جای خالی جذابیت و خلاقیت در جام پانزدهم

چرا برنامه «جام پانزدهم» موفق نیست؟ این سوال سرفصل گزارشی است كه در آن دلایلی كه باعث شده ویژه برنامه شبكه سه برای جام ملت های اروپا (یورو 2016 ) موفق نباشد ، مورد كنكاش قرار گرفته.

علاقمندان به فوتبال از تلویزیون فقط پخش زنده نمی خواهند ؛ آن ها حق خود می دانند كه پیش و پس از هر بازی تحلیل فنی ، كارشناسی داوری و نكات حاشیه ای ببنند و بشنوند. این موارد است كه به ویژه برنامه های فوتبالی اصالت می دهد و آن را مهم می كند. پس وظیفه برنامه ساز است كه خوراكی درخور به خورد بیننده بدهد. اگر سازندگان ذوق و خلاقیت داشته باشند این متاع خوشمزه می شود؛ دكور جذاب، مجریان كاربلد، آیتم های خوش رنگ و لعاب ، مهمانان خبره و محبوب و ... عواملی هستند كه یك ویژه برنامه را موفق می كند. در شرایطی كه استاندارد برنامه سازی فوتبالی در تلویزیون ما بالا رفته ، كار «جام پانزدهم» بشدت سخت تر است اما این برنامه نتواسنته استاندارد برنامه سازی را ارتقا دهد و بدتر این كه عقب گرد داشته است.

آیتم های الصاقی

چی هست؟ برنامه جام «پانزدهم» برای افزایش جذابیت و نیز افزودن اطلاعات بیننده های خود ایده ای را به عنوان برگ برنده رو كرده كه ربطی مستقیم با متن مسابقات یورو ندارد. اگر بخواهیم مصداقی صحبت كنیم می توان از برنامه پنج شنبه شب مثال آورد؛ در این برنامه سه كارشناس به «جام پانزدهم» دعوت شدند تا درباره سه موضوع مختلف صحبت كنند. زهره هراتیان عضو كمیته پزشكی كنفدراسیون آسیا درباره مسائل پزشكی حرف زد، محسن پروازی عضو انجمن روانشناسی ورزشی درباره رنگ لباس های تیم های مختلف و دكتر حمزه مسائل روانشانسی را محور گفته های خود قرار داد.
تحلیل: طبعیتا رسالت اصلی و مهم «جام پانزدهم» پرداختن به مسائلی كه ذكرش رفت نیست ؛ برای بیننده چنین اطلاعاتی اولویت ندارد و او می خواهد از «اصل اتفاقات» مطلع شود. وانگهی سوژه ها ضعیف پرداخت شدند و با وجود صرف زمان زیادی از برنامه ، نتیجه ای كه باید به همراه نداشتد. به عنوان نمونه در بخش مربوط به تحلیل رنگ لباس تیم های ملی فقط حق مطلب درباره فرانسه و آلمان ادا شد و بیننده زمینه تاریخی پیدایش چنین رنگ های را فهمید. درباره باقی تیم ها اطلاعات كلی و كلیشه ای بود ؛ این كه  رنگ قرمز نماد جنگجویی است و رنگ سفید و سبز و آبی نماد صلح حرف تازه ای نیست. وانگهی كارشناس با جزئیات توضیح نداد كه رنگ پرچم هر كشور و به تبع آن رنگ تیم ملی شان در چه فرایند تاریخی شكل گرفته. كارشناس روانشانسی هم حرف های تكراری درباره روحیه بازیكن تیم ها را تكرار كرد و صحبت های كارشناس پزشكی درباره سلامت بازیكنان منطبق با یورو 2016 نبود. مصداق مثال های خانم هراتیان غالبا از جام جهانی می آمد تا برنامه بیش از این كه یورویی باشد رنگ برنامه ای فوتبالی  ? پزشكی بگیرد.

