«شور اشراق»؛ تبیین‌کننده پیوند حکمت و عرفان
تبیان به نقل از گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست رونمایی از کتاب «شور اشراق» نوشته حجت‌الاسلام رشاد، رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شامگاه 16خرداد در موسسه شهرستان ادب، برگزار شد. در این نشست غلامعلی حداد عادل، حجت‌الاسلام رشاد، محمدرضا سنگری و محمدرضا ترکی در خصوص این کتاب توضیحاتی را ارائه دادند. شور اشراق سرگذشت برخی از بزرگان ادب و حکمت است.
حداد عادل در آغاز سخنانش گفت: از امام عزیز یاد می‌کنیم که این ایام متعلق به اوست و احساس می‌کنم تناسبی هست بین این آیین رونمایی از کتاب که به شعر امام اختصاص دارد و این روزها. انتشار مجدد این کتاب را به دوستم ارجمند حضرت آقای رشاد تبریک می‌گویم.
حدادعادل ادامه داد: رونمایی جشن تولد کتاب است و سنت خوبی است که در حدود بیست سال متداول شده است. این سنت نزد هندی‌ها رایج بود که به ایران آمد و کلمه رونمایی خوش به جایش نشست.
پیش از انقلاب حوزه از ادبیات معاصر فاصله داشت
وی ادامه داد: قبل از محتوای کتاب، این نکته مهم را در آغاز عرض می‌کنم که در دهه‌های قبل از انقلاب ما شاهد این بودیم که حوزه‌های علمیه ما از نظر توجه به زبان و ادبیات فارسی به ویژه معاصر عقب بودند و تحولی که در شیوه نگارش نثر فارسی پس از مشروطه ایجاد شده بود و در محافل دانشگاهی خود را نشان داده بود، مورد توجه حوزه نبود. سبک نگارش علما تحول نیافته و در درس‌هایی حوزه جای مناسب برای زبان فارسی نداشت و البته هنوز هم آنچنان که باید، ندارد. امروز وضعیت بهتر از گذشته است.
عضو شواری عالی انقلاب فرهنگی افزود: پیش از انقلاب روحانیونی کم بودند که به زبان روز سخن بگویند و امتیاز مطهری این بود که در روان‌نویسی و داشتن ادبیات فاخر که ریشه از مکتب خراسان می‌گرفت، ممتاز بود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: این نقصی در روحانیون بود که از تحول مثبتی که در نثر و پسر فارسی پدید آمده بود عقب بودند. بنده در جمع محدودی در قم به برخی از آقایانی که در برنامه‌ریزی درسی طلاب موثر هستند گفتم که شما باید به زبان عربی اهتمام کنید تا بدانید خدا چه گفته است و البته باید به زبان فارسی اهتمام کنید که بتوانید آنچه خدا گفته را به مردم انتقال دهید.
رئیس شورای تخصصی تحول و ارتقای علوم انسانی تصریح کرد: در چنین فضایی عزیزی چون جناب رشاد که به اقلیم سنت تعلق دارند با نگاه و زبانی به روز، وجود مغتنم، نمونه و راهگشا به‌خصوص برای حوزویان است.
حدادعادل با بیان اینکه البته در حوزه الحمدلله جریان‌های زلال و پر شوری به راه افتاده است، گفت: این کتاب با حذف و اضافاتی منتشر می‌شود و اگر از بخش آخر که درباره نماز است صرف‌نظر کنیم، حاوی دو دسته مقاله است. یک دسته که به اشعار حکما و علمای قدیم و جدید می‌پردازد و یک دسته مقالاتی که به نقد شاعران معاصر که حوزوی نیستند، پرداخته است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: مقاله‌ای که به نقد شعر مهرداد اوستا می‌پردازد از این دسته دوم است و همچنین مقاله مربوط به نقد علیرضا غزوه را نیز باید از این دسته بشماریم. از شاعران غیر سنتی که بگذریم، درونمایه این مجموعه اختصاص دارد به شعر بزرگانی دارد که بیش از آن که شاعر باشند، حکیم بوده‌اند.
وی ادامه داد: مقاله کثرت‌گرایی در مولانا، بررسی اشعار حکمی فیاض لاهیجی و حاج ملاهادی سبزواری و مقالات متعددی که به شعر امام راحل اختصاص دارد از این بخش هستند.
حدادعادل تصریح کرد: مقالات مربوط به اشعار امام خمینی چند بخش دارند و استخوان‌بندی کتاب را تشکیل می‌دهند. مولف تلاش کرده است که به اندیشه‌های علامه حسن‌زاده‌آملی در اشعارش بپردازد.
حدادعادل بابیان اینکه ما در تمدن اسلامی شیعی شاهدیم حکیمان ما شاعر هم بوده‌اند، گفت: فیلسوف و حکیمی نبوده است که شعر نگفته باشد، شما از ابن‌سینا به بعد عموما می‌بینید که شعر هم گفته‌اند.
وی با یاد خاطره‌ای از دوم دبیرستان خود شعری از خواجه نصیر‌الدین طوسی را مرور کرد که در آن خواجه می‌گوید: لذات دنیوی همه هیچ است نزد من/ در خاطر از تغییر آن هیچ ترس نیست/ روز تنعم و شب عیش و طرب مرا/ غیر از شب مطالعه و روز درس نیست.
