سیره حسینی در تربیت فرزند

تربیت صحیح فرزندان از ضروری ترین وظایف والدین به شمارمی آید. انجام دادن این وظیفه مهم، حساس و ظریف بدون تکیه بردیدگاه های صاحب نظران آگاه و مطمئن ممکن نیست. تعالیم امامان معصوم علیهم السلام به عنوان راه هدایت و راهنمای انسان در طول زندگی، یقینا می تواند در زندگی ما نقش قابل توجهی داشته باشد. از این رو است که در مقاله حاضر سیره حسینی در تربیت فرزند مورد توجه قرار گرفته شده است.

آموزه های امامان علیهم السلام خطوط کلی تربیت صحیح فرزندان را به ما می آموزند و پدر و مادر می توانند با توجه به این خطوط کلی و تطبیق دادن آن در زندگی شخصی خود، و استفاده از راه های مختلف جهت برقراری ارتباط موثر با فرزند خویش و بکار بردن راه های بسیار ساده که توسط امامان علیهم السلام ترسیم شده اند، تربیت صحیح تری را برای فرزندان خود به ارمغان بیاورند.

راه های ساده تربیت فرزند

به صورت کلی در آموزه های تربیت فرزند از دیدگاه حسینی را می توان به صورت زیر دسته بندی کرد:

1. اظهار محبت به فرزندان

2. تشویق فرزندان در برابر کار خوب آنان

3. اهمیت آموزشهای دینی فرزندان و قدردانی از معلمان و مربیان

4. تربیت عملی

5. توجه به نیازهای فرزندان

6. توجه به  نقش آزادی و انتخاب در تربیت فرزندان

برخی از مهمترین مسائل آن را می توان به صورت زیر توضیح بیشتر داد:

- اظهار محبت:

محبت به فرزندان امری درونی است که خداوند آن را در دل والدین به ودیعت نهاده است. اما آنچه در این میان مهم می نماید و آثار تربیتی در پی دارد ابراز آن است. این امری اختیاری است و والدین و مربیان می توانند در پرتو آن زمینه تربیت صحیح رافراهم آورند. چه بسیارند والدینی که در برابر فرزندان خود محبت فراوان دارند اما آن را ابراز نمی کنند در حالی که محبت وقتی سازنده وتاثیر گذار خواهد بود که فرد مورد محبت از آن آگاهی یابد.

گاه با در آغوش گرفتن و به سینه چسبانیدن خردسالان، زمانی با بوسیدن آنان و گاه با به زبان آوردن کلمات شیرین و محبت آمیز.عبیدالله بن عتبه چنین می گوید:«نزد حسین بن علی(علیه السلام)بودم که علی بن حسین(علیه السلام)وارد شد. حسین(علیه السلام)(امام سجاد(علیه السلام))او را صدا زد، در آغوش گرفت و به سینه چسبانید، میان دو چشمش را بوسید و سپس فرمود: پدرم به فدایت باد، چقدر خوشبو و زیبایی!»

- تشویق فرزند:

یکی از شیوه های تربیتی مورد اتفاق صاحب نظران عرصه تعلیم وتربیت، شیوه کارآمد تشویق است. تشویق به جا و متناسب با فعالیت انجام شده، به ایجاد انگیزه در فرد منجر شده، به تکرار و تقویت رفتار می انجامد. چه بسا فرزندان از ارزش و اعتبار صفات مثبت خود آگاهی نداشته، در نتیجه به شخصیت حقیقی و توانمندیهای ثبت خویش پی نبرده، خود را در مقایسه با دیگران ناچیز به شمار آورند. ازاین رو والدین و مربیان باید ویژگیهای مثبت فرزندان را کشف وبرجسته سازند; مورد ستایش و تشویق قرار دهند. در فرهنگ اسلامی که تربیت دینی و اخلاقی فرزندان در کانون توجه است. برتشویق فرزندان هنگام بروز رفتارهای دینی و برجسته کردن صفات اخلاقی ومعنوی آنان بسیار تاکید شده است. امام سجاد(علیه السلام)فرمود: من به بیماری شدیدی مبتلا شدم. پدرم بربالینم آمد و فرمود: چه خواسته ای داری؟ عرض کردم: دوست دارم از کسانی باشم که درباره آنچه خداوند برایم تدبیر کرده، نپرسم؟ پدرم در مقابل این جمله به من آفرین گفت و فرمود: تو مانند ابراهیم خلیلی. در این حدیث ملاحظه می شود که امام حسین(علیه السلام)در مقابل پاسخ عارفانه و دلنشین فرزندش که براساس ظاهر حدیث، سن و سال چندانی هم نداشت. جمله «احسنت »را به کار برد و او را به «ابراهیم خلیل » تشبیه کرد.

