تبیان، دستیار زندگی
ائا به عنوان یکی از رب النوع های اصلی در تمدن بین انهرین، بارها توسط هنرمندان روزگار در روزگار کهن ترسیم شد. از آنجا که شناخت هنر دوران میتولوژی، نیازمند کنکاش در اسطوره است، در این مقاله به ویژگی های تجسمیِ این اسطوره در آثار هنری- آئینی تمدن بین النهرین
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تجسم ائا، رب النوع آب ها

نمادشناسی ایزد ائا در هنر بین النهرین

ائا به عنوان یکی از رب النوع های اصلی در تمدن بین النهرین، بارها توسط هنرمندان روزگار کهن ترسیم شد. از آنجا که شناخت هنر دوران میتولوژی، نیازمند کنکاش در اسطوره است، در این مقاله به ویژگی های تجسمیِ این اسطوره در آثار هنری- آئینی تمدن بین النهرین خواهیم پرداخت.

سمیه رمضان ماهی- بخش هنری تبیان
تجسم ائا، رب النوع آب ها

در اساطیر و افسانه های بین النهرین، ائا (Ea) که او را انکی (Enki) نیز می نامند، یکی از دوازده خدای اصلی سومری ها و بابلی بوده که با آنو (Anu) و انلیل (Enlil) سه خدای مرتب نخست را تشکیل می دادند.
مهم ترین ویژگی این رب النوع ارتباط او با آب، به عنوان حیاتی ترین عنصر است. به دلیل همین ارتباط در تجسم این خدا، همواره او را با سری انسان مانند و بدنی همچون ماهی نشان داده اند. و یا از شانه های او آب مانند رودی در جریان است.

تجسم ائا، رب النوع آب ها

از وی تصاویری با سر بز کوهی و دم ماهی نیزبه جای مانده است. همچنین در تَلِّ حَلَف تصویر مردی مرکب از بز و ماهی یافت شده که احتمال می دهند ائا باشد. کاهنانی که در خدمت آیین ائا بودند نیز جامه ای به شکل ماهی تن می کردند.
ائا خدای آپسو (Apsu) یعنی همان اقیانوس آب شیرین یا آبزو، و آبهای زیرزمینی است. برای وی معبدی در شهر مقدس اریدو (Erido) ساخته بودند. این شهر یکی از مراکز مقدس اقوام سومری بوده که با توجه به آثار باستان شناسی بدست آمده، در نزدیکی فرات و با فاصله کمی از شهر اور (Ur) ساخته شده و در هزاره هشتم قبل از میلاد، بندری مهم در خلیج فارس محسوب می شده است. در شهر اریدو، درخت عظیمی در معبد آپسو وجود داشت که از شاخه های آن در مراسم آب ائا جهت منزه ساختن انسان از گناه استفاده می شد و کاهن-جادوگر اعظم  که به عنوان نماینده ائا محسوب می شد ، این مراسم آئینی را به جای می آود.

تجسم ائا، رب النوع آب ها

همسر ائا، نینکی (Ninki) نام داشت. دامگال نونو (Damgalnunna) و دامکینا (Damkina) به عنوان بانوان آسمان و زمین را  نیز از همسران وی دانسته اند.
ائا در بین هوریانی ها، خدایی برجسته و در مصر راهبر هوشمند و روح شناور در آب بوده که به صورت فرشته ای با چهار بال مجسم می شده است.
مهم ترین ویژگی این رب النوع ارتباط او با آّب، به عنوان حیاتی ترین عنصر است. به دلیل همین ارتباط در تجسم این خدا، همواره او را با سری انسان مانند و بدنی همچون ماهی نشان داده اند. و یا از شانه های او آب مانند رودی در جریان است.

ائا را یکی از نیرومندترین خدایان سومری دانسته اند و علاوه بر انکی، او را نودیمود (Nudimud) نیز می نامند. وی رب النوع خرد، فرهنگ و آفریننده فهم است. همچنین خدای هنر، جادو و حامی صنعتگران و هنرمندان بوده و به عنوان باتجربه ترین خدایان از او یاد می شود که دستانی هنرمند دارد و با هنرمندی همین دستان، پیکر انسان را شکل بخشید. در حماسه آفرینش نیز آمده است که :" ائا از خون کینگو  (Kingu) و به قولی گِل رُس، آدمی را خلق کرد و به او فرمان داد تا به خدیان خدمت کند."بنابراین در عصر اساطیری بین النهرین وی خالق بشر است.
تجسم ائا، رب النوع آب ها

ائا در مقام و جایگاه ایزد دانش و خرد، با شاماش یا شَمَش (Shamash) پیوند داشت. غیب گویی می کرد و برای افسونگری فراخوانده می شد، بر اعمال انسان نیز نظارت داشت. درودگران و زرگران نیز او را به عنوان پشتیبان خویش می پرستیدند.
تجسم ائا، رب النوع آب ها

با این حال اگرچه او خدای خیر بوده و حتی آدمیان را از طوفان عظیم رهانید و به اوتنه پیشتیم (تنها انسای که از طوفان عظیم نجات یافت) روش ساخت کشتی بزرگی را آموزش داد، اما دوستی او درخور اعتماد نیست؛ زیرا گاهی فریب کاری را پیشه کرده و چنانچه زمینه مساعد باشد، ممکن است آزاری هرچند ناچیز، به بشر  برساند.1
تجسم ائا، رب النوع آب ها

به هر ترتیب این رب النوع به دلیل جایگاه بالایی که در تفکر اساطیری دوران کهن داشته در میان اقوام سومری، اکدی، بابلی و آشوری بارها تجسم شده است و او را می توان خدای اقیانوس و آب های زیرزمینی در اساطیر بین النهرینی دانست که احتمالا به قصد ستایش برای پرباری باران و رودخانه ها در آثار هنری یافت شده، صورتبندی شده است.
تجسم ائا، رب النوع آب ها
تجسم ائا، رب النوع آب ها
تجسم ائا، رب النوع آب ها
تجسم ائا، رب النوع آب ها
تجسم ائا، رب النوع آب ها
تجسم ائا، رب النوع آب ها


پی نوشت:
1- دایره المعارف اساطیر و آیین های باستانی جهان، غلامرضا معصومی، ج2، ص465