میرزا جهانگیر خان صوراسرافیل
میرزا جهانگیرخان شیرازی، فرزند آقا رجبعلی در 1292 ق در شیراز متولد شد. پدرش را در کودکی از دست داد و تربیت او را عمه و مادربزرگش برعهده گرفتند. در پنج سالگی به تهران آمد و نه سال بعد در 1306 مجدداً به شیراز بازگشت.
بازگشت به تهران و رفتن به مدرسه دارالفنون
پس از پایان تحصیل مقدماتی در شیراز و فراگرفتن دوره های نجوم، ریاضی، منطق و خوشنویسی در نزد فرصت شیرازی نوزده ساله بود که بار دیگر راهی تهران شد و تحصیل خود را در مدرسه دارالفنون تکمیل کرد. این دوره مصادف بود با سالهای آغازین سلطنت مظفرالدین شاه و به نظر می رسد که در همین اوقات با حاجی شیخ هادی نجم آبادی آشنا و "از مریدان مخصوص "شد و در همین محفل به بابیه پیوست. پس از پایان تحصیلات از سوی حسینقلی خان نظام السلطنه، به احتمال زیاد در دوره وزارت مالیه وی در قزوین به کاری گمارده شد. با آغاز جریان مشروطه خواهی همین که «ندای آزادی و مشروطه» بلند شد به تهران بازگشت. او از علاقه مندان اندیشه های میرزا آقاخان کرمانی، داماد یحیی صبح ازل، بود و دلبستگی به افکار و آثار میرزا آقا خان کرمانی چنان بود که دو اثر وی را، آیینه اسکندری و نامه باستان، برای انتشار با خطی خوش تصحیح و بازنویسی کرد.
میرزا جهانگیر خان با آغاز مشروطه خواهی به عضویت انجمنهای متعددی که شکل گرفتند درآمد و به تندروترین این انجمنها، اجتماعیون عامیون که مرکزش در باکو بود و انجمن آذربایجان، پیوست.
کمیته ملی پانزده عضو داشت: میرزا نصرالله ملک المتکلمین؛ سید جمال الدین واعظ اصفهانی؛ سید محمد رضا شیرازی مساوات؛ ابراهیم خان حکیم الملک؛ سید حسن تقی زاده؛ سید عبدالرحیم خلخالی؛ سید جلیل اردبیلی؛ حسینقلی خان نواب؛ ادیب السلطنه؛ جهانگیر خان شیرازی؛ میرزا علی اکبر خان دهخدا؛ میرزا داود خان؛ میرزا محمدعلی خان نصرت السلطان؛ ابوالحسن خان معاضدالسلطنه و میرزا سلیمان خان. اعضای کمیته هر نیمه شب در منزل حکیم الملک در خیابان پستخانه گردهم جمع می شدند و با طلوع آفتاب محل را ترک می کردند. سه نفر وظیفه اجرای تصمیمات جلسه را داشتند: محمد نجات؛ حسین پرویز و میرزا محسن نجم آبادی. 8 هدف این تشکل تهییج افکار عمومی به منظور مبارزه با محمدعلی شاه بود و، سخنورانی چون سید جمال و ملک المتکلمین با سخنرانیهای خود و میرزاجهانگیرخان و مساوات و دهخدا با انتشار روزنامه و مقالات تند به این هدف کمک می کردند و سیاستمداران عضو نیز به شیوه خود بر آشفتگی می افزودند.
انتشار روزنامه به همراه علی اکبر خان قزوینی و قاسم خان تبریزی
میرزا جهانگیر خان به همراه علی اکبر خان قزوینی و قاسم خان تبریزی منشی آبدارخانه محمدعلی شاه تصمیم به انتشار روزنامه ای گرفتند که سرمایه آن را قاسم خان تبریزی فراهم کرد و آن را صوراسرافیل نامیدند. مدیریت روزنامه بر عهده میرزا جهانگیر خان بود.نخستین شماره این روزنامه در هفدهم ربیع الاخر 1325 در تهران منتشر شد. سرلوحه اولین شماره به رنگ نارنجی بود و فرشته اسرافیل در صور می دمید و گروهی در زیر پای او خواب و گروهی بیدار بودند، اسرافیل نواری در دست داشت که بر روی آن سه کلمه حریت، مساوات و اخوت نوشته بود. مسلک روزنامه سیاسی، تاریخی و اخلاقی بود. روزنامه در شماره نخست به چاپ دوم رسید. در شماره اول در سرمقاله خود کنستی توسیون را مرهون «همت غیورانه برادران محترم آذربایجانی» خواند و علی اکبر خان قزوینی در مقاله ای دیگر تحت عنوان دو کلمه خیانت خطاب به محمدعلی شاه او را نصیحت به سازش با مردم کرد. اکثر مقالات روزنامه صوراسرافیل بدون نام نویسنده است و تنها ستون چرندو پرند بود که امضای میرزا علی اکبر خان قزوینی دخو را داشت.
