فدك در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

این نوشتار نشان دهنده مالکیت فدک در زمان رسول خدا و اعطای حق مالکیت به هر کس که صلاح می دانسته اند، می باشد. نمونه های تاریخی ذکر شده از منابع اهل سنت نشان دهنده این موضوع است.

بدیهى است كه فدك در زمان حیات رسول خدا صلى الله علیه وآله در مالكیت حضرت زهرا سلام الله علیها بوده است، اما از آن جایى كه بخشش آن به فاطمه علیها السلام توسط پیامبر در خانه حضرت صورت گرفته است، شاهدان آن اندك هستند. ولى اُمّ ایمن كه از شاهدان ماجرا بوده، به تصریح پیامبر اهل بهشت است. حضرت رسول اكرم صلى الله علیه وآله درباره او فرمود:
من سرّه أن یتزوّج امرأة من أهل الجنّة فلیتزوّج اُمّ أیمن;(1) هر كس كه دوست دارد با زنى از اهل بهشت ازدواج كند. با اُمّ ایمن ازدواج كند.
در این هنگام زید بن حارثه با او ازدواج كرد و از او صاحب اسامه بن زید شد. امیر مؤمنان على علیه السلام دیگر شاهد این ماجرا نیز به اعتراف خود آنان اهل بهشت است; چنان كه اجمالاً مى توان به این حدیث اشاره كرد كه پیامبر درباره او فرموده است:
علی مع الحق والحق مع علی; على با حق است و حق با على.
این حدیث در نزد تمام مسلمانان قطعى و ثابت است و از تنى چند از صحابه روایت شده است. كسانى چون ترمذى، حاكم نیشابورى، ابویعلى موصلى، بزّار، طبرانى، خطیب بغدادى، ابن عساكر دمشقى و دیگران نیز آن را روایت كرده اند و عدّه اى از آنان از جمله حاكم نیشابورى در المستدرك على الصحیحین و ذهبى در تلخیص خود آن را حدیثى صحیح معرفى كرده اند.(2)
البته روایت طلب نمودن فدك از خلیفه اول از سوى فاطمه علیها السلام و شهادت حضرت على علیه السلام و اُمّ ایمن نیز در همه كتاب ها نقل شده است.(3)

بنابراین، حضرت زهرا علیها السلام كه تنها وارث آن بوده، به نزد خلیفه اول رفت و آن را از باب ارث بودن مطالبه كرد. آن گونه كه آنان روایت مى كنند خلیفه اول پاسخ داده است: پیامبر صلى الله علیه وآله فرمود: «ما پیامبران، ارثى از خود بر جاى نمى نهیم، آن چه از ما بر جاى بماند صدقه است».
روشن است كه این سخن نمى تواند سخن پیامبر باشد; زیرا آن حضرت سخنى برخلاف كلام خداوند نمى گوید. چرا كه در قرآن كریم چنین آمده است:
(وَوَرِثَ سُلَیْمانُ داوُودَ);(4) و سلیمان از داوود ارث برد.
و از زبان زكریا آمده است:
(وَإِنّی خِفْتُ الْمَوالِیَ مِنْ وَرائی وَكانَتِ امْرَأَتی عاقِرًا فَهَبْ لی مِنْ لَدُنْكَ وَلِیًّا * یَرِثُنی وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ...);(5)
من از بستگانم بعد از خود بیمناكم (كه حق پاسدارى از آیین تو را نگاه ندارند) و (از طرفى) همسرم نازا و عقیم است; تو از نزد خود جانشینى به من ببخش كه وارث من و دودمان یعقوب باشد... .
از طرفى نقل شده است كه حضرت زهرا سلام الله علیها به خلیفه اول فرمود:
أنت ورثت رسول الله صلّى الله علیه وآله أم أهله; آیا تو وارث پیامبر هستى یا خانواده او؟ خلیفه اول پاسخ داد: خانواده او.(6)
در السیرة الحلبیه نیز آمده است كه حضرت فاطمه زهرا علیها السلام به خلیفه اول فرمود:
أفی كتاب الله أن ترثك ابنتك ولا ارث أبی؟...;(7) آیا در كتاب خدا آمده است كه دختر تو از تو ارث مى برد، اما من از پدرم ارث نمى برم؟

منابع:
(1).الطبقات الكبرى: 8 / 224، الاصابه: 4 / 433.
(2).صحیح ترمذى: 5 / 592، المستدرك على الصحیحین: 3 / 119 و 124، مجمع الزوائد: 7 / 234 235، 9 / 134، تاریخ بغداد: 14 / 321، تاریخ مدینة دمشق:42 / 449.
(3).ر.ك: تفسیر الرازى: 29 / 284، الصواعق المحرقه: 21، السیرة الحلبیة: 3 / 486، وفاء الوفاء: 3 / 995
(4).سوره نمل: آیه 16.
(5).سوره مریم: آیه هاى 5 و 6.
(6).مسند احمد: 1 / 4.
(7).السیرة الحلبیة: 3 / 488.