نکاتی مهم درباره تیتر زنی

"تیتر" پیشانی هر مطلب و مقاله ، اولین نقطه درگیری مخاطب با آن و اولین و مهمترین تکنیک و قلاب نویسنده برای جذب و ترغیب مخاطبان برای دیدن ، خواندن و مطالعه مطلب است. با توجه به این جایگاه و اهمیت تیتر در کار روزنامه نگاری در مورد ویژگی های تیتر با دکتر مجید رضائیان گفت و گویی انجام داده  ایم که در ادامه از نظرتان می  گذرد. خلاصه ی مصاحبه ای عمیق درباره ویژگی ها و تکنیک های تیتر زنی را با  دکتر مجید رضائیان را در زیر می خوانید:

*تیتر اولین نقطه درگیری مخاطب با متن و مطلب است و قلاب نویسنده برای شکار اوست اما واقعا تیتر خوب چه نوع تیتری است و باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟
- برخی از ویژگی های تیتر عبارتند از این که تیتر باید خلاصه باشد ، استحکام داشته باشد ، روشن باشد ، روان باشد ، وضوح داشته باشد، البته ایهام داشته باشد اما ابهام نداشته باشد . در تاریخچه تیتر به این نتیجه می  رسیم که مادام که روزنامه نگاری به جلو حرکت می  کند ، رسانه ها متفاوت می  شوند، نیاز های مخاطبان متفاوت می  شود و  تیترها هم متفاوت می  شوند، می  گویند مخاطبان را باید با سه چیز شناخت: نیازها، انتظارات و توقعات. بعد می  گویند انتظار بلند مدت و میان مدت است، توقعات فوری و کوتاه مدت و نیازها  موضوعی است. وقتی که  نیاز، انتظار و توقع مخاطب متفاوت شد به دنبال آن به ویژگی های تیتر هم افزوده می  شود و دامنه ویژگی های تیتر نیز گسترش می  یابد، من یازده ویژگی برای تیتر قائلم که بیان می  کنم و می  خواهم روی برخی از آن هاتاکید بیشتری داشته باشم این ویژگی ها عبارتند از: خلاصه بودن ، کوتاه بودن ، موزون بودن ،داشتن استحکام ادبی ، ایهام داشتن، تعقیب کنندگی برخورداری از ارزش خبری ، برخورداری از وجه تصویری، برخورداری از جنبه تحلیلی، ژس خوان بودن و عنصر مکمل.  در این ارتباط ادوارد اسمیت می  گوید تیتر با لید وجوه اشتراکی دارند  و وجوه اشتراک آن ها را در 3 دسته کلی ودر مجموع 23 ویژگی خلاصه کرده است. یک سری  ویژگی هایی که او مطرح می  کند مبتنی بر جذب کنندگی است با هدف فروش، یک سری ویژگی های انتقالی است به معنای انتقال معنا که آن را معنایی می  نامیم، یک سری ویژگی ها نیز ابعاد چشم نواز و زیبایی شناختی است که به آن نمایشی می  گوییم یعنی عنصر گرافیکی یا همان عنصر یازدهمی که من آن را عنصر مکمل می  نامم. روزنامه نگاری در فلسفه و مبانی 4 عنصر دارد، این4 عنصر، 4 رویکرد دارد اول خرد، دوم عنصر، سوم رویداد و چهارم تحلیل، خرد رویکردش اندیشه است، احساس رویکردش توصیف است ، رویداد رویکردش محیط است، یعنی محیط گرایی یا همان وجه رئالیته روزنامه نگاری و تحلیل رویکردش اکتشاف است، این فلسفه و چهارچوب نظری روزنامه نگاری است.
* تیترهای خبری و غیر خبری از نظر تاکید بر هر کدام از این ویژگی ها چه تفاوت هایی با هم دارند؟