آیتم های روتین

چی هست؟ «جام پانزدهم » مثل همه برنامه های ورزشی یك سری آیتم روتین دارد كه در خلال برنامه پخش می شود. این آیتم ها شامل معرفی كشورهای حاضر در یورو 2016 ، مرور دوره های پیشین جام ملت های اروپا ، هتریك های دوره پانزدهم ، مرور گل های دوره اخیر و ... است.
تحلیل: نه فقط یك برنامه ورزشی كه هر برنامه تلویزیونی لاجرم از داشتن آیتم های متنوع است ؛ آیتم هایی كه بر جذابیت برنامه بیفزایند و آن را غنی تر كنند. در تلویزیون كمتر برنامه ای سراغ داریم كه آیتم های گرافیكی اش جذاب و منطبق بر استاندارها باشد. برنامه «خندوانه» ، ویژه برنامه جام جهانی و «پارك ملت» مثال های خوبی هستند تا ذهن تان تفاوت آیتم خوب و بد را تمییز دهد. از قضا یكی از ضعف های اصلی «جام پانزدهم» را باید در آیتم های آن جست و جو كرد كه یا ایده ساخت شان تكراری است و یا از جذابیت های گرافیكی برخوردار نیستند. به عنوان مثال معرفی كشورهای حاضر در جام ، كاری است كه بارها انجام شده و بدیهی ترین ایده ای است كه به ذهن تهیه كننده برنامه رسیده. از آن سو متریال غالب آیتم ها كپی برداری از اسكای اسپورت است كه پرداخت خوبی هم روی آن ها انجام نمی شود . مثلا در برنامه روز پنج شنبه گل های برتر جام مرور شد ؛ منتهی هیچ اشاره ای نمی شد كه این گل را كی زده ، به كی زده ، در كدام بازی زده ... یا در آیتم «هت تریك» فقط اسم زننده گل ها نوشته می شد و نریوتور یك نفس روی آن حرف می زد. در حالی كه در تلویزیون باید تصویر كاركرد داشته باشد نه صدا. متن آیتم ها هم ضعیف است .

كارشناس ها

سابقه قبلی: كارشناس جزو لایكنف برنامه های فوتبالی ما است ؛ چه در رادیو و چه در تلویزیون. خیلی طول كشید تا نوع استفاده از كارشناس «پالایش» شود ؛  مثلا كنار گزارشگر ننشیند تا در اوج حساسیت بازی، سیستم یك تیم را تحلیل كند و ... . طول كشید تا سطح كارشناس ها بالا رفت و مثلا در برنامه 2014 كه ویژه جام جهانی برزیل بود پای تحلیل گران خارجی به تلویزیون ما باز شود. در دوره ای كه اطلاعات فوران می كند ، كار كارشناسان دوچندان سخت شده و باید برگ برنده های زیادی داشته باشند كه بیننده حرف شان را بپذیزد.
كارشناسان جام پانزدهم: اشاره كردیم كه در 2014 سطح كیفی تحلیل گران بالاتر رفت. از همین رو بود كه بیننده های شبكه سه انتظار داشتند در برنامه «جام پانزدهم» تراز كارشناسان در اوج باشد. این اتفاق نه تنها رخ نداد كه حتی در خیلی موارد شاهد افت بوده ایم. ابراهیم میرازپور، علیرضا بیرانوند ، اصغر مازیار و ... آمدند و یورو 2016 را تحلیل كردند. حتما كارشناسی جناب میرزاپور در بازی لهستان و پرتغال را شاهد بودید كه با سوالی ابتدایی از سوی مجری مواجه شد و او هم به شكل كلیشه ای جواب داد كه «بله روحیه درواز بان ها در این لحظات مهم است ... » یا پیش از این محمد رضا احمدی از بختیار رحمانی درباره بازی تیم ملی كشورمان با اتریش می پرسد و او جواب می دهد ؛ در حالی كه رحمانی زمان مسابقه تیم ملی و اتریش 9 ساله بوده!  حمید رضا صدر و امیر حاج رضایی جزو معدود كارشناسان صاحب وجاهت «جام پانزدهم» بوده اند مابقی باعث شدند از این منظر سطح كیفی برنامه پایین بیاید.

مجریان

سابقه: اجرای برنامه «جام پانزدهم» بر عهده رضا جاودانی و محمد رضا احمدی است. جاودانی تجربه زیادی در اجرای ویژه برنامه های فوتبالی و غیر فوتبالی دارد و به نوعی پای ثابت این برنامه ها است. محمد رضا احمدی بیشتر به عنوان گزارشگر شناخته می شود و مهم ترین اجرای او برنامه «مثبت فوتبال» است.
تحلیل: هم جاودانی و هم احمدی از مجریان خوب تلویزیون هستند كه می توانند گلیم خود را از آب بیرون بكشند. آن ها اما در همین رتبه مانده اند و هیچ وقت صفت خیلی خوب و عالی در برابر اجرای خود ندیده اند. در برنامه «جام پانزدهم» متاثر از كیفیت بد برنامه هم هستند. به عنوان مثال باید مدام اسپانسر تیم ملی كشورمان را تبلیغ كنند ؛ طبیعی است كه بعد از مدتی از این همه تكرار و شباهت ، خسته كننده بنظر برسند. از آن طرف وقتی كارشناس برنامه ضعیف باشند ، مجری هم تحت تاثیر قرار می گیرد و نمی تواند خودی نشان دهد. ایرادی كه پیش تر به طور مشخص به رضا جاودانی گرفتیم را دوباره یادآوری می كنیم ؛ او در «جام پانزدهم» زیادی كنایه می زند و متلك می اندازد اما حواسش نیست كه اگر وقت «ماه عسل» كش آمده و برنامه آن ها دیر روی آنتن رفته ، تقصیر احسان علیخانی نیست و به به مسولان شبكه سه باز می گردد. چه دلیل دارد این مشكل داخلی ، روی آنتن زنده بیان شود؟ دیگر ایراد مجریان ، تعریف و تمجید زیادی از آیتم های برنامه است. حتما خودشان هم می دانند آیتم ها واجد این همه تحسین نیستند اما گویا مجبور!  شده اند با چنین شیوه ای امتیاز بی خودی به حساب برنامه واریز كنند.

