تبیان، دستیار زندگی
من چه بگویم درباره شخصیتی كه هم دوستانش نام او را مخفی كردند، و هم دشمنانش؟! دوستانش از ترس و خفقان، و دشمنانش از حسادت
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

دشمنان امام علی(علیه السلام)از کتمان فضائلش عاجزند!

من چه بگویم درباره شخصیتی كه هم دوستانش نام او را مخفی كردند، و هم دشمنانش؟! دوستانش از ترس و خفقان، و دشمنانش از حسادت.

فرآوری: حامد رفیعی - بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
زیارتگاه امام علی (ع) در کابل

اخلاق عدل مدار امیر مومنان با مخالفان

حکومت ها در طول حیات خود در هر مسأله ای، یا به افراط می گرایند و یا به تفریط رو می آورند و در نتیجه، ارزیابیها و دیدگاه های یکطرفه به جای تحلیلهای جامع نگر پدید می آیند و افراد جامعه اعم از مخالف و موافق، مورد ستم قرار می گیرند. از ویژگیهای حکومت علوی آن است که با یک مخالف و یا یک گروه از مخالفان روبه رو نشده بود، بلکه گروههای مختلفی به علل و اغراض متفاوت با آن حضرت مخالفت ورزیدند.در ادامه به نمونه هایی از اخلاق عدل مدار امیر مومنان با مخالفان اشاره می کنیم:

نمونه هایی از رعایت حقوق مخالفان

از ویژگیهای مهم شخصیت مولای متقیان علی(ع) دوری جستن از حبّ و بغضهای بی اساس است. از این رو، حضرت به رغم آنکه دشمنان ومخالفان را به تشکیلات حاکمیت راه نمی داد، اما در عین حال، حقوق آنها را در برخورداری از حیات انسانی و بهره مندی از امنیت و آسایش به رسمیت می شناخت و در تحقق آنها بسیار حساس بود که به پاره ای از آن موارد اشاره می شود:

مشرکان

کشاورزان مشرک منطقه ای، از رفتار سختگیرانه والی آن به امام علی(ع) شکایت می کنند. امام در نامه ای به حاکم تذکر می دهد که هرچند اینان مشرکند.

«با همه مردم با رحمت و محبت رفتار کن و برای آنان حیوان درنده نباش که بهره های آنها را غنیمت می شمارد؛ زیرا آنان دو گروه اند: یا برادر دینی تو هستند یا انسانی مانند تو.»

اما به خاطر پیمانی که با حکومت اسلامی دارند، درخور دور شدن و ستم کردن نیستند، پس با ایشان مهربانیِ آمیخته با سختی را، شعار خود قرار ده، با آنها بین سخت دلی و مهربانی رفتار کن، برایشان بین نزدیک و زیاد، نزدیک گردانیدن و دور و بسیار دور ساختن، جمع کن (یعنی با آنان به اعتدال رفتار کن). بنابراین، از دیدگاه امام علی(ع) مشرکانِ هم پیمان با حکومت اسلامی، سزاوار برخورداری از ملاطفت و مهربانی حاکمان هستند؛ به گونه ای که محبت همراه با سخت دلی باشد.

خوارج

امام علی علیه السلام در برابر آزار خوارج بسیار صبورانه مدارا می کرد،و تا وقتی دست به شمشیر نبرده بودند از نصیحت و خیرخواهی برای آنها دست برنداشت! حضرت در پاسخ به شعار «لا حکم الّا لله» آنها فرمودند:

«منظور اینان آن است که امامت و ریاست (در بین خلق) مخصوص خداوند است و حال آنکه ناچار برای مردم امیری لازم است خواه نیکوکار باشد یا بدکار. [در هر صورت مومن در امارت و حکومت او به طاعت مشغول است و کافر بهره خود را می برد].»

از نگاه امام ویژگیهای هر حکومتی تأمین معیشت و امنیت مردم و جامعه است. حکومت برای جلوگیری از هرج و مرج و تأمین امنیت اجتماعی پدید آمده است تا انسانها (چه کافر و چه مومن) بتوانند به تمتعات و علاقه های خود دست یابند.

نصرانی ها

امیر مومنان(ع)، هنگام گردش در شهر، پیرمرد نابینایی را دید که از مردم درخواست کمک می کرد. پرسید: «این کیست»؟ گفتند: مرد نصرانی است. امام در پاسخ فرمودند: «شگفتا! از او کار کشیدید، اکنون که پیر و ناتوان شده او را از زندگی بازداشته اید. از بیت المال به او بپردازید تا آبرویش حفظ شود.» بنابراین شهروندان حکومت اسلامی، هرچند نصرانی باشند از بیت المال مسلمانان سهمی دارند و برای نگهداری آبروی آنها باید در هنگام ناتوانی به آنها کمک کرد.

برای مردم حیوان درنده نباش!

امام(ع) در نامه ای به مالک اشتر استاندار خود در مصر نوشت: «با همه مردم با رحمت و محبت رفتار کن و برای آنان حیوان درنده نباش که بهره های آنها را غنیمت می شمارد؛ زیرا آنان دو گروه اند: یا برادر دینی تو هستند یا انسانی مانند تو.»

از نگاه امام ویژگیهای هر حکومتی تأمین معیشت و امنیت مردم و جامعه است. حکومت برای جلوگیری از هرج و مرج و تأمین امنیت اجتماعی پدید آمده است تا انسانها (چه کافر و چه مومن) بتوانند به تمتعات و علاقه های خود دست یابند.

در این کلام امام، به دو گونه حقوق اشاره شده است: ١- حقوق دینی که به اقتضای متدین بودن بر عهده دینداران نهاده می شود؛ ٢- حقوق انسانی که هر انسانی سزاوار و شایسته آن است، از جمله مهربانی و ملاطفت حاکمان و کارگزاران حکومتی با همه مردم (چه متدین و چه غیر متدین).

سخن آخر از زبان ابن ابی الحدید

ابن ابی الحدید عالِم سنی معتزلی در مقدمه شرح نهج البلاغه اش می گوید: من چه بگویم درباره مردی که حتی دشمنانش به فضائلش معترف شدند واز انکار و کتمان عظمت هایش عاجز ماندند؟!..من چه بگویم درباره شخصیتی كه هم دوستانش نام او را مخفی كردند، و هم دشمنانش؟! دوستانش از ترس و خفقان، و دشمنانش از حسادت و با این حال، شخصیت این مرد، شرق و غرب جهان را پر كرده است!


منابع:
- صبحی صالح، نهج البلاغه، نامه ١٩، ص٣٧٦.
- صبحی صالح، همان، خطبه ٤٠، ص٨٢.
- شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج١١، باب ١٩ از ابواب جهاد، ح١.
- صبحی صالح، همان، نامه ٥٣، ص ٤٢٦
- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ١، ص ١٦ تا ٢٩

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.