احكام عزادارى امام حسین علیه السلام
مقدمه:
تمام اعمال و رفتار انسانها; چه فردى و چه اجتماعى، مشمول حكمى از احكام شرعى مىباشد و تمام موضوعاتى كه به گونهاى با رفتار آدمى ارتباط پیدا مىكند، در فقه اسلامى داراى قانون و مقرراتى است . عزادارى سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و امامان معصوم علیهم السلام نیز همچون سایر اعمال انسان داراى احكامى است كه در این مختصر بدان مىپردازیم .
لازم به ذكر است كه براى جمع آورى این احكام، از فتاوا و سخنان مراجع معظم تقلید و عالمان بزرگوار تا آنجا كه مقدور بوده است سود بردهایم و از آنجا كه در رسالههاى عملیه و استفتائات همه مراجع بزرگوار، درباره عزادارى در ابعاد مختلف بحث نشده است، فقط به فتاوا و استفتائات موجود بسنده كردهایم .
• احكام عزاداری
امام خمینى رحمه الله:
«عزادارى براى سیدالشهداء از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامى و ایثار و فداكارى و شجاعت در مسلمین است .» (1)
سؤال: آیا بر پا كردن مراسم عزادارى [توسط زن] بدون اذن شوهر جایز مىباشد؟
آیت الله نورى همدانى: در صورتى كه از اموال شوهر باشد جایز نیست . (2)
سؤال: گاهى برخى از دستهها كه وارد مسجد مىشوند، با كفش وارد مىشوند، كه نوعى بى احترامى به مسجد محسوب مىشود، لطفا بفرمائید كه این مسئله چه حكمى دارد؟
آیت الله نورى همدانى: اگر موجب هتك شود اشكال دارد . (3)
سؤال: در مورد زنجیر زنى كه منجر به سیاه شدن یا مجروح شدن بدن مىشود و همچنین غالبا پشت پیراهن افراد باز است و بیشتر درخیابان و معابر عمومى ظاهر مىشوند، نظر شما چیست؟
امام خمینى رحمه الله: مانعى ندارد، مگر اینكه موجب ضرر فاحش بر بدن شود . (4)
سؤال: آیا برهنه شدن مردان با حضور زنان براى عزادارى عیب دارد یا خیر؟
آیت الله فاضل لنكرانى: مانعى ندارد و زنها نباید به بدن مرد اجنبى نظر كنند . (5)
سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحى و سخنرانى مىكنند و صداى آنها به گوش مردان رهگذر مىرسد . آیا این عمل جایز است؟
آیت الله فاضل لنكرانى: شنیدن صداى ایشان اگر در معرض ریبه و التذاذ نباشد حرام نیست . (6)
سؤال: سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیرى كه داراى چاقو و یا تیغ مىباشد و منجر به زخمى شدن بدن و جارى شدن خون مىشود چه حكمى دارد؟
آیت الله مكارى شیرازى: كیفیت عزادارى باید چنان باشد كه بهانهاى به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود . (7)
• احكام علامت
سؤال: بسیارى از تكایا در ایام عزاداریهاى مذهبى، اقدام به حمل «علاماتى» مىكنند كه به قیمت گزافى خریده شده و حمل آن نیز موجب اشكال است . این وسائل از نظر شرعى چه حكمى دارند؟
امام خمینى رحمه الله: اشكال ندارد . (8)
سؤال: حكم علمهایى كه در مراسم عزادارى امام حسین علیه السلام از آنها استفاده مىشود و بعضى داراى نقش و نگارهایى نیز هستند چیست؟
آیت الله فاضل لنكرانى: استفاده از آنها در عزادارى جایز است . (9)
سؤال: آیا جایز است پارچه و دستمالهایى را كه در ایام محرم بر روى علم مىبندند بفروش برسانند و در عزادارى و تعمیر حسینیه مصرف كنند؟
آیت الله فاضل لنكرانى: اگر در مراسم عزادارى محل حاجت نباشد و زاید بر متعارف باشد، مىتوانند بفروشند و به مصارف عزادارى و احتیاجات حسینیهها برسانند . (10)
• احكام تعزیه و شبیه خوانى
امام خمینى رحمه الله: تعزیه و شبیه خوانى اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشكال ندارد ولى بهتر است به جاى آن، مجالس روضه خوانى برپا كنند . (11)
سؤال: آیا تعزیه و شبیه خوانى در مراسم عزادارى جایز است؟
