پسر دیکتاتور شوروی چگونه به چنگ نازی ها افتاد و کشته شد؟

یوزف گوبلز بسیار خوشحال بود و بلندگوی تبلیغاتی هیتلر از نظر سوژه برای تبلیغات در بهترین موقعیت قرار داشت. گوبلز که وزیر امور تبلیغات آلمان بود در گزارش بازجویی یکی از اسرای جنگی به نام یاکوف جوگاشویلی، از قول وی می خواند که ارتش سرخ شوروی «در   نهایت بی برنامه گی» قرار دارد: «یگان های ارتش شوروی سازماندهی کاملا نامنظم و بدی داشته و فرماندهان این ارتش در   نهایت حماقت، واحدهای تحت امر خود را به سوی آتش روانه کردند.»

راز مرگ پسر استالین؛ اسیری که انکار شد

و این آتش را نیروهای ارتش آلمان در روز 22 ژوئن 1941 در مرزهای شوروی افروخته بودند. در آن روز بیش از سه میلیون سرباز به خاک شوروی هجوم برده و ارتش سرخ را کاملا شگفت زده کردند. نیروهای آلمانی در   همان هفته های نخست صد ها هزار نیروی ارتش سرخ را به اسارت گرفتند اما در میان نیروهایی که به اسارت درآمدند نام ستوان یکم جوگاشویلی بیش از دیگران نظر ها را به خود جلب کرده بود، زیرا این افسر جوان فرزند ژوزف جوگاشویلی، یا   همان استالین معروف بود.

بدین ترتیب بود که دستگاه تبلیغاتی آلمان نازی بلافاصله دست به کار شد و از طریق ایستگاه های رادیو بخش هایی از بازجویی فرزند استالین را به زبان روسی پخش کرد تا به این صورت نیروهای ارتش سرخ برای تسلیم و یا حتی پیوستن به دشمن نازی ترغیب شوند. در همین حال اطلاعیه هایی از طریق هواپیما در نقاط مرزی روسیه پخش شد که بر روی آن تصویر فرزند استالین در حالی که از سوی افسران آلمانی محاصره شده است دیده می شد.

یاکوف چند ماهه بود که مادرش «اکاترینا سوانیدزه» در سال 1907 در تفلیس پایتخت گرجستان درگذشت. استالین به نوشته نویسنده زندگینامه اش یعنی «سایمون سیبیگ مانتیفوری» در مراسم خاکسپاری عزیز ترین همسر و بزرگترین عشقش یعنی اکاترینا گفته بود: «با مرگ او من هم آخرین احساسات خود به همه موجودات بشری را از دست دادم.» کمی بعد پسرش را نیز به اقوامش سپرد.

این جملات استالین را می توان نوعی پیشگویی تلقی کرد. در اواسط دهه 1930 بود که با هوشمندی و در   نهایت بی رحمی تبدیل به «قدرتمند ترین مرد» شوروی شد و میلیون ها انسان و از جمله همقطاران قدیمی خود را راهی اردوگاه ها کرد و یا به قتل رساند.

از قرار معلوم یاکوف جوگاشویلی نیز از این سختگیری و خشونت پدر بی نصیب نمانده و آن را تجربه کرده بود. در اوایل دهه 1920 بود که یاکوف بار دیگر به خانه پدری بازگردانده شد. البته استالین در سال 1919 با دوشیزه ای 23 ساله به نام نادژدا آلیلویو» ازدواج کرد. این نامادری رفتار درستی با پسرخوانده پانزده ساله خود نداشت و در یکی از نامه هایش نوشته است: «این پسر کارهای احمقانه انجام می دهد و سیگار می کشد.»

