نگاهی به دیدگاه های سیاسی امام هادی (علیه السلام)

با توجه به شرایط بسیار سخت و فضای ملتهب سیاسی دوره امام هادی (علیه السلام) آن حضرت، مجالی برای ارائه دیدگاه های سیاسی در دوره امامتشان نداشتند؛ اما در این مقاله سعی شده است که برخی از دیدگاه های ایشان از منظر سیاسی، مورد بحث و تحلیل قرار گیرد.

رویکرد کلان به سیاست و حکومت

1. امامان شیعه؛ الگو و مرجع سیاست

امام هادی (علیه السلام) با زیارت جامعه کبیره و زیارت امیرالمؤمنین(علیه السلام) در روز غدیر ، اوصاف امام شایسته و عادل را تبیین نموده و مردم را به پیروی از ایشان دعوت کرده است. آن حضرت، در زیارت جامعه، ائمه معصومین(علیه السلام) را به عنوان صاحبان حقیقی حکومت و کسانی که جوهرة سیاست را به خوبی می دانند، معرفی کرده اند(1) و آنها را محور حق دانسته اند. یکی از زیرمجموعه های این حق و حقانیت که در مباحث سیاسی شیعه، مورد توجه قرار می گیرد، منازعات آنها با حکومت های جبار زمان خودشان و حق ولایت و زمامداری است. بنابراین، امام با این بیان، حق ولایت و حکومت را تنها در انحصار معصومین می دانند.
امام هادی در بخش دیگری از این زیارت، راه نجات مردم را روی آوردنشان به ائمه اطهار می دانند.

دستیابی به صلاح دین و دنیا و برقراری عدالت که قرآن کریم از اهداف رسالت انبیاء بیان فرموده است،(2)باید هدف اصلی در هر حکومت دینی باشد و این هدف در پرتو امامت پیشوایان معصوم قابل تحقق است؛ چرا که نظام امامت، جلوه گاه کامل حاکمیت الهی و طریقه نبوی است.

2. نوع نگاه به دنیا و قدرت

یکی از مهم ترین ویژگی های هر نگرش و مکتب سیاسی که خط مشی ها و سیاستگذاری های بعدی نیز بر آن مبتنی است، نوع نگاه به دنیا و قدرت و حکومت است.

و صرفاً زمانی ارزش دارد که بتوان به وسیله آن حقی را احقاق یا عدالتی را برپا کرد و یا باطلی را از بین برد. (3) امام هادی، حاکمان جائر گذشته را این گونه توصیف می کنند:
بر بلندای کوه ها شب را به سحر آوردند؛ در حالی که مردان چیره و نیرومندی از آنان پاس می دادند، ولی آن قله کوه ها برایشان سودی نبخشید؛ از پناهگاه هایشان بیرون کشیده شدند و در زیر خاک، قرار گرفتند و چه بد جایی را برای رحل اقامت برگزیدند. پس از آنکه در قبرهای خود قرارگرفتند، فریادزنی بر آنها بانگ زد: کجا رفت آن دست بندها؟ کو آن تاج و تخت ها؟ و کجاست آن زر و زیورها؟ کجا رفت آن چهره ها که با ناز و نعمت، پرورش یافته و مقابل آنها پرده های گرانبهای نازک آویخته بودند؟ هنگامی که از آنها این سؤال می شود، قبرهایشان از طرف آنها جواب می دهند: آن چهره ها هم اکنون محل آمد و شد کرمهای لاشه خوار شده اند. عمرهای دراز خوردند و آشامیدند و اکنون پس از آن همه عیش و نوش، خود خوراک کرمها شده اند(4).
این نوع نگرش امام هادی(علیه السلام) نشان می دهد که در دست داشتن قدرت و حکومت صرفاً برای لذتهای دنیوی و تسلط بر دیگران ارزش ندارد و عاقبت آن پشیمانی و از دست دادن آخرت است، مگر اینکه در چارچوب کلان «دنیا، مزرعه آخرت» بتوان با احقاق حق و اجرای عدالت به بندگان خدا خدمت کرد.

3. همکاری یا عدم همکاری با حکومت

یکی از یاران ایشان برای آن حضرت، نامه ای نوشت و در مورد کارکردن در دستگاه عباسیان سؤال کرد. امام در جواب فرمودند: اگر این کارکردن و داخل دستگاه ایشان شدن به اجبار صورت گرفته باشد، مانعی ندارد و در این صورت، بنده در پیشگاه خداوند معذور است؛ ولی در غیر این صورت، ناروا و ناپسند است و ناگزیر اندکش بهتر از زیادش می باشد. او می گوید: به امام عرض کردم هدف من از داخل شدن در این دستگاه، یافتن راهی برای ضربه زدن به آنها برای انتقام است در این صورت چه حکمی دارد؟ امام در جواب فرمودند: «در این صورت، نه تنها این کار حرام نیست؛ بلکه اجر و ثواب نیز دارد» (5). این حدیث، نشان می دهد آن حضرت، عملی را که موجب تقویت ظالم شود حرام می دانستند.