- در تیترهای خبری شما وقتی به موسیقی می رسید می گویید ضربه های چکشی که یا منظم است یا شکسته، وقتی تیتر گزارشی می نویسی می گویند موسیقی موجی شده است ، در تیتر خبری شما بسته حرف می  زنید مثلا در سینما بعضی از فیلم ها پایان باز دارد اما تیترهای خبری پایان باز ندارند تیترهای خبری بسته اند،  زلزله آمد ، یکی از وجوهی که من به موسیقی تیتر اضافه کرده ام موسیقی نقطه ای است. قبل از چکشی ، ضربه ای، موجی و دایره ای من نقطه ای را آورده ام مثل انفجار، مثل یک گلوله بود که رها شد وبه هدف خورد این دیگر خط ندارد نقطه و یک کلمه است یک ضربه است، نقطه ای است . پس تیترهای خبری تیترهایی است که پایان بسته دارد و باز و نیمه باز ندارد. تیترهای خبری با مردم و با اطلاعات حرف می زنند . تیترهای خبری ممکن است گاهی اوقات با هشدار همراه باشد  و گاهی اوقات با برجسته سازی همراه باشد . مثلا اگر بگوییم "بهمن سقوط کرد از هراز نروید" این درست است که تیتر خبری است اما نوعی واژه گزینی منفی هم در آن هست که به مردم می  گوید این کار را نکنید . تیتر خبری که در ذهن تیتر نویس شکل می گیرد از رویداد آغاز می شود و به رویداد بر می گردد و پایان . در تیتر خبری انتظار به مخاطب منتقل نمی شود.
در تیترهای غیر خبری این فلو چارت ازرویداد آغاز می شود و می رسد به روزنامه نگار اما به رویداد بر نمی گردد که در آنجا به پایان برسد بلکه به مخاطب می رسد و مخاطب را به داوری می نشاند. البته ممکن است مخاطب تیتر را قبول کند و یا این که قبول نکند مثلا در تیتر "هوا را پاک از دست داده ایم" ممکن است مخاطب بگوید نه تو اغراق کرده ای و ما هوا را پاک از دست نداده ایم، چون این تیتر پایان باز دارد.
در ساختار و شکل تیتر خبری بازی های واژگانی ادبیات چندان جایی برای مانور دادن ندارند اما در تیترهای غیر خبری فضا برای مانور دادن وجود دارد تیترهای غیر خبری فرایند مدارند یعنی موضوع جدیدی را می گویند که در ذهن مخاطب شکل می گیرد، که در اینجا یا مخاطب با آن همراهی می کند و یا نمی کند ، یا می پذیرد و یا نمی پذیرد و این یک فرایند است، اما تیترهای خبری رویداد مدارند و بسته می شوند و تمام ..
 * به ویژگی های تیتر و انواع آن اشاره کردید اما با استفاده از چه تکنیک ها و روش هایی باید چنان تیتر هایی زد؟
-  مسئله اصلی در تکنیک تیتر زنی ساخت است و نه ساختار، یعنی تکنیک تیتر زنی آمده است که ترکیب را درست کند و نه ساختار را و این بدان معنی است که تیتر نویس باید واژگان را به گونه ای در کنار هم قرار دهد که هم آن چیزی که تیتر نویس می خواهد اتفاق بیفتد و هم آن چیزی که مخاطب مایل است از آن برداشت کند. بنا براین تکنیک تیتر نویسی برای ساخت است و نه برای ساختار و اگر بخواهیم واضح تر صحبت کنیم تکنیک های تیترزنی اصلا برای محتوا نیست بلکه برای شکل است. در محتوا باید انتخاب کرده باشی که از چه چیزی می خواهی حرف بزنی، اما وقتی رسیدی به این محتوا، حالا این ساختار، ادبیات  و ترکیب است و این را شما انتخاب می کنید از اینجا به بعد تکنیک تیتر زنی آغاز می شود
* ارزش تیترهای غیر مستقیم بیشتر است یا نقل قول مستقیم؟

در نقل قول چه مستقیم و چه غیر مستقیم تیتر با یک مکمل تعریف می شود به نام روتیتر اما گاهی اوقات این مکمل که همان روتیتر هست را ندارد یعنی مثلا می گوییم فلان شخص : و بعد خود تیتر را می زنیم، اما فلسفه تیترهای نقل قولی چه مستقیم و چه غیر مستقیم در رسانه ها و به ویژه مطبوعات، این است که رسانه می خواهد بگوید من مسئولیت این تیتر را به عهده نمی گیرم، می تواند تیتر استنباطی بزند اما نمی خواهد مثلا بنویسد از سه ماهه اول سال 92 فاز دوم یارانه ها اجرا می شود و می نویسد وزیر اقتصاد: سه ماهه اول 92 فاز دوم اجرا می شود. پس فلسفه تیترهای نقل قولی اول این است که رسانه می خواهد از خود سلب مسئولیت کند و دوم این که نقل قول برای این است که فرد میزان مشروع بودنش بالاست، یعنی شهرت به حدی بالاست که رسانه باید به نقل از وی تیترش را بنویسد، که هم برای رسانه مفید است و هم برای مخاطب به عنوان مثال تیتر می زند پرویز پرستویی : "دعواهای سینما و وزارت ارشاد به سینما لطمه زده است، دعوا و اختلاف را کنار بگذارید". اینجا پرستویی در تیتر است و هیچ اشکالی هم ندارد چون مردم او را می شناسند و معروف و محبوب است ، هیچ کس هم دنبال این نیست که چرا تو این حرف را گفتی، همه او را به عنوان یک فرد اخلاقی قبول دارند، پس شهرت عنصر دومی است که ما تیتر را نقل قولی انتخاب می کنیم، سومین نکته این است که تیترهای نقل قولی چه مستقیم و چه غیر مستقیم یک پیام روشن دارند دراین نوع تیترها رسانه موضع گیری خود را با قول فرد دیگری انجام می دهد.
از نظر حرفه ای تیترهای نقل قولی یعنی این که روزنامه یا سایت دارای صداست و خیلی ها هم به تکثر این صدا معتقدند تیترهای نقل قولی به ما یک نشانه می دهد ، یک معنای نشانه شناسیک دارد و مخاطب حس می کند از این طریق می تواند با صداهای مختلف ارتباط بگیرد.
*دانش و سواد ادبی تا چه حد در تیترزنی موثر است؟ 
- تیتر نویس باید از سواد ادبی بالایی برخوردار باشد، گفتیم یکی از ویژگی های تیتر استحکام ادبی است که از قدیم تا به حال مطرح بوده است . زمانی تیتر نویس استحکام ادبی را بدست می آورد که سواد ادبی وی بالا  باشد و سواد ادبی یعنی دارای سطحی از دانش و مطالعه  باشد که بر واژگان تسلط کامل داشته باشد البته همان گونه که قبلا هم گفتم تیتر نویسی ذاتی است ، روزنامه نگار می تواند گزارش نویس خوبی باشد اما تیتر نویس خوبی نباشد، می تواند خبر نویس خوبی باشد اما تیتر نویس خوبی نباشد، می تواند تنظیم کننده مصاحبه خوبی باشد، بهترین لید ها را بنویسد و مقدمه عالی برای یک مصاحبه بنویسد ولی نتواند تیتر خیلی خوبی بنویسد، این اشکالی ندارد و بستگی به این دارد که چقدر سواد ادبی داشته باشد،