استالین در سال 1922 به دبیرکلی حزب کمونیست شوروی رسید

این پدر و پسر اگرچه از نظر ظاهری و بیرونی شباهت زیادی به یکدیگر داشتند اما از نظر درونی در دو دنیای کاملا متفاوت بودند. به گفته سویتلانا خواهر ناتنی یاکوف، او بر خلاف پدرش نه تنها خشن و عصبی نبود بلکه فردی «آرام و مهربان و مودب» بود. یاکوف تلاش داشت که بدون کمک از نام و موقعیت پدر برای خودش هویتی مستقل داشته باشد. به همین خاطر در رشته مهندسی از دانشگاه فارغ التحصیل و در یکی از کارخانه های خودروسازی مسکو مشغول به کار شد،   همان کارخانه ای که البته به نام پدر قدرتمندش نامگذاری شده بود.

اما استالین تازه پس از آنکه یاکوف به ارتش روسیه پیوست از تحقیر او دست کشید و رفتاری توام با احترام به وی نشان داد. یاکوف در اوایل ماه مه 1941 نخستین پست فرماندهی را تحویل گرفت و به فرماندهی یک هنگ توپخانه منصوب شد. اما چند هفته بعد بود که آلمانی ها به خاک شوروی یورش بردند.

پس از آنکه آلمانی ها خبر اسارت یاکوف را منتشر کردند، استالین در واکنشی تحقیرگونه به این جمله بسنده کرد: «او حتی عرضه این را نداشت که به خودش شلیک کند.» این در حالی بود که استالین به صراحت دستور داده بود که پسر دیگرش «واسیلی» که به عنوان خلبان در ارتش خدمت می کرد، به هیچ عنوان به ماموریت های جنگی اعزام نشود. به دستور استالین، سربازان ارتش به هنگام جشن سردوشی و در متن سوگند خود باید این جمله را تکرار می کردند: «اسارت به دست دشمن به معنی خیانت به سرزمین پدری است.» در جهان بینی پارانویایی دیکتاتور شوروی هر اسیر جنگی در حکم یک خیانتکار بود و این حکم شامل افراد خانواده وی نیز می شد.

استالین کوتاه زمانی پس از آغاز جنگ در فرمان شماره 270 به ویژه افسران ارتش سرخ را تهدید کرد که چنانچه به اسارت دشمن درآیند پس از بازگشت به شوروی کشته خواهند شد. او در همین فرمان اعلام کرد که خانواده های این افراد برای کار اجباری بازداشت و از هر گونه کمک دولتی محروم می شوند. جالب آنکه بر اساس این فرمان شخص استالین نیز می باید به عنوان خانواده درجه یک یاکوف پس از اسارت وی به اردوگاه های کار اعزام می شد! اما در عوض همسر یاکوف به دستور استالین به زندان افتاد.

یاکوف دو سال نخست دوران اسارت را در اردوگاه های اسرای جنگی در آلمان سپری کرد. پس از اسارت به هامبورگ اعزام شد و سپس به محلی در نزدیکی شهر لوبک منتقل و در   نهایت به اردوگاه زاکسن هاوزن در نزدیکی برلین برده شد. یاکوف در برلین در اردوگاهی ویژه در میان اسرای مهم بریتانیایی، یونانی و روسی بسر می برد. جالب آنکه یکی از خواهرزاده های مولوتوف وزیر خارجه وقت شوروی نیز در   همان اردوگاه بود.

ساکنان این اردوگاه ویژه اجازه داشتند که در محوطه کوچک و محصور آن که با سیم خاردارهای برق دار محافظت می شد، با آزادی رفت و آمد کنند. یاکوف جوگاشویلی همچنان اونیفورم نظامی خود را به تن می کرد و از غذای افسران اس اس می خورد و می توانست به صورت مرتب حمام کند. به همین خاطر بود که پسر استالین از نظر جسمی سالم مانده بود اما احتمالا از افسردگی رنج می برد. یکی از هم بندی های یاکوف به نام توماس کوشینگ در سال 1968 طی مصاحبه ای با مجله اشپیگل گفت: «در حالی که همه ما برای سرحال ماندن رژه می رفتیم، یاکوف فقط به دور خودش می چرخید.»

