خاطره نغمه های رمضانی در کتاب «موسیقی رمضان»
«کتاب موسیقی رمضان در ایران» پژوهشی ارزشمند درباره هنر سحرخوانی در ایران است.
«موسیقی رمضان در ایران»، پژوهشی است در جهت حفظ گوشه ای از فرهنگ موسیقایی کشورمان یعنی موسیقی رمضان که توسط یکی از پژوهشگران موسیقی نواحی ایران و با همکاری تعدادی از موسیقیدانان و پژوهشگران دیگر نقاط کشور به انجام رسیده است. کتاب از سه مقدمه و شش بخش تشکیل شده که عبارت اند از: آیین سحر، آوازهای نیمه ماه رمضان، آیین نوبت زنی (نقاره زنی)، رو در رو، بخش اضافات، حواشی و تعلیقات و شنیده ها. ازجمله مواردی که به آن پرداخته شده می توان به: آواز سحر، آواز نیمه رمضان، شب خوانی، نوبت زنی، منقبت خوانی مولا علی(ع)، کرنازنی، گفت وگو با نقاره زنان و سرنانوازان، بررسی نقاره در نقاط مختلف ایران و... علاوه بر این در قسمت آخر کتاب نت نگاری ریتمهای نقاره نوازی، طبل سحری، طبل عزا و دهل نوازی در برخی از نواحی ایران، که توسط محمدرضا درویشی نوشته شده، آمده است.
«کتاب موسیقی رمضان در ایران» نوشته هوشنگ جاوید، به بررسی و تحقیق در مورد نغمه هایی آشنا در خاطرات نه چندان دور ایرانیان می پردازد. آواها و نغمه های سحرخوانان، سال ها زینت بخش شب های رمضان بوده و این شب ها را تبدیل به یکی از خاطره انگیزترین شب های سال کرده است. بخش بندی کتاب بسیار دقیق صورت گرفته و در هر بخش جزئیات مربوط به هر مراسم به دقت ذکر شده است. هوشنگ جاوید، در بخش اول این کتاب، ضمن بررسی آیین های مربوط به ماه رمضان، از قبیل پیش خوانی رمضان، موسیقی رویت هلال، آواها و نواهای بیداری و سحرخوانی، به بررسی تک تک این آیین ها در نقاط مختلف ایران می پردازد. یکی از نکات قابل تقدیر در این بخش از کتاب، سازشناسی موسیقی رمضان در ایران است.
در بخشی از این کتاب می خوانیم:
«نسیم که می آمد بوی جاشیر و بادرنجوبه و شبدر و دَرمَنِه ترکی می آورد و در این میان صدای مرد شبخوان بلند بود که بر بام خانه اش، مشرف به امامزاده فرخان، به صدایی خوش مناجات می کرد. در آن همه زیبایی، صدای خروج آرام جریانِ آب از مظهر قناتِ روستا شنیده می شد. موسیقیِ حیات زمین را می شنیدم و نمی فهمیدم. نور ستاره و نور ماه و ذکر مردمی که نور خدا در دلشان بود، درهم می آمیخت. به هنگام اذانِ صبح، فجر نور، جهان را در پهنه کوچکی از گستره زمین به استقبال می رفتند. من هنوز حیرانِ آن روندِ رشدِ آرامِ روحِ معنویت در آن جامعة کوچک هستم.
سال ها گذشت و «شهری» شدیم. کم کم دیگر کسی به بام نرفت، موذن محله پیر شد و مُرد و کسی غم او نخورد. چراکه رادیو یک موذن را در اختیار همه قرار می داد. فقط کافی بود پیچش را بپیچانیم. باور کنید من بچه هایی را دیدم که به خاطر دیر روشن کردن رادیو در وقت پخش اذان از پدرشان چه کتک هایی می خوردند. آن اوائل که صدای تیک تاک را نمی دانم از روی چه ساعتی ضبط کرده بودند، هنگامی که شروع به پخش می شد خیلی ها به طنز می گفتند: «این هاوَن را چه کسی در وقت اذان می کوبد!!»
هوشنگ جاوید با تکیه بر تخصص خود در حوزه موسیقی، به بررسی سازهای کوبه ای، زخمه ای و بادی مورد استفاده سحرخوانان در شهرها و روستاهای مختلف ایران می پردازد. این امر باعث شده تا این کتاب مورد توجه اهالی موسیقی به خصوص دانشجویان و پژوهشگران موسیقی قرار گیرد. در بخش دیگری از کتاب، آوازهای ماه رمضان در شهرهای مختلف ذکر شده است. در این بخش همچنین تصاویری از نوازندگان، مداحان و سحرخوانان معروف هر شهر گنجانده شده است. از دیگر نکات قابل توجه در این کتاب، ذکر اشعار مورد استفاده سحرخوانان در مناطق مختلف ایران است. در ادامه، آیین نقاره زنی در ماه رمضان مورد بررسی قرار گرفته است.
هوشنگ جاوید، با استناد به منابع به جا مانده از تاریخ کهن ایران، ریشه های آیین نقاره زنی را مربوط به دوران پیش از اسلام می داند و معتقد است ایرانیان در اوقات خاص از جمله برآمدن آفتاب و هنگام جنگ، از سازهای کوبه ای مانند نقاره استفاده می کردند. مصاحبه با سحرخوانان در نقاط مختلف ایران و بیان خاطرات ایشان، یکی از بخش هایی است که مطالعه آن برای خوانندگان خالی از لطف نیست. کتاب «موسیقی رمضان در ایران»، تحقیقی ارزشمند است درباره هنر سحرخوانی در ایران؛ هنری که به واسطه ظهور رسانه های جمعی مانند رادیو و تلویزیون رو به فراموشی است. این کتاب که همراه یک لوح فشرده حاوی الحان موسیقی ماه رمضان ارائه شده است، مجموعه ای ارزشمند جهت ثبت خاطرات شب های رمضان در ایران است.
منبع : سوره مهر
