زیارتگاه ها – امامزاده های استان آذربایجان شرقی
امامزاده اسماعیل
در ضلع جنوبی مسجد جامع میانه ، بقعه ای وجود دارد كه به مقبره كمال الدین نیز مشهور است. این بقعه متعلق به امامزاده اسماعیل و دارای گنبدی پوشیده از كاشی های فیروزه رنگ است . از بنای اولیه امامزاده تنها كتیبه ای بر بالای سر در بنای فعلی باقی مانده كه تاریخ 1258 ه . ق و اسم بانی بنا، به نام " مشهدی بایرامعلی بن عوض " بر رویآن حك شده است . مناره ی بلندی به ارتفاع 13 متر در صحن بقعه وجود دارد كه دارای دو كتیبه ی سنگی است.امامزاده بزرگ
بنای این امامزاده در بخش جنوب غربی سراب ، در كنار گورستان عمومی واقع شده و دارای ازاره های سنگی ، بدنه ، گنبد ، مناره هایآجری و طاق نماهای مقرنس كاری گچی است.این بنا همچنین دارای دو مناره به ارتفاع 9 متر استكه مأذنهآنها فرو ریخته است . شیوه معماری بنای امامزاده مربوط به قرن های هشتم و نهم ه . ق است.
امامزاده جمال
امامزاده جمال تبریز زیارتگاهی است كه در مسجد حاجت ، در راسته كوچه واقع شده است. این زیارتگاه مرقد امامزاده موسی معروف به سید جمال از اولاد امام موسی بن جعفرعلیه السلام است.آرامگاه در زیر گنبد نسبتاً بزرگی واقع شده و پا طاق مقرنسی دارد كه رویآن صندوق چوبی زیبایی نهاده اند .دو كتیبه مرمرین سنگ قبر نیز در این بقعه به چشم می خورد كه یكی متعلق به قبرآخوند ملا احمد مدرس و دیگری مربوطبه قبر شیخ عبدالغفار است.
امامزاده دال و ذال
در محله ی مهاد میهن ( میار میار ) در جوار مسجد دال و ذال ، دو قبر كوچك با پوششی از كاشی سبز رنگ وجود دارد كه متعلق به دو امامزادهیبزرگوار است . هرچند هویت این دو امامزاده معلوم نشده ، ولی در بسیاری از كتب معتبر بهآنها اشاره شده است.بقعه سید ابراهیم
این بقعه متعلق به سید ابراهیم است . به استناد " تاریخ اولاد الاطهار " سید ابراهیم از فرزندان حضرت امام زین العابدین ( ع ) و به استناد برخی كتب علم رجال از فرزندان حضرت موسی بن جعفر ( ع ) است. این بقعه در وسط حیاطی قرار دارد كه اخیراً از سوی سازمان میراث فرهنگی مرمت شده است .
در قسمت پایین دیوار جنوبی بقعه،كتیبهیمعروف به " سنگ بسم الله " تعبیه شده بود كه اخیراً برای حفاظت بیشتر به موزه یآذربایجان منتقل شده و به جایآن، نمونه كاملی ازآن سنگ بازسازی و نصب گردیده است.
بقعه سید حمزه
بقعه سید حمزه در محله ی سرخاب دركنار مقبرة الشعرا در خیابان ثقة الاسلام تبریز واقع شده است. نمونه های حجاری ظریف باقی مانده از این بقعه ، نشان دهندهیعظمت بنای اولیه است. طاق مرمرین سر در صحن مدرسه كه از چهار قطعه مرمر بزرگ تشكیل و در پیشانیآنآیه ای از سوره ی"الحجر" حك شده ، از این جمله است.عرض طاق بقعه 183 و بلندی قسمت اصلی 120 سانتیمتر است. در بالای طاق سر در ، سنگ نبشته ی مرمرین دیگری به تاریخ 1279 هجری قمری نصب شده،كه مربوط به زمان ناصرالدین شاه قاجار است.
ازاره های مرمرین دیوار شرقی دهلیز در دو طرف در ورودیآن قرار گرفته و بر روی آنها نقوش زیبایی به شكل برجسته كنده شده كه ظاهراً مربوط به دوره یآق قویونلو و تركمانان است. به این ترتیب مشخص می شود كه بقعه ی سید حمزه در تمام ادوار تاریخ از ایلخانان وتركمانان ، تا صفوی و قاجاریه مورد احترام بوده است.
نمای طاق مرمرین در ورودی بقعه،از شاهكارهای حجاری دوره صفویه وآینه بندی های طاق بالای صندوق قبر امامزاده بسیار چشمگیر است.
تاریخ بنای نخست بقعه 714 هجری قمری یعنی همان سال در گذشت صاحب مقبره است. وی سید جلیلالقدری به نام "ابوالحسن حمزه بن حسن بن محمد " بود كه همزمان با سلطان محمود غازان خان و سلطان محمد خدابنده ( اولجایتو ) می زیست و از احترام بسیار برخوردار بود.