حدادعادل ادامه داد: از زمان ملاصدرا جنبه شعر در میان حکما قوت گرفت و این بی‌جهت نیست زیرا در اندیشه صدرا چهار جریان که عبارت بود از فلسفه کلام عرفان و اشراق و از آغاز اسلام مقابل هم بودند یکجا به هم رسیدند. به همین سبب حکمای صدرایی در این مسیر، منطقی و استدلالی بودند و هم اهل ذوق و شعر بودند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: استفاده از زبان شعر توسط این حکما نشان‌دهنده نحوه فهم عرفانی ایشان است. در این کتاب یک مقاله به «فیاض لاهیجی» اختصاص داده شده و من توصیه می‌کنم حتما مطالعه شود.
وی ادامه داد: همین سلسله است که به امام راحل می‌رسد و استاد ما شهید مطهری که پرچمدار همین حکمت بود تعلق زیادی به ملاهادی سبزواری داشت.
حدادعادل در پایان گفت: آقای رشاد کار درستی کرده‌اند که این افراد را آورده و فکر حکمی و عرفانی‌شان را تشریح کرده‌اند. اهمیت کاری که ایشان کرده‌اند در این است که نشان می‌دهد متفکران ما شعر را دریچه ای گشوده به آفاق عرفانی و حکمی می‌دانستند.
ویژگی‌های آیت‌الله رشاد در کتاب دیده می‌شود
در ادامه سنگری گفت: آیت‌الله رشاد ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که در این کتاب می‌توان یافت. اولین ویژگی جامع الاطراف بودن است. ایشان در تبیین یک موضوع از مناظر مختلف نگاه می‌کنند و این در روزگار ما کاملا مغتنم است. ویژگی دوم واژه‌سازی است. ایشان در ساختن واژه‌های صیقل خورده استادند و این واژه‌سازی‌های ایشان مزاحم متن نیست و فرد درگیر واژه نمی‌شود و ازدحام واژه‌های نوساخته وجود ندارد.
وی ادامه داد: ویژگی دیگر حرکت در مسیرهایی است که کمتر کسی در آن حرکت می‌کند. ویژگی دیگر این است که خودشان به شهادت شعرهای‌شان شاعرند. ویژگی دیگر نظام‌مندی و هندسه‌مندی اندیشه ایشان است. حکمت مفهوم پیونددهنده این کتاب است.
سنگری در پایان گفت: اگر نماز مجمع‌الحکم است، اینکه در پایان کتاب می‌آید حسن ختامی برای شاعران است. ما توجه کمی به ادبیات شیعی داریم و ضرورت دارد که ما به سلسله روحانیون شاعر بپردازیم. هر کس به عرفان رسیده است از شعر ناگزیر بوده است و هرگاه شعر به کمال رسیده از عرفان ناگزیر بوده است.
نویسنده حکیم و فرهنگی است
در ادامه ترکی گفت: جامعه همان طور که آدم‌ها بیمار می‌شوند، بیمار می‌شود و مانند انسان‌ها و طبق نظر طب سنتی به خاطر عدم تعادل‌هاست. جامعه‌ای که دچار فساد مزاج شود، نیازمند حکیم و حکومتی وارسته است.
وی ادامه داد: همان طور که پزشکی سنتی مدارا کرده و کاری می‌کرد که خود جسم به تعادل برسد، باید با ملایمت طبع جامعه وارد شد و به درمان پرداخت. متاسفانه مقام معظم رهبری مظلوم بوده و به خاطر انفعال دانشگاهیان مجبور است در عرصه‌های مختلف مبارزه کند.
ترکی تصریح کرد: مراد از ولنگاری عدم حکمت است، مدیران فرهنگی ما در باغ نیستند و یا تنها تماشا می‌کنند و نتیجه‌اش ولنگاری می‌شود. بهترین مدیران ما تنها با بازار آشناهستند و نگاه حکمی ضرورت مدیران ماست.
وی تصریح کرد: نویسنده این کتاب حکیم و فرهنگی است و این کتاب نشان می‌دهد که شعر از جنس حکمت است. شاعرانی که بررسی شده‌اند سابقه حکمت دارند. بدنه اصلی این کتاب به شعر امام اختصاص دارد و ای کاش فربه‌تر شده یا کتاب مستقلی در این زمینه تهیه می‌شد.
ترکی در پاین گفت: در جنگ سرد سرمایه‌گذاری شد تا فلسفه‌هایی برای نشان دادن اشتباهات کمونیسم ساخته شد پس از فروپاشی شوروی این نظریه‌ها روی دست غربی‌ها باد کرد و آن‌ها تلاش کردند آن را به ما غالب کنند و امروز هزینه‌های زیادی صرف تطبیق این اندیشه‌ها با وضعیت ما می‌شود. این کتاب در مقاله مولانا و کثرت‌گرایی تلاش کرده است یکی از این اندیشه‌ها را باطل کند.
دغدغه‌ام پرداختن به حکما بود
رشاد ضمن تشکر و قدردانی از اساتید و حضار گفت: چند سال پیش بود که یکی از همکارانم حدود 700 مقاله از من را جمع‌آوری کرد و بر آن شدیم تا آن‌ها را در موضوعات مختلف منتشر کنیم. حدود 23 عنوان تدوین شد و این کتاب یکی از همان عناوین است.
وی ادامه داد: در ادامه بحث‌هایی درباره هنر، علم دینی، علم تربیت و فقه از همین دست مقالات منتشر خواهد شد.
رشاد افزود: در مجموعه حاضر دغدغه پرداختن به حکمای سنتی را داشتم و روی علما متمرکز شده بودم اما این کار ادامه نیافت و این مقالات به صورت مقدمه نگاشته شد و حالا به صورت کتاب در آمده است.
در پایان با حضور حدادعادل، نگارنده و دیگر حضار، آیین رونمایی از کتاب «شور اشراق» انجام شد.
گزارش تصویری این نشست را اینجا ببینید!