آیت الله فاضل لنكرانى: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعى ندارد . (12)
آیت الله گلپایگانى رحمه الله: اگر تعزیه خوانى مشتمل بر استعمال آلات موسیقى نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشكال ندارد . (13)
سؤال: آیا تشبه به اهل بیت علیهم السلام در نمایش و تعزیه و غیر آن جایز است؟
امام خمینى رحمه الله: با مراعات احترام آنان جایز است . (14)
آیت الله فاضل لنكرانى و آیت الله صافى گلپایگانى: در صورتى كه مستلزم اهانت نباشد مانعى ندارد . (15)
آیت الله علوى گرگانى: اگر تعزیه و شبیه خوانى موجب هتك حرمت به ساحت مقدس بزرگان دین شود، باید اجتناب شود . (16)
• احكام استفاده از لباس سیاه
سؤال: آیا پوشیدن لباس سیاه در عزادارى امام حسین علیه السلام جایز است و آیا رجحان دارد؟
آیت الله فاضل لنكرانى: پوشیدن لباس سیاه در عزاى امام حسین علیه السلام و دیگر ائمه علیهم السلام چون از مصادیق تعظیم شعائر است، واجد رجحان شرعى مىباشد و عملا بزرگانى چون مرحوم آیت الله بروجردى در روز عاشورا از قباى سیاه استفاده مىكردند . (17)
آیت الله صافى گلپایگانى و آیت الله نورى همدانى: پوشیدن لباس سیاه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصیبت امام حسین علیه السلام و ائمه علیهم السلام رجحان دارد . (18)
سؤال: آیا نماز خواندن با لباس سیاه بر عزاداران امام حسین علیه السلام مكروه است؟
آیت الله صافى گلپایگانى: چون لباس سیاه علامت عزاداران سیدالشهداء است و عزادارى آن حضرت كمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نیز مكروه نمىباشد . (19)
• احكام قمه زدن
علامه امین عاملى: «قمه زنى و اعمالى دیگر از این قبیل در مراسم عزادارى حسینى به حكم عقل و شرع حرام است و زخمى ساختن سر، كه نه سود دنیوى دارد و نه اجر اخروى، ایذاء نفس است كه خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعه اهل بیت را در انظار دیگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشى قلمداد مىكنند . شكى نیست كه این اعمال ناشى از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایتخدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت اطهار علیهم السلام نیست .» (20)
آیت الله حكیم رحمه الله: مرحوم آیت الله حكیم رحمه الله جواز قمه زنى را مقید به چهار شرط نموده است:
1- خوف ضرر وجود نداشته باشد .
2- عزادارى بر آن صدق كند .
3- باعث مسخره قرار گرفتن نشود .
4- عداوت و دشمنى دیگران را ایجاد نكند . (21)
سؤال: قمه زدن در عزادارى امام حسین علیه السلام چه حكمى دارد؟
امام خمینى رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولى در این زمان این عمل نشود . (22)
مقام معظم رهبرى: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر معتنى به باشد، جایز نیست . (23)
آیت الله جوادى آملى: چیزى كه مایه وهن اسلام و مایه هتك حرمت عزاداراى است جایز نیست، انتظار مىرود از قمه زنى و مانند آن پرهیز شود . (24)
سؤال: اگر قمه زدن در عزاداریها موجب مرگ كسى شد، آیا این عمل خودكشى و گناه محسوب مىشود؟
مقام معظم رهبرى: اگر با خوف خطر جان اقدام كرده باشد، حكم انتحار دارد . (25)
سؤال: آیا قمه زنى جایز است؟ چنانچه در این خصوص نذرى وجود داشته باشد وظیفه چیست؟
آیت الله فاضل لنكرانى: با توجه به اینكه ایران اسلامى به عنوان ام القراى جهان اسلام شناخته مىشود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام است، باید با سوگوارى و عزادارى امام حسین علیه السلام به گونهاى عمل شود كه موجب گرایش بیشتر به آن حضرت گردد .
