اولین سوغات ملکوتیان برای ملکیان
ماه رمضان المعظم ماهی است که در آن خداوند دستان شیطان را بسته و درب های رحمت و بخشایش خود را بسوی مردم گشوده است مردم مسلمان با عمل روزه و قرآن در طول این ماه و میانه آن به خدا تقرب می جویند و از طرفی در پایان ماه با دادن زکاه فطره این عبودیت را تمام می کنند.
زکاه فطره اگر چه به ظاهر مربوط به صدقه مال و برای ایجاد توازن اقتصادی است اما اثر آن برای خود شخص زکات دهنده مثل روزه است.
در روزه ماه مبارک انسان درد گرسنگان را درک می کند اما بالاترین اثر آن را می توان خود سازی و تسلط انسان بر نفس خود دانست. خداوند در قرآن فلسفه اخلاقى و روانى و اجتماعى زكات اشاره كرده می فرماید: "تو با این كار آنها را پاك مى كنى و نمو مى دهى" (تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّیهِمْ بِها) (توبه،103) آنها را از رذائل اخلاقى، از دنیا پرستى و بخل و امساك پاك مى كنى، و نهال نوع دوستى و سخاوت و توجه به حقوق دیگران را در آنها پرورش مى دهى. فاصله طبقاتى و محرومیت گروهى را که در جامعه به وجود مى آید با انجام این فریضه الهى بر مى چینى، و صحنه اجتماع را از این آلودگی ها پاك مى سازى. نیز همبستگى اجتماعى و نمو و پیشرفت اقتصادى در سایه این گونه برنامه ها تامین
مى گردد.
انسان سالکی که با گرفتن قرآن بر سر و بیان نام خدا و اهل بیت علیهم السلام در بهترین شب های سال درب های توبه و مغفرت را بر روی خود گشوده و از خدا دفع و رفع رذائل اخلاقی و موانع سلوک و سیر به سمت او را در خواست می کند، با انجام عمل زکات فطره به نوعی در عید فطر اولین قدم در انجام عمل صالح را در محیط اجتماعی حیات خود بر می دارد و از چیزی که به ظاهر بهترین چیز انسان است؛ یعنی مال، می گذرد و به خدا اعلام می دارد آماده سیر به سوی او هست و اگرچه ظاهرا چیزى را از دست داده اند بهتر از آن را بدست آورده اند.
در پایان آیه 103 سوره توبه به تناسب بحث مى گوید: "خداوند شنوا و دانا است" (وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ). هم دعاى پیامبر صلی الله و علیه وآله را مى شنود، و هم از نیات زكات دهند گان آگاه است. (تفسیر نمونه، ج 8، ص: 117-122)
با این بیان می توان فلسفه زکات را این گونه بیان کرد:
1- تشكر از رازق
یکی از ویژگی ها و مقامات اخلاقی و عرفانی سالک در برار خالق و معبود خود شکر عملی است که در قالب زکات و انفاق و خمس و موارد این گونه خود را نشان می دهد.
امام رضا علیه السلام در روایتی با استناد به آیه قرآن این مسئله را مطرح نمودند: قَال الرِّضَا (علیه السلام): عِلَّةَ الزَّكَاةِ مِنْ أَجْلِ قُوتِ الْفُقَرَاءِ وَ تَحْصِینِ أَمْوَالِ الاغْنِیَاءِ لانَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ كَلَّفَ أَهْلَ الصِّحَّةِ الْقِیَامَ بِشَأْنِ أَهْلِ الزَّمَانَةِ وَ الْبَلْوَی كَمَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالی" لَتُبْلَوُنَّ فِی أَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ" ( آل عمران, 186) فی أَمْوَالِكُم إِخْرَاجُ الزَّكَاةِ وَ فِی أَنْفُسِكُمْ تَوْطِینُ الانْفُسِ عَلَی الصَّبْرِ مَعَ مَا فِی ذَلِكَ مِنْ أَدَاءِ شُكْرِ نِعَمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 8)
فلسفه زكات، (رسیدنِ) رزق و روزی فقرا و محفوظ ماندن مالِ اغنیاء است. چرا كه خداوند متعال تكلیف نمود قدرتمندان (و ثروتمندان) را به رسیدگی حال مردم بیچاره و رنج دیده. همچنان كه خداوند متعال می فرماید: « آزمایش می شوید شما در اموال و جان های خود» (یعنی تكلیف شده اید) در اموال خود به دادن زكات (كه اگر زكات پرداخت نكنید، از آزمایش خدا سربلند بیرون نمی روید) و نسبت به جان های خود، آماده كردن جان ها برای بردباری و شكیبایی است. مضافاً به اینكه در زكات، اداء شكر نعمت های الهی و مشتاق شدن در طلب نعمت های بیشتر(از خداوند) هم هست.
2- ازدیاد مال
حکمت دوم زکات را می توان کثرت مال و روزی است که خداوند ضمانت کرده است: قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): مَا أَدَّی أَحَدٌ الزَّكَاةَ فَنَقَصَتْ مِنْ مَالِهِ وَ لا مَنَعَهَا أَحَدٌ فَزَادَتْ فِی مَالِهِ (من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 11)
زکات عامل افزایش مال است و چه چیزی انسان را از ازدیاد مال مانع می شود. امام باقر علیه السلام در چرایی زکات آن را عامل افزایش رزق می داند. ( بحار الانوار، ج 93، ص 14)
3- تطهیر مال و جان
فلسفه بعدی زکات که در زکات فطره بیشتر ظهور دارد حفظ سلامت و ادای صدقه سلامتی برای بدن است. ماه رمضان آغاز سال سلوکی سالکین الی الله است. بنابراین علاوه بر درخواست توبه و انابه و دوری از گناه در شب قدر، صدقه سلامتی سال خود را به عنوان زکاه فطره می دهند تا خداوند جان و مال ایشان را در سال جدید محفوظ بدارد. «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّیهِمْ بِها» (توبه، 103)
از دیگر فلسفه زکات می توان: عبرتی برای اغنیاء از فقر قیامت، (وسائل الشیعة، ج 9، ص 12) سخاوت، عطوفت، ایثار، نوع دوستی، مبارزه عملی با فقر در جهت تعادل و ایجاد وحدت و هماهنگی است.
منابع:
قرآن
ابن بابویه، محمد بن على، متن و ترجمه معانى الأخبار(ترجمه محمدى)، 2جلد.
مكارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه: تفسیر و بررسى تازه اى درباره قرآن مجید با در نظر گرفتن نیازها، خواست ها، پرسش ها، مكتب ها، 27جلد.