- تربیت عملی:

بی تردید مؤثرترین عامل در تربیت اخلاقی و دینی فرزندان رفتارهای درست والدین است. پرواضح است که زبان رفتار از زبان گفتار بسی نافذتر است و در عمل آثاری نهفته است که هرگز ازگفتار برنمی آید. کودک و نوجوانی که پیوسته شاهد اعمال نیک والدین است، بطور غیر مستقیم سرمشق می گیرد و به انجام کارهای نیک تشویق می گردد. در سیره تربیتی ائمه اطهار(علیهم السلام)تربیت با رفتار و عمل بارزترین بعد تربیت است. فرزندان ائمه(علیهم السلام)با دیدن رفتار آنان سرمشق گرفته، عمل می کردند. شعیب بن عبدالرحمن خزائی می گوید: هنگامی که امام حسین(علیه السلام)در کربلا به شهادت رسید بردوشش نشانه ای وجود داشت. ازامام سجاد(علیه السلام)درباره آن پرسیدند، امام سجاد(علیه السلام)بسیار گریست وفرمود: «این، اثر بارهای غذایی است که پدرم بردوشش حمل می کردو به خانه های تهیدستان می برد.»آری، امام سجاد(علیه السلام)پیوسته این رفتار را از پدرش مشاهده کرد وسرمشق گرفت و عمل کرد. بدین سبب، امام باقر(علیه السلام) فرمود: «(پدرم)علی بن الحسین(علیه السلام)شبها کیسه نان بردوش حمل می کرد و(به مستمندان)صدقه می داد.»

- نقش اعطای آزادی به فرزند:

خداوند انسان را آزاد آفرید و قدرت اراده و انتخاب به اوبخشید تا پرتو آن از میان راههای مختلف مسیر صحیح را برگزیند. آنچه انسان در پرتو شناخت و بدون اکراه و اجبار برگزید، در راه تحقق و دستیابی به آن تا پای جان می ایستد، عنصر آزادی به جا وانتخاب درست در تربیت، عنصری گرانبها و کار آمد است، در تربیت فرزندان اجبار ثمری نمی بخشد، والدین و مربیان باید چنان زمینه را آماده کنند که فرزندان خود راه صحیح را بر گزینند تا برآنچه به حق برگزیده اند، پایبند و استوار باشند، از جلوه های تربیتی حادثه عاشورا، صحنه آزادی و انتخاب راه بود. امام حسین(علیه السلام)با اینکه در کربلا به شدت نیازمند داشتن یاور بودند، باکمال صداقت و راستی فرزندان و دیگر یاوران خود را در ادامه مسیر آزاد می گذارد و با اینکه بر فرزندان خود حق بزرگ دارد اماهیچگاه راه مبارزه و همراهی خود را بر آنان تحمیل نمی کند و ازاینروست که می بینیم آنان نیز که آگاهانه همراهی پدر و امام خویش را برگزیدند در راهش تا آخرین نفس ایستاده و جان خویش رافدای راهش نموده اند. ابی حمزه ثمالی از علی بن الحسین(علیه السلام) نقل می کند که در شب عاشورا پدرم اهل و فرزندان خود و اصحاب را جمع نمودند و خطاب به آنان فرمود: «ای اهل و فرزندان و ای شیعیان من، از فرصت شب استفاده کنید و جانهای خود را نجات دهید... شمادر بیعتی که با من بسته اید آزاد هستید. ...»نیز آن حضرت هنگامی که عبدالله فرزند مسلم نزد ایشان آمد واجازه میدان طلبید فرمود: «شما در بیعت با من آزاد هستی،شهادت پدرت کافی است. تو دست مادرت را بگیر و از این معرکه خارج شو» عبد الله عرض کرد: «بخدا سوگند من از کسانی نیستم که دنیا را بر آخرت مقدم دارم.»

منابع:
بحار الانوار، ج46، ص19
بحار الانوار، ج 46، ص 67، ح 34
حلیة الابرار، ج 1، ص 582 و مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 153
موسوعة کلمات الامام الحسین(علیه السلام)، ص 711
دانشنامه امام حسین علیه السلام