سید حسن تقی زاده در خصوص انتشار روزنامه صوراسرافیل می نویسد:
در اوایل سال 1325 مرحوم میرزا قاسم خان تبریزی[...] چون در حوزه مشروطه طلبان درآمده بود به خیال تأسیس یک روزنامه با سرمایه خود برآمد.[...] من پس از دیدن نمونه تحریر خیلی پسندیدم و میرزا قاسم خان را که به معیت مرحوم میرزا جهانگیر خان شیرازی عازم نشر روزنامه بود به استخدام میرزا علی اکبرخان تشویق نمودم و بدین ترتیب روزنامه صوراسرافیل به مدیریت و صاحب امتیازی مرحوم میرزا جهانگیرخان و مدیریت مشترک میرزا قاسم خان و منشی گری میرزا علی اکبرخان انتشار یافت.
انتشار صورت استنطاق میرزا رضا کرمانی قاتل ناصرالدین شاه
یکی از اقدامات روزنامه صوراسرافیل انتشار صورت استنطاق میرزا رضا کرمانی قاتل ناصرالدین شاه بود که در ضمن بخشی که مربوط به عقایدشیخ هادی نجم ابادی و سیدجمال الدین اسدآبادی می شد را حذف کرد: «هرکس که اندکی بصیرت داشته باشد می داند که سید دخلی به مردم این روزگار ندارد.... واضح است که حاجی شیخ هادی هم شعور دارد و مثل بعضی از آخوندهای بی شعور نیست که آثار و علامات جعلی و ممتنع القبول که برای صاحب الزمان درست کرده اند بی جهت انتظار ظهور می کشند هرکس به این آثار و علامات پیدا شد صاحب زمان خودش است.»
با ورود میرزا علی اصغر خان امین السلطان به تهران و انتصاب وی به ریاست وزراء که با مخالفت گروههای بسیار همراه شد او درصدد جلب نظر این مخالفان برآمد. تلاش او برای ملاقات با میرزا نصرالله خان ملک المتکلمین به جایی نرسید اما جهانگیرخان شیرازی به همراه میرزا سلیمان خان و میرزا داوود علی خان علی آبادی به ملاقات رییس الوزراء رفته و به او اعلام کردند که در صورت مساعدت با خواسته های آنان او را همراهی خواهند کرد.
ترور امین السلطان در مقابل مجلس نشان داد که این وعده تحقق پیدا نکرد.
محسن نجم آبادی عضو کمیته ملی از آشنایی خود با حیدرخان عمواوغلی و مناسبات نزدیک این دو می نویسد:
... در یکی از انجمنها میرزا جهانگیرخان که مرجع آزادی خواهان بود به من گفت جوانی قفقازی هم تازگی به طهران آمده به اسم حیدرخان معروف است با او آشنا شوید . من نیز پذیرفتم و حیدرخان را دیدم جوانیست لاغر اندام و بلند قد و صاحب تصمیم و اراده و بسیار چابک و فعال. جهانگیرخان مرا بدو معرفی کرد و به وی گفت به ایشان اطمینان کنید و هر کاری دارید می توانید به ایشان رجوع نمائید. بعدها دانستم که حیدرخان چه نظریاتی داشت ... وی نظریات خود را در خصوص قتل و از بین برداشتن سران استبداد به من گفت. از جمله یک روز مرا فرستاد به قیطریه و مأموریت داد که محل اتابک را در آنجا وارسی کرده و ببینم از چه راهی می توان وارد باغ شده کار او را تمام کنند.
موضع روزنامه صوراسرافیل در مورد ترور امین السلطان موضعی بی طرفانه بود و انگارنه انگار که نویسندگان روزنامه از دست اندرکاران این حادثه بودند:
اتفاق شب یکشنبه: تقریبا دو ساعت و نیم از شب یک شنبه 22رجب گذشته وزیرداخله میرزا علی اصغرخان اتابک اعظم در حالتی که از مجلس و حیاط بهارستان بیرون آمده و به واسطه سید فقیری که عریضه در دست و مستدعی انجام کاری یا اخذ وجهی متوقف شده بود به دست عباس آقا نام پسر حاج محمد آقای آذربایجانی با هفت تیر رولور که سه تیرش صائب و مابقی خطا کرده بود مقتول شد...این جوان در نزدیکی امام زاده زید دکان صرافی داشته متمول بوده و... بنده نگارنده خود نعش او را دیدم جوانی است به سن بیست و دو الی بیست و سه سال و به قیافه اشخاص عصبانی است سرش را با ماشین می زده و ریش کمی داشت.....
