خاطرات خوش آوارگان اروپایی از خاورمیانه
ده ها هزار پناهجو از جنگ گریختند. آن ها از سواحل شرقی مدیترانه عبور کردند، سفری سخت که با خطرات فراوان همراه بود. اما آن ها به امنیتی که آنسوی دریا در انتظارشان بود امید داشتند.
لهستانی ها در ایران؛ فراریانی که نجات یافتند
در میان این درگیری ها تنها راه فرار برای اروپاییان از سمت جنوب و شرق بود. بسیاری از کُروات ها که در خلیج دالماسی مستقر بودند به جزیره ی ویس واقع در دریای آدریاتیک گریختند؛ یونانیان ساکن جزایر دودکانس در دریای اژه به قبرس که توسط بریتانیا اداره می شد، پناه بردند. «سازمان امدادرسانی به پناهجویان در خاورمیانه» برنامه ای بود که در سال 1942 توسط بریتانیا و مقامات انگلیسی مستقر در قاهره راه اندازی شد تا به 40 هزار نفر لهستانی، یونانی و یوگسلاو پناهجو یاری برساند. (در سال 1944 این برنامه در رده بندی «سازمان ملل» قرار گرفت که عنوان رسمی برای ائتلاف متفقین بود.) پناهجویان در اردوگاه هایی در مصر، جنوب فلسطین و سوریه مستقر شدند. طی دهه ی 1940 حلب، کلانشهری با قدمت تاریخی به مرکزی برای جذب مهاجران، تبعیدی ها و جاسوسان بدل شد.
رادیوی PRI مطالعاتی راجع به این اردوگاه ها را در ماه آوریل منتشر کرد که نشان می دهد هزاران سازمان امدادرسانی بین المللی به یاری پناهجویان آمدند تا غذا و سرپناه برای پناهجویان فراهم سازند و صدها کودک پناهجو نیز آموزش تحصیلی ببینند. تحقیقات PRI شرایط اردوگاه ها را اینگونه توصیف می کند: پناهجویان تازه از راه رسیده پس از ثبت نام، مورد معاینه ی کامل پزشکی قرار می گرفتند. آن ها به مراکز درمانی که معمولاً در یک خیمه و یا داخل یک ساختمان خالی از سکنه بنا شده بودند، منتقل می شدند. لباس ها و کفش هایشان را درآورده و خود را شست وشو می کردند تا جایی که مقامات مطمئن شوند آن ها پاکیزه اند.
مقامات اردوگاه برای آن ها نمایش و سرگرمی های دیگر تدارک می دیدند. سیاست نیز معمولاً راه خود را به این اردوگاه ها پیدا می کرد. در اردوگاه الشط در صحرای مصر، یک واحد نظامی کمونیست یوگسلاو کنترل اردوگاه را در دست گرفته و افرادی که حاضر به پیوستن به این واحد نبودند را مورد آزار قرار داده و سعی کردند تا کودکان را با پروپاگاندای کمونیستی شست وشوی مغزی بدهند.
کودکان از تحصیلات ابتدایی برخوردار بودند. در اکثر اردوگاه های خاورمیانه، کلاس های درس پر از دانش آموز بود ولی تعداد آموزگار اندک بود و امکانات کافی نیز در اختیار نداشتند. اما شرایط تمام اردوگاه ها یکسان نبود. برای مثال در نصیرات، یکی از پناهجویان که هنرمند بود تعداد زیادی نقاشی کشید و دیوارهای مهدکودک اردوگاه را با این نقاشی ها پوشاند تا فضای کلاس ها «رنگارنگ و شادی آفرین» باشند. افراد ثروتمند منطقه نیز اسباب بازی و عروسک به مهدکودک اهدا می کردند تا جایی که مقامات اردوگاه این مهدکودک را «با بسیاری از مهدکودک های آمریکا» مقایسه کردند.
ایران نیز تحت همین برنامه، ده ها هزار لهستانی را که از چنگال نازی ها و اردوگاه های کار اجباری در شوروی گریخته بودند پناه داد. تخمین زده می شود که در فاصله ی سال های 1939 تا 1941، حدود 114 تا 300 هزار لهستانی به سواحل دریای خزر در ایران پناه برده باشند که اکثر این تعداد رنجور و بیمار بودند.
یک فیلم خبری آمریکایی از این دوره در دست است که یک اردوگاه پناهجویان لهستانی در شمال ایران را نشان می دهد؛ این اردوگاه توسط صلیب سرخ آمریکا تجهیز شده بود. لهستانی هایی که از جنگ گریخته بودند می توانستند زبان کشور خود و سنت هایشان را در «سرزمین کهن ایران» کماکان حفظ کنند و برای پیوستن به ارتش ضد فاشیست لهستان آموزش ببینند.
برای بسیاری از لهستانی ها ایران مأمنی بود که آن ها را از ظلم و جور نازی ها و شوروی نجات می داد. میزبان آن ها با آغوشی باز به استقبالشان رفت. یک معلم لهستانی که در اصفهان مستقر شد از شرایط اینگونه یاد می کند: «ایرانیان مهمان نواز در اطراف اتوبوس ها حلقه زدند و به ما خوشآمد می گفتند و خرما، آجیل و انار به ما هدیه می دادند.»
در نهایت با پایان جنگ بسیاری از پناهجویان اسکان یافته در ایران و دیگر مناطق خاورمیانه به کشورهای خود بازگشته و یا به سرزمین های دیگری مهاجرت کردند. اما خاطره ی مثبت آن ها از اقامت در خاورمیانه اکنون جایی در گفت وگوهای مربوط به مهاجرت مسلمانان به اروپا ندارد؛ دولت راستگرای لهستان به شدت با اسکان پناهجویان سوری مخالفت می کند.
بنا به گزارش آسوشیتدپرس که در سال 2000 منتشر شد، تنها 12 نفر از مهاجران لهستانی در ایران باقی مانده اند. آن ها با افراد محلی ازدواج کرده اند و چندان با یکدیگر در ارتباط نیستند. «گاهی به ندرت برای کریسمس و یا برخی جلسات در سفارت لهستان گردهم می آیند.» نویسنده ی مقاله اضافه می کند: «ترجیح می دهند فاجعه ای که آن ها را به یکدیگر مرتبط ساخته از یاد ببرند.»
منبع: سایت تاریخ ایرانی(ایشان تارور / ترجمه: شیدا قماشچی)
