تبیان، دستیار زندگی
برای ایجاد هر نت موسیقی، ساز باید یک موج صوتی با اندازه ی خاص تولید کند. با این اوصاف هر صدایی که از سازهای مختلف می شنوید...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نت های موسیقی و نی

نت های موسیقی و نی

مقدمه:

آیا تا به حال به این فکر کرده اید که آلات موسیقی چگونه این صداهای زیبا را تولید می کنند؟ دلیل آن کاملاً علمی است. برای ایجاد هر نت موسیقی، ساز باید یک موج صوتی با اندازه ی خاص تولید کند. با این اوصاف هر صدایی که از سازهای مختلف می شنوید مجموعه ای از موج های یکسان هستند که از طریق هوا به گوش شما می‌رسند. البته اکثر سازها قادر به تولید نت های مختلف بسیاری (در واقع طول موج های با اندازه ی متفاوت) هستند. درمورد سازهای فراوانی این کار را می‌توان از طریق تغییر طول قسمتی از ساز مانند سیم های داخل یک پیانو یا گیتار، یا ستون هوای قابل تنظیم ترومبون انجام داد. در این فعالیت علمی شما با استفاده از نی های آشامیدنی یک ساز خواهید ساخت و بررسی خواهید کرد که چگونه تغییر طول نی ها بر نتی که ساز ایجاد می کند تأثیرگذار است.

نت های موسیقی و نی

پیش زمینه:

صوت توسط ارتعاشات به وجود می آید؛ این ارتعاشات مولکول های هوا را تحت کشش و فشار قرار می دهند. فشارها سبب تراکم محلی مولکول های هوا (افزایش فشار) و کشش ها سبب انبساط هوا (کاهش فشار) می شوند. این انبساط و انقباض ها به سرعت از منبع اصلی به صورت یک موج در هوا منتقل می‌شوند و تولید صوت می کنند. صوت یک موج است، یعنی الگویی از تغییرات فشار در مولکول های هوا.

نت های موسیقی و نی

در یک موج صوتی فرکانس موج در صدایی که فرد می شنود تأثیرگذار است. هرچه فرکانس بیشتر باشد صوت شنیده شده در محدوده بالاتری قرار می گیرد. اما فرکانس چیست؟ فرکانس یک موج، بیان کننده تعداد سیکل هایی از موج است که در طول زمان مشخصی رخ می دهد. واحد آن هرتز (Hz) است، یعنی تعداد سیکل ها در ثانیه. به طور میانگین محدوده فرکانس شنوایی انسان بین 20 تا 20000 هرتز است.
در یک ساز زهی مانند گیتار یا پیانو با ضربه خوردن به سیم یک موج ایستاده تولید می شود. این ارتعاشات نیز به قسمتی از ساز منتقل می شود که آن را تقویت می کند.

نت های موسیقی و نی

مواد و وسایل مورد نیاز:

حداقل دو عدد نی آشامیدنی پلاستیکی یا کاغذی
 قیچی
پیانو، ارگ یا هر ساز دیگر که قادر به تولید نت های اصلی باشد. (اختیاری)

آماده سازی:

یکی از نی های آشامیدنی را با قیچی از وسط ببرید. به نظر شما طول های مختلف نی چه تأثیری بر صوتی که این نی ها تولید می کنند دارد؟
 یکی از نی ها را بردارید و حدود یک اینچ از یک سر آن را مسطح کنید. برای این کار می توانید از دندان یا ناخن خود استفاده کنید.
 حال با قیچی دو قسمت کوچک در دو گوشه قسمت مسطح شده نی ببرید. با این کار انتهای نی در حالت مسطح شبیه یک V برژس است، با این تفاوت که سر آن نوک تیز نیست (یعنی قسمت بالای آن یک تکه کوچک بریده نشده دارد).
 همین کار را با نی دوم انجام دهید تا در نهایت دو عدد نی با سر مسطح V شکل داشته باشید.