اما این بی تفاوتی در شماره 14 روزنامه مورخ دهم شعبان 1325 برای مشترکین خاص صورتی دیگر یافت :
صفحه هشت آخر ستون دوم این عبارت را بعد از انتشار روزنامه به جای هشت سطر که از آن ستون برداشته و در نسخه های دیگر همان شماره هست این عبارت را مجددا چاپ کرده اند: اعلان از طرف مجاهدین اسلامی اعلان میشود قرعه برای کشتن میرزا علی اصغرخان خائن السلطان به اسم عباس آقا درآمد و آقا حسن برادرش به واسطه وطن پرستی گمان کرد که او به تنهایی از عهده برنمی آید لهذا در همان شب آن دو برادر غیور اقدام به کار و رفع شر آن خائن ملک و ملت را نمودند.
روزنامه بعد از انتشار شماره 14در رمضان 1325 به علت انتشار مطلبی در شماره دوازده توقیف شد گرچه در شماره سیزدهم به علت مطالب شماره قبل از علما عذرخواهی شده بود. این روزنامه از یک سو یکی از محبوبترین روزنامه های دوران خود بود که به سرعت به فروش می رسید و از سویی دیگر مخالفان فراوان که در فرصتی مناسب به دفتر روزنامه در خیابان علاءالدوله حمله کرده و آن را به آتش کشیدند. آخرین شماره روزنامه در دوره اول درزمان حیات میرزا جهانگیرخان در بیستم جمادی الاولی 1326، سه روز قبل از به توپ بستن مجلس، منتشر شد.
عین السلطنه در روزنامه خاطرات خود میرزا جهانگیر خان را اینگونه معرفی می کند
این میرزا جهانگیر شیرزای یکی از لامذهبها است، لاشی محض. تا حال دو دفعه روزنامه اش را توقیف، سه مرتبه محاکمه شده . این توقیف و محاکمه هم مثل چوب خوردن و تبعید کردنهای سابق باعث ترقی او شده روزنامه او را از همه بهتر خریداری می کنند و می پسندند. بالأخره موقوف یا توقیف ابدی خواهد شد. یا از مذهب بد می نویسد و از علما، یا از شاه و محترمین. باز در این نمره در چرند و پرند شرحی از ببری گربه ناصرالدین شاه به آب و تابی نوشته بود. شاه متغیر شده و به وزیر علوم فرمودند به سلطنت توهین کرده ... حکما باید چوب بخورد. وزیر علوم توسط کرده عرض نموده است او را محاکمه کرده قانونا مجازات می دهم و... از جمعی شنیدم که میرزا جهانگیر خان گفته پنج شش نسخه روزنامه آنچه میل دارم و دلم می خواهد و آرزوی خودم هست نوشته یک مرتبه چاپ و نشر می کنم و خودم هم مخفی می شوم.
نزاع میان محمدعلی شاه و مخالفانش ادامه داشت و نشریات مشروطه خواه بر تنور این اختلاف می دمیدند. با اقامت محمدعلی شاه در باغ شاه مخالفان خواهان تبعید عده ای از اطرفیان وی مانند شاپشال و امیر بهادر جنگ شدند که از سوی شاه پذیرفته شد و او نیز در مقابل تبعید هشت تن را به این شرح خواستارشد:
ملک المتکلمین؛ سیدجمال واعظ؛ سیدمحمدرضا شیرازی؛ .... میرزا جهانگیر خان صوراسرافیل. در روز به توپ بستن مجلس و آشوب در تهران میرزا جهانگیر خان در روز بمباران مجلس به همراه قاضی قزوینی، ارداقی، ملک المتکلمین ابتدا به خانه میرزا محسن خان امین الدوله پناه بردند ولی با احساس عدم امنیت از منزل امین الدوله به منزل سید حسن حبل المتین پناه بردند. وحشت اهالی خانه حبل المتین از حضور این عده باعث خروجشان شد و در خیابان توسط قزاقان دستگیر و توسط این قوا به میدان مشق و قزاقخانه منتقل شدند. جهانگیر خان که با یکی از افسران قزاق درگیر شده بود از جمع جدا و به اتاقی دیگر منتقل شد: چون میرزا جهانگیرخان را به واسطه تندی که با غلامرضا[میرپنج] کرده بود بردند در یک اطاق تنها حبس کردند پدرم[ملک المتکلمین] خواهش کرد او را نزد ما بیاورند برخلاف انتظار تقاضای پدرم پذیرفته شد میرزا جهانگیرخان را با حالت زار و ناتوان نزد ما آوردند.
بالأخره در سوم تیر ماه 1287 شمسی میرزا جهانگیرخان و ملک المتکلمین و مدیر روح القدس محاکمه شدند و آنها را با طناب دار خفه کردند .
منبع: تازه ترین مطالب رجال
