تهران در یک قدمی بیابان شدن!

امسال شعار روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی حفاظت از زمین و احیای اراضی با مشارکت مردم انتخاب شده اما هدف این روز تنها بیابان‌زدایی نیست چرا که بیابان هم در جایی که به صورت طبیعی استقرار دارد بهترین پاسخ طبیعت به شرایط زیست بوم است و نباید زدوده شود ولی آنچه خطرناک است بیابان‌زایی است و مصداق این امر فقط در هجوم ماسه‌های روان خلاصه نمی‌شود بلکه نابودی ارومیه، بختگان، جلگه خوزستان، دشت سیستان و جازموریان، فرونشست زمین در تخت جمشید و نقش رستم، تهران و ابی بیدیو اردبیل در شمار مصداق‌های بیابان‌زایی کشورمان گنجانده می‌شود.

البته خود سوزی زمین در خان‌میرزا یا پریشان و هر نوع دیگری از آتش سوزی در جنگل‌ها و مراتع شناسه دیگری بر افزایش شمار بیابان‌زایی است. پس باید آگاه باشیم؛ ویژه‌ای به نام بیابان که بسیاری از ما به دلیل بعد مسافت از آن دور مانده‌ایم و شاید کمتر توجه می‌کنیم، بودنش تعادل و تخریبش تهدیدی جدی برای منابع زیستی است. و باید این موضوع را هم دریابیم که بیابان با کویر تفاوت دارد چرا که متخصصان این علم بیابان را زمینی بسیار فقیر از نظر منابع زیرزمینی آبی معرفی کرده‌اند.

در حال حاضر از 140 میلیون هکتار عرصه طبیعی کشورمان 34 میلیون هکتار بیابانی است که در جهان این میزان 50 میلیون کیلومتر مربع اعلام شده است.

جلالی رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور می‌گوید: حدود 5/7 میلیون هکتار کانون بحرانی بیابان‌زا در کشور وجود دارد که از این میزان حدود 3 میلیون هکتار آن غبار ایجاد می‌کند.

وی می افزاید: میزان فرسایش خاک در کشور ما بیش از 16 تن در هکتار بوده و سرانه بیابان حدود 4 هزار و 300 متر مربع است که این مقدار، دو برابر میانگین جهانی است.

چرای بی‌رویه، آتش‌سوزی، کاهش بارندگی، کاهش سطح جنگل و فرسایش خاک از مهمترین عوامل بیابان‌زایی کشور محسوب می‌شوند که در بروز بسیاری از آنها اثرات عملکرد نادرست انسان در طبیعت دخیل بوده است.

بیابان‌زایی یکی از شیوه‌های تخریب خاک در مناطق خشک، نیمه خشک و کم رطوبت است که بر اثر عوامل مختلفی از جمله تغییر آب و هوا و فعالیت‌های انسانی حادث می‌شود.

پروفسور پرویز کردوانی پدر علم کویر شناسی ایران در این باره معتقد است: حفر چاه‌های عمیق و گرم شدن زمین علت اصلی توسعه بیابان در کشور است.

اما محمد درویش مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی دلایل بروز بیابان‌زایی را اینچنین بیان می‌کند: بیابان‌زایی از ازدیاد جمعیت و رواج جنون مصرف می آید، از اشتیاق بیشتر به تولید، بلعیدن انرژی و از عدم توجه به قوانین طبیعت در چیدمان توسعه ایجاد می‌شود.

محمدهادی حیدرزاده مدیر کل حفاظت محیط زیست استان تهران نیز می‌گوید: کاهش عمق سفره‌های آب زیرزمینی، برداشت بی‌رویه و وجود چاه‌های غیرمجاز از دلایل بیابانی شدن است.

سازمان ملل اعلام کرده تخریب اراضی در 25 سال آینده بهره‌وری غذایی جهانیان را تا 12 درصد کاهش می دهد که این امر به افزایش 30 درصدی قیمت غذا در سطح جهان منجر خواهد شد.

طبق آمار سازمان ملل سالانه 12 میلیون هکتار زمین از بین می‌رود که این امر باعث افزایش مهاجرت می‌شود اما در کشور ما بیابان‌زایی با تخلیه روستاها و مهاجرت آنها به شهرها در حال اتفاق است.

دشت تهران از اقلیم نیمه خشک به سمت خشک و بیابانی شدن در حال حرکت است و تنها یک قدم تا بیابانی شدن فاصله دارد چرا که حیدرزاده مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید: هم اکنون دشت تهران دچار فرونشستی به میزان 30 تا 35 سانتی متر شده که این اتفاق آخرین مرحله قبل از بیابانی شدن یک اکوسیستم محسوب می‌شود.

هم اکنون در کشور ما برای مهار بیابان‌زایی از مالچ‌پاشی و درخت کاری استفاده می‌شود در حالی که کردوانی پدر علم کویرشناس ایران مالچ‌پاشی را کار نادرستی اعلام کرده و معتقد است مالچ پاشی به لحاظ مواد نفتی سازنده آن مضرات زیادی به همراه داشته و در طولانی مدت آسیب‌هایی را به طبیعت، اکوسیستم و محیط زیست وارد می‌کند.

وی در ادامه در خصوص درختکاری برای مهار بیابان‌زایی نیز می‌گوید: درختکاری هم دیگر جواب نمی‌دهد زیرا آب به اندازه کافی برای آبیاری نهال‌ها وجود ندارد و حتی بعد از دوره آبیاری دستی، سطح آب‌های زیرزمینی به حدی پایین رفته که دیگر ریشه گیاهان به آن نمی‌رسد.

محمد درویش مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: باید از دولت بخواهیم تا اولویت توسعه خود را استحصال انرژی‌های نو و رونق کسب و کارهای سبز قرار دهد البته باید از خودمان هم بخواهیم تا با کاهش استفاده از خودروی شخصی، کاهش تولید زباله، عدم استعمال دخانیات، عدم استفاده از آسانسور در جابجایی تا سه طبقه و رکاب زدن دوچرخه به جای فشار آوردن بر پدال گاز با زمین مهربانانه‌تر رفتار کنیم.