روز 14 آوریل 1943 به یک فاجعه ختم شد. بعد ها یکی از افراد اس اس به نام کارل یونگ لینگ گفت: «یاکوف در حالی که کاملا گیج بود و کنترلی بر اعصاب خود نداشت در اردوگاه پرسه می زد. ناگهان خطاب به نگهبانان فریاد زد: شلیک کنید.» و سپس به سوی آن سیم خاردارهای مرگبار دوید. یکی از نگهبانان به نام کنراد هارفیخ به سوی یاکوف جوگاشویلی شلیک کرد و پسر دیکتاتور قدرتمند شوروی را کشت.

چند روز بعد هاینریش هیملر، فرمانده اس اس در گزارشی خطاب به یواخیم فون  ریبن تروپ وزیر امور خارجه آلمان نوشت: «ریبن تروپ عزیز. به پیوست یک نسخه از گزارش در مورد حادثه کشته شدن اسیر جنگی یاکوف جوگاشویلی، پسر استالین را که در جریان تلاش برای فرار از اردوگاه ویژه به ضرب گلوله کشته شد برای تو ارسال می کنم.»

آیا یاکوف واقعا از روی تفنن تنها تظاهر به فرار می کرد و یا آگاهانه به سوی مرگ رفت؟ به گفته توماس کوشینگ، یاکوف پس از سر و صدایی که دستگاه تبلیغاتی هیتلر در مورد اسارت وی به راه انداخت از نظر روحی کاملا درهم شکست. در   همان زمان بود که استالین به صراحت گفت: «هیتلر هیچ اسیر روسی در اختیار ندارد. آن ها فقط چند خائن روسی هستند و ما بلافاصله بعد از پایان جنگ به حساب این عده خواهیم رسید.» بی تردید یاکوف با وجود همه بی مهری های پدرش از این گفته های استالین شوکه شد. استالین اما به این نیز بسنده نکرد و شخصا با حضور در یک برنامه رادیویی گفت: «من اصلا پسری به نام یاکوف ندارم.»

از سوی دیگر اصولا به اسارت در آمدن یاکوف از سوی آلمانی ها نیز با اما و اگرهای زیادی همراه بود. هنگامی که یک گروه تجسس ارتش شوروی در جولای 1941 برای پیدا کردن یاکوف به منطقه جنگی رفتند با عده ای از سربازان واحد یاکوف روبرو شدند که کاملا سرگردان بودند. چند سال پیش خبرنگاران مجله اشپیگل پس از دسترسی به پرونده هایی که از مدت ها پیش در وزارت دفاع روسیه بایگانی شده بود دریافتند که نیروهای یاکوف به صورت گروهی از ترس نیروهای آلمانی پا به فرار گذاشته بودند. سپس همگی لباس غیرنظامی پوشیده و اسناد و مدارک شناسایی خود را مخفی می کنند. اما یاکوف در   نهایت همقطاران خود را تنها می گذارد زیرا به گفته کوشینگ: «ظاهرا او می خواست از این وضعیت خلاص شده و در آرامش زندگی کند.»

بدین ترتیب این امکان وجود دارد که یاکوف جوگاشویلی در سال 1941 و کاملا داوطلبانه خود را تسلیم نیروهای آلمانی کرده باشد. این نیز کاملا محتمل است که وی بر اثر ناملایمات زندان دچار بیماری روانی شده و از شدت ناامیدی و افسردگی مرگ را بر زندگی ترجیح داده است. برخورد با آن سیم خاردارهای الکتریکی و همزمان متلاشی شدن جمجمه یاکوف بر اثر اصابت گلوله، مرگی فوری را برای فرزند استالین رقم زد و وی در دم جان داد.

منبع: سایت تاریخ ایرانی ( مارک فون لوپکه/ ترجمه: محمدعلی فیروزآبادی)