توفیقاتی خوب در ماه بندگی

طبق آموزه های اسلام، توفیقات خوب انسان همه از جانب خداست و هر چه از بدی دامن انسان را فرا می گیرد؛ از خود اوست (آیه 79 نساء) در این ماه رمضان که ما بندگان خدا، توفیق بندگی و روزه داری را پیدا کرده ایم؛ باید از آن استفاده بهینه را به عمل آوریم، در غیر اینصورت خدای ناخواسته شاید گرفتار بی توفیقی شده باشیم، هر چند خودمان هم ندانیم.

سید حسین سیدی / کارشناس حوزه - بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

خوبی ها از خداست

خدای بزرگ در قرآن می فرماید: «مَّا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ مَا أَصَابَكَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِك؛[نساء/79] (اى انسان) آنچه از نیكى  ها به تو رسد از جانب خداست (سبب آن رحمت اوست) و آنچه از بدى  ها به تو رسد از سوى خود توست (سبب آن گناهان توست). [1]

یک توضیح ضروری:

در این آیه فقط خوبی ها را به خدا نسبت می دهد ولی در آیه قبلش، تمام نیکیها و بدیها را به خدا نسبت داده، این دو آیه هیچ گونه منافاتی با هم ندارند.
تفسیر نمونه در این باره می نویسد: آنجا كه مى فرماید: "حسنات" و "سیئات" از خدا است، اشاره مى كند به همان فاعلیت خداوند نسبت به همه چیز، و آنجا كه مى  فرماید: سیئات از شما است، اشاره به فاعلیت ما و مسئله اراده و اختیار ما مى  كند و در واقع مجموع دو آیه، مسئله "امر بین الامرین" را ثابت مى  كند. [2]

ماه رمضان توفیقی از حق تعالی

گفتیم که همه خوبی ها از جانب خداست. توفیق روزه داری در ماه رمضان هم از جانب خدای متعال است که باید قدرش را بدانیم. در این ماه، بندگان صالح خدا این دعای ابا صالح المهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) را زمزمه می کنند که: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِیقَ  الطَّاعَةِ وَ بُعْدَ الْمَعْصِیَةِ وَ صِدْقَ النِّیَّةِ وَ عِرْفَانَ الْحُرْمَة؛ [3] خدایا توفیق طاعت و دوری از معصیت و راستی نیت وشناخت گناه را روزی ما بفرما»
مجموع این عوامل خوب، باعث بوجود آمدن اخلاق عالی در وجود فرد می گردد. حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) در خطبه ی شعبانیه خطاب به روزه داران می فرمایند: «أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْكُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ كَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ؛ [3] ای مردم هر کس در این ماه خلق خود را نیکو کند (به پاس چنین عملکرد مثبتی) در روزی که گام ها بر پل صراط لغزان است او به آسانی از آن عبور می کند».
البته خلق نیکو به تنهایی کافی نبوده و باید همراه با ایمان به خدا باشد. امام محمد باقر (علیه السلام) می فرمایند: «ان اکمل المومنین ایمانا احسنهم خلقا؛ [4] کامل ترین مومنین از نظر ایمان کسانی هستند که خوش اخلاق تر باشند».
در این حدیث اشاره به کاملترین مومنان بجا آورندگان نماز و روزه و طاعت الهی شده که اینها باید برای کمال ایمانشان، بهترین اخلاق را داشته باشند. متاسفانه در دوران ما کسانی، همه چیز را در اخلاق، خلاصه نموده و از آن سوء برداشت می کنند.
به عبارت دیگر: در اینکه ایمان باید با اخلاق باشد شکی نیست، ولی اخلاق بی ایمان (چه بسا بخاطر اغراض دنیایی مثل کسب وجهه و یا نقطه ضعف نداشتن، باشد) ناقص است و توفیق زیادی را برای انسان در بر ندارد.

راهکاری برای کسب توفیقات بیشتر

حالا به عواملی چند که توفیق را برای انسان به ارمغان می آورند؛ اشاره می کنیم:

1 و2 و 3  ـ بخشیدن مال و کسب تقوای الهی و تصدیق وعده های خدا

در آیه 5 سوره لیل آمده است: «فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى  وَ اتَّقَى؛ [لیل/5] اما آن كس كه (از مال و موجودى خود) بخشش نمود و تقوا پیشه كرد»
در آیه بعدش می خوانیم: «وَ صَدَّقَ بِالحْسْنىَ؛ [لیل/6] و وعده هاى خدا را تصدیق نمود»

و بالاخره در آیه آخر، اشاره به توفیق داری این انسان ها می کند: «فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَى؛[لیل/7] پس به زودى راه آسانى را برای او فراهم می سازیم» یعنی به او توفیق  پیمودن راه آسان را می دهیم.
می دانیم که ماه رمضان ماه تقوا و ماه توکل و توجه به وعده های الهی (گرمای روزه بقصد رسیدن به ثواب الهی) و ماه بخشش به نیازمندان است، اینها همه توفیق خداست که به بندگان مخلص درگاهش اعطا می نماید.

