شیوع ویروس پوپولیبسم!

باید قبول کنیم که پوپولیسم در دنیای امروز جایگاه خود را پیدا کرده و با وجود غول های رسانه ای ، شکل پیچیده ای به خود گرفته است. مرزها و نوع آن را نمی توان مشخص کرد. رسانه ها در آن واحد می توانند، شعارهای پوپولیستی را به عنوان شعار منطقی به مخاطبان بقبولانند یا اینکه با پوپولیستی خواندن یک عقیده یا عمل منطقی، آن را نا کام بگذارند.

جریان پوپولیسم موجی است که در دهه اخیر بین دولتمردان کشورهای مختلف جهان رواج گسترده ای یافته است و اکثر آنها با استفاده از مردم و وعده های بلند مدت به اهداف سیاسی خود می رسند. در واقع پوپولیسم (popularis) به معنای توده مردم یا عامه گرفته شدن است. نظریه پوپولیسم بر آرای "هربرت شیلر" و بر این فرض اولیه مبتنی است که عامه مردم را افرادی ناآگاه، منفعل و ضعیف می پندارد.

تاریخچه پوپولیسم

از نظر تاریخی پوپولیسم برای اولین بار در دهه 1870 میلادی به عنوان یک جنبش اجتماعی در بین روشنفکران روسیه موسوم به جنبش ناردنیک ها یا «دوستان مردم» پدپد آمد. جنبش دوستان مردم روسیه که از حمایت دهقانان خرده پای این کشور برخوردار بود، برای به دست آوردن دو هدف سیاسی بارز، یعنی آزادی سیاسی برای توده مردم و گسترش مالکیت خصوصی بر روی زمین مبارزه می کرد. همزمان با این جنبش، جنبش پوپولیستی دیگری در غرب آمریکا در یک روند نهادی و سازمان یافته پدیدار شد.

در سال 1892 میلادی حزب پوپولیست توانست چهار کرسی نمایندگی به دست آورد و کاندیدای ویژه ای برای رییس جمهوری معرفی کند. در سال 1896 بود که این حزب در درون حزب دموکرات آمریکا ادغام شد و به عنوان یک بخش جداناپذیری از جنبش پیشرو این کشور به شمار آمد. از دیگر جنبش های مهم پوپولیستی می توان به جنبش موسوم به پرونیسم در اواسط دهه 1930 در آرژانتین، جنبش پوژادیسم و ژان ماری لوپن در فرانسه، جنبش موگنس کلیستروپ در دانمارک و ... اشاره کرد.
پوپولیسم که در فارسی معادل واژه های عوام گرایی و مردم باوری استعمال شده است، دارای چند ویژگی کلی به شرح زیر است:
- جلب پشتیبانی مردم با توسل به وعده های کلی و مبهم، و معمولاً تحت کنترل رهبر فرهمند و شعارهای ضد امپریالیستی.
- پیشبرد اهداف سیاسی، مستقل از نهادها و احزاب موجود، با فراخوانی توده مردم به اعمال فشار مستقیم بر حکومت.
- بزرگداشت و تقدیس مردم یا خلق، با اعتقاد به اینکه هدف های سیاسی باید به اراده و نیروی مردم و جدا از احزاب یا سازمان های سیاسی پیش برود.

حقیقت پوپولیسم

اگر به نحله های فکری، همچون ناسیونالیسم و مارکسیسم و تاریخچه آنها نظری بیفکنیم، شاهد ظهور افراط گرایانی چون هیتلر، موسیلینی و استالین (نازیسم، فاشیسم و استالینیسم) هستیم. باید گفت از وجوه اشتراک (حداقل در سیاست اعلانی) این گروه ها یا افرادی که سردمدار آنها بودند، در شعارهای فریبکارانه و عوام گرایانه آنها بود. در حقیقت، هیتلر، موسیلینی و استالین حکومت های خود را برپایه شعارهای پوپولیستی بنا کردند یا حداقل یکی از پایه های حکومت آنها پوپولیسم بود.
در اینجا باید اذعان داشت که پوپولیسم ،به دلیل اینکه دارای شعارهای مردم گرایانه بوده و در پی جلب توجه هر چه بیشتر مردم است، در نتیجه در مخالفت جدی با امپریالیسم و ناسیونالیسم قرار دارد؛ ولی این دلیل نمی شود که مکتب های فکری افراطی، نظیر فاشیسم و نازیسم، از روش های پوپولیستی در راه نیل به اهداف خود بهره نبرند. چون همان گونه که خواهد آمد، پوپولیسم متشکل از گروه های متفاوت و گاه متناقض است که هر یک در صدد دستیابی به منافع خود هستند.

اهداف پوپولیست ها

باید توجه داشت که پوپولیست ها همواره به دنبال جستن روزنه هایی مبنی بر وجود یا عدم وجود کژی و فساد در حکومت هستند. در حقیقت عوامل زیادی موجب پیدایش پوپولیسم در جوامع امروز می گردد. به عقیده پل تاگارت ، پوپولیسم ، واکنش به اندیشه ها وروش های نظام های سیاسی مبتنی بر نمایندگی است و در مقابل احساس وقوع بحران ، به تجلیل پنهان یا آشکار از کانون آرمانی خود می پردازد ؛ با این همه ، به دلیل فقدان ارزش های بنیادی ، از عوام بیشتر تأثیر می پذیرد و در هر محیطی ویژگی های محیط پیرامون خود را می پذیرد و عملاً پدیده ای گذرا است.
به هر روی ، پوپولیسم با توده مردم سر و کار دارد و در حقیقت جنبشی توده ای است ؛ اما به دلیل نداشتن تشکل منسجم و هدف مشخص و واقعی، این جنبش ها منسجم تر و دارای تشکیلات منظم بعدی هستند که در ادامه ، منویات خود را اعمال می کنند. همان گونه که پیش تر گذشت ، این پدیده ملقمه ای از گروه ها ، افکار و افراد با منافع متفاوت و گاه متضاد است که هر یک در پی برآوردن منافع و خواسته های خود هستند .در این میان، تشکیلات و گروهی موفق تر است که بتواند سوار بر موج پوپولیسم ، آن را به سمت و سویی که خود می خواهد، هدایت کند.
در نتیجه باید قبول کنیم که پوپولیسم در دنیای امروز جایگاه خود را پیدا کرده و با وجود غول های رسانه ای ، شکل پیچیده ای به خود گرفته است. مرزها و نوع آن را نمی توان مشخص کرد. رسانه ها در آن واحد می توانند، شعارهای پوپولیستی را به عنوان شعار منطقی به مخاطبان بقبولانند یا اینکه با پوپولیستی خواندن یک عقیده یا عمل منطقی، آن را نا کام بگذارند.