصادره اموال به قدری رایج بود که ابوالحسن بن فرات، که سه بار وزارت مقتدر را به عهده داشت، دیوان مخصوصی برای درآمدهای مصادره ای ایجاد کرد و پذیرفت که از این اموال، روزانه، مبلغی به خلیفه و مادر و فرزندانش بپردازد. در این زمان، مقام وزارت به کسی داده می شد که قبول می کرد نیاز مالی حکومت را برآورد. علت دستگیری حسین بن روح نیز همین امر بود که ایشان قبول نکرد وجوهات شیعیان را به دیوان حکومتی بدهد. به همین دلیل توسط مقتدر عباسی حدود پنج سال به زندان رفت.(5)