مطهری چگونه به تلفیق جمهوریت و اسلامیت می اندیشید؟

شهید مطهری به درستی به عنوان یکی از منادیان فکری انقلاب اسلامی و نظام برخاسته از انقلاب یعنی نظام جمهوری اسلامی شناخته شده است. تردیدی نیست که وی هم از لحاظ تئوریک و هم از لحاظ پراتیک، نقش مهمی در تئوریزه کردن انقلاب اسلامی و آینده نظام نوپای جمهوری اسلامی داشته است.

ترور شهید مطهری بعد از دو ماه و بیست روز پس از پیروزی انقلاب

با وجود اینکه ترور او ، انقلاب اسلامی را خیلی زود (حدود دو ماه و بیست روز پس از پیروزی انقلاب) از حضورش محروم کرد، با این حال، عمق اندیشه دینی و همینطور آینده نگری او سبب شده است که آثار و آرای مطهری به عنوان بنیادهای نظری و فکری انقلاب اسلامی، پاسخگوی بسیاری از مقتضیات و مسائل پیش روی نظام جمهوری اسلامی باشد و هنوز با گذر زمان جایگاه خود را از دست نداده باشد. در این نوشتار قصد داریم تا نگاهی اجمالی بر شکل و محتوای نظام جمهوری اسلامی، مفهوم جمهوریت و اسلامیت و نیز ارتباط این دو مقوله با یکدیگر در آراء و اندیشه های او داشته باشیم.

طرح فکری مطهری و توجه به دو اصل «نیاز» و «نوآوری»

حکومت اسلامی در اندیشه مطهری
یکی از موضوعات مورد علاقه مطهری که در دستور کار علمی و فکری وی قرار داشت موضوع حکومت از نظر اسلام یا ولایت فقیه بود. وی حکومت را بیت القصیده و زیربنای تعلیمات انبیا بر می شمرد و به غفلت و بی توجهی فقیهان به نقش حیاتی و تعیین کننده حکم شرعی و ولایت فقیه انتقاد می نمود. از این رو بر آن بود تا بتواند موضوع حکومت از نظر اسلام را که قهرا در عصر غیبت با حاکمیت حاکم شرعی و فقیه جامع الشرایط پی گرفته خواهد شد تبیین بنماید. سکولاریسم و جدایی دین از سیاست را با ذات اسلام بیگانه دانسته و آن را میراث استعمار معرفی می کردند: «استعمارگران تلاش زیادی کردند تا در کشورهای اسلامی رابطه دین و سیاست را قطع کنند. از جمله این تلاشها طرح مساله ای است به نام علمانیت.»
حکومت اسلامی مورد نظر مطهری شکل خود را در قالب الگوی جمهوری اسلامی پیدا کرد که سعی فراوانی در تبیین آن داشت. با این حال تلاشهای او در باب تبیین و آسیب شناسی نظام نوپای جمهوری اسلامی در همان مدت اندک بسیار راهگشا و مفید و سازنده بوده است. در اندیشه های مطهری پایه دینی نظام جمهوری اسلامی ریشه در نظریه ولایت فقیه و پایه مردمی آن، ریشه در نظریه جمهوریت در حکومتهای مردمسالار دارد که از وفاق بین ولایت فقیه و مردم سالاری، پدیده کاملا نوینی به نام جمهوری اسلامی به وجود آمده است.

الگوی جمهوری اسلامی در اندیشه مطهری

ا-جمهوریت به مثابه شکل نظام اسلامی
از نظر مطهری، جمهوریت، شکل نظام اسلامی و اسلامیت، محتوای آن را مشخص می کند: «جمهوری اسلامی از دو کلمه مرکب شده است. کلمه جمهوری و کلمه اسلامی، کلمه جمهوری، شکل حکومت پیشنهاد شده را مشخص می کند و کلمه اسلامی، محتوای آن را.» مطهری پیرامون جمهوریت در نظام اسلامی می گوید: «همان طور که عرض کردم، مسأله جمهوری، مربوط است به شکل حکومت، که مستلزم نوعی دموکراسی است. یعنی اینکه مردم حق دارند سرنوشت خود را خودشان در دست بگیرند.» 
 2-اسلامیت به مثابه محتوای نظام اسلامی
مطهری درباره مفهوم اسلامیت حکومت می گوید: « ...یعنی پیشنهاد می کند که این حکومت، با اصول و مقررات اسلامی اداره می شود و در مدار اصول اسلامی حرکت می کند. چون می دانیم که اسلام به عنوان یک دین، در عین حال یک مکتب و یک ایدئولوژی، طرحی است برای زندگی بشر در همه ابعاد و شئون آن »8 از دو تعبیر «این حکومت، با اصول و مقررات اسلامی اداره می شود» و «اسلام... طرحی است برای زندگی بشر در همه ابعاد و شئون آن» ، استنباط می شود که مطهری، قائل به اعمال حداکثری اصول و مقررات اسلامی در حکومت است. یعنی جریان یافتن همه اصول و مقررات اسلامی در همه ابعاد و عرصه های اداره حکومت.

3-رابطه شکل (جمهوریت) و محتوا (اسلامیت) در جمهوری اسلامی
مطهری، مکرراً و تصریحاً، بر سازگاری اسلامیت و جمهوریت نظام تأکید می ورزید. او با نفی مبنای دوگانه نظام جمهوری اسلامی (مبنای جمهوریت و مبنای اسلامیت)، نظام سیاسی اسلام را نظامی یکپارچه دانسته و دو مقوله جمهوریت و اسلامیت نظام را در هم تنیده معرفی می کرد:

نتیجه گیری

هر انقلابی برای تداوم و پویندگی خود نیاز به پشتوانه فکری دارد که در انقلاب اسلامی ایران بدون تردید مطهری چنین جایگاهی دارد و به عنوان یک مبنای فکری و ایدوئولوگ نظام جمهوری اسلامی قلمداد می شود که با خلق آثار عمیق و ژرف خود توانست به این مهم به خصوص در التقاط زدایی از تفکر ناب اسلامی جامه عمل بپوشاند. از مطهری نوشتار و گفتارهای زیادی (حدود 70 کتاب و 1000 نوار) به جای مانده که نشان دهنده حجم بالای فعالیتهای فکری و علمی در این زمینه است. نظام جمهوری اسلامی، با اتکا بر مبانی دینی و مردمی، تجربه کاملا نوینی از نظر شکل و ماهیت سیستم حکومتی است که در شکل و محتوا وامدار اندیشه های مطهری است.

منبع : تازه ترین مطالب مقالات