مسئله قمه زدن نه تنها نقشى ندارد بلكه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچگونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم استشیعیان از آن خوددارى كنند . و چنانچه در این مورد نذرى وجود داشته باشد نذرصحیح نیست . (26)
آیت الله نورى همدانى: اشكال دارد . (27)
• احكام موسیقى
مرحوم شیخ انصارى در مكاسب محرمه در پاسخ به كسانى كه مىگویند غنا مىتواند زمینه گریه كردن را فراهم نماید، مىفرماید: چنین شیوهاى نمىتواند مقدمه مستحب یا مباح قرار گیرد و باید به عموم ادله حرمت غنا تمسك نمود . (28)
مرحوم حاج شیخ عباس قمى رحمه الله در منتهى الآمال مىفرماید: عزاداران امام حسین علیه السلام بر وجهى سلوك كنند كه زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبیل غنا كه غالبا نوحهها خالى از آن نیست و حكایات ضعیفه مظنونة الكذب احتراز نمایند و شیطان را در این عبادت بزرگ راه ندهند . (29)
سؤال: در رادیو مدح ائمه طاهرین علیهم السلام با واقعه كربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب مىخوانند . آیا استماعش جایز استیا خیر؟
امام خمینى رحمه الله: اگر غنا و موسیقى نباشد مانع ندارد . (30)
سؤال: هیئتهاى نوازنده و كسانى كه درمراسم تشییع جنازه شهداء موزیك عزا مىزنند، از لحاظ شرعى چه حكمى دارد؟ و آیا خرید و فروش آن لوازم حرام استیا خیر؟
امام خمینى رحمه الله: خرید و فروش آلات لهو حرام است و موسیقى مطرب جایز نیست و صداهاى مشكوك مانع ندارد . (31)
سؤال: آیا زدن طبل و شیپور در تعزیه حضرت سیدالشهداء علیه السلام جایز است یا نه؟
امام خمینى رحمه الله: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . (32)
سؤال: آیا در عزادارى سید الشهداء استفاده از طبل و دهل جایز است؟
آیت الله فاضل لنكرانى: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولى طبل و دهل و امثال آن جزء این آلات نیست . (33)
• احكام عاشورا
1- روزه روز عاشورا و روزى كه انسان شك دارد روز عرفه است یا عید قربان مكروه است . در روایت آمده است كه امام صادق علیه السلام فرمود: بنى امیه نذر كردند كه اگر موفق به قتل امام حسین علیه السلام شوند، روز شهادت او را جشن بگیرند و مبارك بشمارند و روزه بگیرند و روزه در آن روز سنت آل امیه است، لذا ائمه اطهار علیهم السلام به جهت مخالفتبا این طایفه تبهكار و عدم هماهنگى با آنان، روزه عاشورا را نهى كردند . (34)
2- در روز عاشورا مستحب است كه انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشامیدن خوددارى كند . (35)
3- بسیار مناسب است كه در روز عاشورا كار و كسب تعطیل شود، مگر در حد ضرورت .
امام رضا علیه السلام فرمود: «مَن تَرَكَ السَّعى فِى حَوائِجِهِ یَومَ عاشورا قَضَى اللهُ لَهُ حَوائِجَ الدُنیا وَ الاخِرَةِ; (36) كسى كه كار و تلاش براى برآوردن حوائجخود را در روز عاشورا ترك كند، خداوند نیازهاى دنیا و آخرت او را برطرف مىسازد .»
سؤال: در ایام سوگوارى امام حسین علیه السلام نماز مقدم است یا عزادارى؟
آیت الله فاضل لنكرانى: بهتر آن است كه نماز را مقدم دارند، همانطور كه امام حسین علیه السلام روز عاشورا هنگام ظهر نماز ظهر اقامه كردند . (37)
___________________________________________________________
1) استفتائات امام خمینى، ج2، ص 28 و استفتائات جدید آیت الله مكارم، ج1، ص 158 .
2) هزار و یك مسئله، آیت الله نورى همدانى، ج2، ص 180 .
3) هزار و یك مسئله فقهى، ج2، ص 40 .
4) استفتائات امام خمینى، ج3، ص 580 .
5) جامع المسائل، ج1، ص 619، س 2162 .
6) همان، ص 625، س 2183 .
7) استفتائات جدید، ج1، ص 158، س 57 .
8) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج2، ص 28، س 72 .
9) جامع المسائل، ج1، ص 623، س 2173 .
10) همان، س 2179 .
11) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج2، ص 28، س 71 و ج3، س44 و 40 و 47 و 33 .
12) جامع المسائل، ج1، س 2165 .
13) مجمع المسائل، ج1، ص 559، س 77 .
14) احكام خانواده، عبدالرحیم موگهى، طبق فتواى امام خمینى رحمه الله، ص 336 .
15) جامع المسائل، آیت الله فاضل لنكرانى، ج1، س 2166 و جامع الاحكام، آیت الله صافى، ج2، ص 132 .
16) اجوبة المسائل، ص 365 .
17) جامع المسائل، ج1، ص 621، س 2170
18) جامع الاحكام، آیت الله صافى، ج2 ، ص 130، س 1590; هزار و یك مسئله، آیت الله نورى همدانى، ج 2، ص 180، س 602 .
19) جامع الاحكام، ج2، ص 130، س 1591 .
20) اعیان الشیعه، ج10، ص 363 .
21) فتاوى العلماء والاعلام فى تشجیع الشعائر الحسینیه .
22) استفتاءات، ج 3، ص 581، س38 .
23) بیانات رهبرى و استفتائات آیات عظام پیرامون عزادارى عاشورا، ص 35 .
24) همان، ص 42 .
25) همان، ص 35 .
26) جامع المسائل، ج1، ص 623، س 2172 .
27) هزار و یك مسئله، ج 2، ص 179، س 597 .
28) مكاسب محرمه، رحلى، ص 39 .
29) منتهى الامال، ج1، ص 468، آخر زندگى امام حسین علیه السلام .
30) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج2، ص 16، س 36 .
31) همان، ص 18 .
32) همان، ج3، ص 583، س 45 .
33) جامع المسائل، ج1، ص 623، س 2174 .
33) تحریر الوسیله، ج1; جواهر، ج7، ص 107 .
35) توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 906 .
36) عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ص 268 .
37) جامع المسائل، ج1، ص 623 .
محمود اكبرى