٤ـ نصیحت پذیر بودن

حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «من اکبر التوفیق الاخذ نصیحه؛ [5]بزرگترین توفیق برای انسان پذیرش نصیحت است». نصیحت پذیر بودن و اهتمام به مشورت در کارها یکی از توفیقات انسانهای موفق است. ماه رمضان ماه مسجد و موعظه و منبر است، این یکی از توفیقات روزه داران است.

٥ـ ایجاد رابطه با خدا (دعا)

باز از حضرت علی (علیه السلام) نقل است که می فرماید: «عَلَیْكَ  بِالاسْتِعَانَةِ بِإِلَهِكَ  وَ الرَّغْبَةِ إِلَیْهِ فِی تَوْفِیقِك؛ [6] برتوست که از خدایت کمک بگیری و توفیق را از او طلب کنی»
این حدیث، ضرب المثل " از تو حرکت،از خدا برکت" را برای ما ترسیم می کند، وگرنه دعا و درخواست از خدا، بدون حرکت و برنامه ریزی کاری نامناسب است. در ماه رمضان که ماه دعا و مناجات است؛ از خدا طلب توفیق خوب بودن را داریم و البته یادمان نرود که باید در این مسیر هم حرکت داشته باشیم و تلاش کنیم.

عوامل سلب توفیق

در حالت کلی همان عواملی که ایجاد توفیق می کنند؛ در صورت عدم استفاده از آنها، سلب توفیق را در پی دارند.

1 و 2 و 3 ـ نبخشیدن مال و بخل ورزیدن، و خود را بی نیاز از خدا دیدن وایمان نداشتن به وعده های الهی

در ادامه آیات سوره لیل می خوانیم: «وَ أَمَّا مَن بخَلَ وَ اسْتَغْنىَ (8)وَ كَذَّبَ بِالحْسْنىَ (9)فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى (آیه 10 سوره لیل) و اما آن كس كه بخل ورزید و خود را بى نیاز (از خدا و یاریش) شمرد. و وعده  هاى الهى را تكذیب نمود. پس به زودی راه دشوارى را برایش آماده مى سازیم»
انسانی که اینچنین صفاتی دارد، از او سلب توفیق خوبی شده و آنچنان بد است که در مقابل خدا و دین او قد علم می کند (وَ اسْتَغْنىَ)

نکته ضروری:

گاهی انسانی از طریق حلال، مالی بدست آورده و پز می دهد که این توفیق الهی است و ...، بله ممکن است خدا یک امتیازی را به انسان بدهد، ولی این پایان ماجرا نیست و باید این توفیق را در راه درست و حسابی (رضای خدا نه خوشگذرانی و پز دادن به این و آن) استفاده کند.
خدا توفیق روزه را به خیلی ها عطا فرموده، عده ای توانایی هم دارند ولی استفاده نمی کنند و برای روزه داران حقیقی هم شاخ و شانه می کشند؛ این یعنی سلب توفیق.

٤ـ عدم برنامه ریزی و تلاش

امام رضا (علیه السلام) عدم برنامه ریزی و تلاش را مغایر با توفیق خواستن از خدا می داند: "هرکس از خدا توفیق مسالت کند، در حالی که کوشا و تلاشگر نیست، خود را به استهزاء گرفته است". [7]

توجه:
اگر روزه داری درخواست توفیق تقوای الهی و کسب معرفت داشته باشد ولی تلاش نکند؛ کارش ناپسند است. خدا به ما رحم کند.

٥ـ عدم توجه به حق الناس و مال حرام

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: خداوند دعای کسی که در شکمش لقمه حرامی باشد و یا حق الناس به گردن داشته باشد؛ بالا نمی برد.

سخن آخر
توفیقات خوب همه از جانب خدای متعال است. از عوامل توفیق الهی می توان اینها را نام برد: معرفت و تقوای الهی، دست بخشنده داشتن، نصیحت پذیر بودن و ...، از عوامل سلب توفیق می توان به عدم برنامه ریزی و تلاش در زندگی، و عدم توجه به مال و لقمه حلال و حق الناس اشاره کرد.
خداوند همه ی ما را با تلاش خودمان در ماه بندگی رمضان، توفیق دهد.

پی نوشت ها :
1   ترجمه مشکینی ص90
2   تفسیر نمونه  ج 4   ص 23  
3   بحار الأنوار (ط - بیروت) / ج 93 / 357
4   اصول کافی (ط - الإسلامیة) / ج 2 / 99
5   شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم / ج 6 / 20
6   عیون الحكم و المواعظ ، لیثی واسطی (قرن6) ص334
7 كنز الفوائد / محمد بن علی کراجکی (قرن5) ج 1 / 330