نت های موسیقی و نی

روش کار:

قسمت انتهایی بریده شده نی بلندتر را داخل دهان خود ببرید. طوری آن را در دهانتان بگذارید که قسمت بریده شده فقط کمی داخل و عقب تر از لب هایتان باشد. سپس لب های خود را به سمت داخل ببرید و فشار کمی به نی وارد کنید. به نظر شما چه لزومی دارد که به نی فشار وارد کنید؟

داخل نی بدمید. چه صدایی می شنوید؟ قسمت های بریده شده انتهای نی باید مرتعش شوند و صدایی تولید کنند. ممکن است برای تولید صدایی مناسب لازم باشد نی را در دهان خود کمی بچرخانید تا موقعیتی خوب پیدا کند. برای تولید یک صدای ثابت و خاص نیاز به تمرین خواهید داشت.

نت های موسیقی و نی

حال به همان شکل داخل نی کوتاه بدمید. این بار چه صدایی می شنوید؟ صدای تولید شده چه تفاوتی با قبل دارد؟ این بار نیز ممکن است برای تولید یک صدای ثابت و خاص نیاز به تمرین داشته باشید.

آزمایش های تکمیلی:

اگر پیانو، ارگ یا ساز دیگری دارید، می توانید نت های تولید شده با نی ها را با نت های سازی که دارید مقایسه کنید. آیا می-توانید با این کار تشخیص دهید که چه نتی با نی تولید کرده اید؟ نت تولید شده توسط نی کوتاه تر چه تفاوتی با نت نی بلندتر دارد؟

می توانید این آزمایش را یک مرتبه دیگر انجام دهید و این بار هشت عدد نی را طوری ببرید که هر کدام یکی از نت های اصلی را تولید کند.

ساخت سازهای دیگر نیز آسان است. شما می توانید با استفاده از بطری های نوشابه که هر کدام مقدار خاصی آب دارند نت های مختلفی را با فوت کردن بر روی در این بطری ها تولید کنید. همچنین می توانید فنجان های کوچک را با مقادیر مختلف آب پر کنید و سپس با انگشت تمیز و کمی مرطوب به لبه آنها ضربه بزنید تا ارتعاش های خاصی ایجاد شوند. نت تولید شده توسط این سازهای دست ساز با تغییر میزان آب داخل شان چگونه تغییر می کند؟ آیا می توانید با آنها آهنگی خاص را بنوازید؟

مشاهده و نتیجه گیری:

آیا نی کوتاه تر نت های بالاتری نسبت به نی بلند تولید می کند؟ صوتی که توسط نی تولید می شود وابسته به فرکانس موج صوتی است. هر چه فرکانس موج بیشتر باشد، صدای تولیدی در محدوده بالاتری قرار می گیرد. نی کوتاه موجی با فرکانس بالاتر نسبت به نی بلند تولید می کند و بدین ترتیب صدایی که از نی کوتاه تولید می شود در محدوده بالاتری قرار دارد.


در واقع به دلیل آن که طول نی کوتاه نصف نی بلند است، نی کوتاه فرکانسی دو برابر نی بلند تولید کرده است (بر اساس معادله ای ریاضیاتی که نشان می دهد فرکانس تولید شده در یک استوانه باز متأثر از طول استوانه است و طبق آن فرکانس برابر است با سرعت صوت (که باید ثابت باشد) تقسیم بر دو برابر طول استوانه).

زمانی که فرکانس یک موج صوتی دو برابر فرکانس موج صوتی دیگر است، صداهای تولید شده یک اکتاو با هم فاصله دارند. برای مثال نت میانی C فرکانس 262 هرتز و نت Cِ یک اکتاو بالاتر فرکانس 524 هرتز دارد (دو برابر 262). با این وجود احتمالاً با انجام این فعالیت علمی متوجه شده اید که برای تولید یک نت خاص نیاز به تمرین بسیار دارید.

منبع:  Do-Re-Mi with Straws

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان
تنظیم: نیلوفر یاقوتی