ماه شعبان، آخر سال است!

ماه شعبان، آخر سالِ اخلاقی است، الان وقت آن است كه به وصال برسی و گرنه ماه مبارك رمضان كه آمد ماه كار است، ماه جایزه نیست. شب و روز ماه مبارك رمضان را باید تلاش و كوشش كنی تا شب عید فطر كه شد، به عنوان لیلةالجوائز، چیزی به تو بدهند.

فرآوری: حامد رفیعی- بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

محاسبه نفس

یكی از مراحل مهمی که علمای اخلاق برای رهروان راه سعادت ذکر کرده اند، محاسبه است؛ یعنی هر کس در پایان یك دوره زمانی سالانه یا ماهانه یا ... عملکرد خود را مورد محاسبه قرار دهد و مانند یك تاجر موشکاف به یک محاسبه الهی و معنوی اعمال و اخلاق خویش بپردازد. آیات زیادی از قرآن خبر از وجود نظم و حساب در مجموعه جهان آفرینش می دهد، و انسانها را به دقت و اندیشه در این نظم و حساب دعوت می کند؛ از جمله: «و السّماءَ رَفَعَها و وَضَعَ المیزانَ أن لاتَطغَوا فی المیزانِ» آسمان را برافراشت و میزان و قانون در آن گذاشت، تا در میزان طغیان نکنید (و از مسیر عدالت و حساب منحرف نشوید)! (الرحمن، آیات 7 و 8) این مساله بقدری مهم است که یکی از نامهای روز قیامت، «یوم الحساب» است. (سوره ص، آیه 26)
از طرفی، ماه های پر بركتی همچون مبارك شعبان برای محاسبه نفس و تزكیه آن بسیار مغتنم به نظر می رسند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در اهمیت ماه مبارك شعبان و خودسازی در آن می فرمایند: «شعبانُ شَهری؛ رَحِمَ اللهُ مَن أعانَنی علی شَهری» (وسائل الشیعه/ ج 10 ص 480) خداوند رحمت فرستد بر كسی كه مرا در ماه من (با تقوا و خویشتن داری) كمك و یاری نماید.

تمام كوشش در آخر سال!

آیة الله جوادی آملی در زمینه اهمیت محاسبه و تزكیه نفس در ماه شعبان فرموده اند: «هر كسی برای خود یك سالی دارد كشاورزان معمولاً اول سالشان، اول پاییز است یعنی درو می كنند و سود و زیان كِشت و زرعشان را مشخص می كنند.
كسانی كه در مسائل اخلاقی كار می كنند اول سالشان ماه مبارك رمضان است. ماه شعبان، آخر سال اخلاقی اینهاست.

كسانی كه سال اخلاقی دارند تلاش و كوشش می كنند كه در این ماه شعبان بدهكاری هایشان را بدهند. تمام دِیْن های حقّ اللهی و حقّ الناسی را در ماه شعبان تسویه كنند كه وقتی اول سال فرا می رسد با سود همراه باشد.

نظیر كسانی كه نزدیك امتحانات یا كنكور، تلاش و كوشش می كنند كه مطالعه كنند و حضور ذهن داشته باشند, در آخر سال، كسانی كه سال اخلاقی دارند تمام تلاش و كوشش آنها این است كه در این ماه شعبان بدهكاری هایشان را بدهند. اگر حقّ الله دارند، حقّ الناس دارند، توبه ای باید بكنند، واجبی ترك كردند، حرامی مبتلا شدند، تمام این دِیْن های حقّ اللهی و حقّ الناسی را در ماه شعبان تسویه كنند كه وقتی اول سال فرا می رسد با سود همراه باشد. لذا آنهایی كه در مسائل اخلاقی كار می كنند اول سالشان ماه مبارك رمضان است و ماه شعبان را با تلاش و كوشش و عبادت و اشك می گذرانند كه بدهكار نباشند. اینكه گفته اند:

ماه شعبان منه از دست قدح، كاین خورشید از نظر تا شب عید رمضان خواهد شد [دیوان حافظ]
همین است یعنی الآن ماه شعبان، وقت آن است كه به وصال برسی و گرنه ماه مبارك رمضان، ماه كار است، ماه جایزه نیست. شب و روز ماه مبارك رمضان را باید تلاش و كوشش كنی تا شب عید فطر كه شد، به عنوان لیلةالجوائز، چیزی به تو بدهند. اگر این خورشید وصال، این جام دادن، این جایزه دادن در ماه شعبان نصیب نشد، ماه مبارك رمضان نصیبتان نمی شود. ماه مبارك رمضان باید بدوید تا در شب عید رمضان چیزی به شما بدهند؛ ماه كار است نه ماه وصال. البته انسان از كار كردن و عبادت كردن لذّت می برد ولی لذّت دیدار و لذّت وصال چیز دیگری است. اگر عید رمضان و عید فطر شد آن وقت می گویند:
روز عید است و من امروز در آن تدبیرم كه دهم حاصل سی روزه و ساغر گیرم [دیوان حافظ]
آن روز، روز جایزه است. بنابراین ما اگر به آن حد نرسیدیم، لااقل این یك ماه را كه نزدیك است سال قبلی تمام بشود بررسی كنیم تا حقّ الله و حقّ الناس و نقص ها و قصورها و تقصیرهایمان را ترمیم كنیم.

صلوات شعبانیه و راه سلوک

ماه شعبان، محفوف به رحمت است؛ شب و روز و صبح و بین الطّلوعین آن پیچیده به رحمت است. هیچ لحظه آن از رحمت الهی خالی نیست.

دعای نورانی مناجات شعبانیه از یك طرف و صلوات نورانی امام سجاد (سلام الله علیه) - كه عندالزوال (ظهر شرعی) خوانده می شود - از طرف دیگر، به ما راه نشان می دهد كه چگونه آخر سال را دریابیم. در این ادعیه نورانی از ذات اقدس الهی مسئلت می كنیم توفیقی بدهد كه ما سنّت رحمت خاصه الهی كه وجود مبارك پیامبر (علیه و علی آله آلاف التحیه و السلام) است را احیا كنیم. راه وسیع است؛ اگر كسی بخواهد برود هیچ مانعی ندارد، هر چه بخواهد سرعت و سبقت بگیرد مجاز است. در اتوبانی به پهنای آسمان، هر چه تند بروید به كسی برخورد نمی كنید. «سَارِعُوا إِلَی مَغْفِرَةٍ مِن رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماوَاتُ وَالْأَرْضُ» [آل عمران/133] برای نیل به آمرزش پروردگار خود و بهشتی كه پهنایش (به قدر) آسمانها و زمین است بشتابید؛ مسابقه بدهید؛ میدان دوندگی و سرعت به اندازه آسمان و زمین است. ماه شعبان، محفوف به رحمت است؛ شب و روز و صبح و بین الطّلوعین آن پیچیده به رحمت است. هیچ لحظه آن از رحمت الهی خالی نیست.» (درس اخلاق آیت الله جوادی 1391)