دكور

چی هست؟ چند سالی است كه شبكه سه برای برنامه های فوتبالی تصمیمی درست گرفته و دیگر از دكورهای خفه و بسته خبری نیست. در برنامه «جام پانزدهم» هم این اصل مورد توجه قرار گرفته است. اندازه دكور برنامه قابل قبول است؛ پشت آن ویدئو وال تعبیه شده و در كنار آن میز و صندلی برای گفت و گو با مهمان ها قرار دارد.
تحلیل:  اشتباه اصلی سازندگان «جام پانزدهم» در نوع استفاده از دكور به چینش جایگاه مهمان ها بازمی گردد. صندلی ها جایی قرار گرفته كه ویدئو بال در بك تصویر قرار نمی گیرد و همین باعث می شود بیننده احساس كند با دكوری كوچك روبرو است. درحالی كه می شد صندلی را جایی قرار داد كه ویدئو بال پشت آن دیده می شد و حتی در لحظه گفت و گوها ، تصاویر مرتبط با مباحث از طریق آن پخش شوند. در این صورت دیگر نیازی هم نبود مجریان برنامه برای تبلیغ اسپانسر تیم ملی فوبتال كشورمان مدام از خود مایه بگذارند و تمام قد كنار ویدئو بال بایستند. بجای آن در میانه صحبت مهمان ها و كارشناس ها تبلیغ مذكور در پس زمینه قرار می گرفت و «تصویر» بجای «كلام» كار می كرد. الان چیدمان دكور به گونه ای است كه گویی این ویدئو بال فقط برای اسپانسر برنامه تدارك دیده شده. از آن سو رنگ صحنه هم شاداب نیست و همین پاشنه آشیل دیگر آن است. به برگ برنده هم اشاره كنیم ؛ گاهی اطلاعات كوتاه و آماری از بازی ها و بازیكنان به شكل گرافیكی روی دكور نقش می بندد كه با صدای مجری همراه است. مشابه چنین ایده ای را در برنامه گزارش ورزشی هم شاهد بودیم. كاش چنین ذوقی برای اسپانسر برنامه هم در نظر گرفته می شد تا وسط برنامه و نیز پخش مسابقه شاهد یك نوار بزرگ سبز رنگ نبودیم كه حجم زیادی از صفحه تلویزیون را می گیرد.

تهیه كننده

كی هست؟ حسین ذکایی تهیه كننده برنامه «جام پانزدهم» است. چهره  او را بارها در بخش های خبری ورزشی شبه سه به عنوان گوینده دیده اید. ذكایی دبیر شورای سیاست گذاری ورزش صدا و سیما است و غالب ویژه برنامه های فوتبال را خودش تهیه می كند.
تحلیل: همه باكس هایی كه درباره «جام پانزدهم» خواندید به تهیه كننده ختم می شود. یعنی مقصر این كه برنامه گرافیك جذابی ندارد ، دكور دارای مشكل است ، آیتم ها فاقد جذابیت اند ، كارشناس ها از درجه كیفی بالایی برخوردار نیستند ، كارشناس های بی ربط به برنامه دعوت می شوند و ... مستقیما به تهیه كننده مربوط است. اوست كه باید تیمش را طوری بچیند و از نیروهای توانمند دعوت كند كه كیفیت برنامه بالا رود. وظیفه حسین ذكایی است كه كنداكتور نهایی هر برنامه را تائید كند كه ریتم آن دچار افت نشود و وقت به همه برسد. اتفاقی كه پیش از بازی لهستان و پرتغال به بدترین شكل ممكن رخ داد: حسن روشن فوتبالیست اسبق تیم ملی كشورمان كه به لهستان گل زده روی خط آمد اما رضا جاودانی به او گفت چون وقت نداریم و ارتباط دیر برقرار شده نمی توانیم گفت و گو كنیم. یعنی نمی شد كنداكتور را به گونه ای چید كه او بتواند دقایقی روی آنتن باشد؟ چنین حركت هایی است كه عیار تهیه كننده را نشان می دهد. سابقه جناب ذكایی در تهیه برنامه های فوتبالی هم قابل دفاع نیست؛ اوج خلاقیت او «مثب فوتبال» بود كه تقلیدی از برنامه موفق «فوتبال 120» بود و خیلی زود تعطیل شد. «گزارش ورزشی» را هم با كلیشه های رایج روی آنتن می برد و در چنین شرایطی باز هم تهیه كننده یكی از برنامه های مهم یعنی «جام پانزدهم» شده است.