درویش حسین كربلایی ، از بقعه و منضماتآن شامل مسجد،مقبره و مدرسه یاد كرده و نوشته است كه مصحفی بر روی قبر سید حمزه هست كه می گویند به خط حضرت امیرالمؤمنین علی ( ع ) می باشد.
امامزاده شاهزاده قاسم
این امامزاده در روستای " پیرلرشاه قاسم " از توابع كلیبر واقع و در بین مردم شهرستان های اهر ، كلیبر و حاشیه رود ارس از منزلت ویژه ای برخوردار است. از بنای اولیه بقعه تنها سر درآن باقی مانده كه احتمالاَ مربوط به دوره صفویه است .امامزاده شعیب
امامزاده شعیب در روستای دوزال جای دارد. این روستا در 20 كیلومتری شمال خروانق بر فراز كوهی قرار گرفته كه مشرف بررود ارس و مرز جمهوریآذربایجان است . ظواهر امر نشان می دهد كه بنایآرامگاه مربوط به اواخر قرن هفتم هجری یعنی دوره حكومت ایلخانی است.بنای امامزاده شعیب برج هشت ضلعیآجری بلندی است كه روی یك قاعده سنگی استوار شده و در هر ضلعآن ، طاق نمای بلندی با طاق جناغی به چشم می خورد . در قسمت بالای برج و دور تا دور بنا ، حاشیه ای از تزیینات معرق با كاشی های لاجوردی و فیروزه ای به عرض 110 سانتیمتر قرار دارد.
این برج دارای یك گنبد دو پوش است. قسمت غربی برج از طریق اتاقی به مسجد قدیمی دوزال متصل می شود . ازهمین اتاق می توان به زیرزمین و محل اصلی مقبره وارد شد.آرامگاه موسوم به امامزاده شعیب در سردابه این محل قرار دارد.
امامزاده علی بن زید
زیارتگاه امامزاده علی به مجاهد بن زید در محلهیچهارمنار تبریز، انتهای مسجد جامع در بازار،رو به روی كوچه ملا احمد واقع است.بقعه عون بن علی و زید بن علی
این بقعه بر فراز بلندترین قله ی كوه سرخاب واقع شده و دارای سه اتاق ، یك مقبره ی مسجدگونه ، یك ایوان، دومیل ( مناره ی توپر ) و پنج ستون سنگی بزرگ است . بنای مقبره از سنگ های سرخ كوه و ستون های ایوان از سنگ سخت كبود است. معماری بنا به شیوه ایلخانی است.این بنا در حمله ی عثمانی تخریب و در زمان شاه عباس صفوی تجدید بنا شد . بار دیگر زلزله سال 1193 هجری بنا را ویران ساخت و اواخر قرن 13 توسط امین لشگر قهرمان میرزا تعمیر گردید. در سال های اخیر ، این مقبره به شكل مطلوبی مرمت شد.
صاحب روضات الجنان می نویسدكهدراویش نعمت الهیآنجارا مزار فرزندان حضرت علی ( ع) " عون بن علی " و " زید بن علی " می دانند.
امامزاده محمد نوجه مهر
امامزاده محمد نوجه مهر معروف به " سید محمدآقا " در روستای نوجه مهر قرار دارد. مقبره این امامزاده كه او را به نوادگان امام موسی كاظم ( ع ) نسبت می دهند ، تجدید بنا شده و دارای ضریح زیبایی است. اینآرامگاه بین مردم از تقدس و احترام بسیار برخوردار است و هر سال كشاورزانآن نواحی پس از برداشت محصول برای زیارت و ادای نذورات خود به زیارت این امامزاده می روند.مقبره مضر بن عجیل
این مقبره در روستای دیزج خسروشهر در بالای تپه ای مرتفع قرار دارد. بنای بقعه به شكل استوانه ای با گنبدهای مخروطی است كه در زیرآن مقبره ای وجود دارد . مردم این مقبره را متعلق به " مجیربن عقیل " از خانواده پیامبر می دانند. این بقعه هیچ سنگ نبشته ای ندارد ، ولی سنگ كوچك سیاهی كنار قبر دیده می شود كه به سنگ شفا معروف شده است.حمدالله مستوفی در كتاب تاریخ گزیده و نزهة القلوب از " امیر مضر به عجیل " با عنوان نبیره ی عبدالمطلب و صحابی پیامبر كسی كه در این گور خفته ، یاد كرده است.
معبد مهری مراغه و مقبره ملا معصوم
درحدود شش كیلومتری جنوب شرقی مراغه روستایی به نام ورجوی قرار دارد . در كنار این روستا گورستان بزرگ قدیمی وجود دارد كه تعداد زیادی سنگ قبر منقش به تصاویر تیر و كمان ، نیزه ، شمشیر و سپر برروی قبورآن نهاده شده است. از این میان می توان به صندوق سنگی منقش قبر " زمان بیگ " فرزند " كدخدا میرزا بیك " ، با تاریخ وفات 1085 ه . ق اشاره كرد.مقبره ملامعصوم دركنار این گورستان واقع است. ورودی این مقبره راهروی بزرگی است كه عرض دهانه ورودیآن به 7 متر می رسد. در انتهای راهروی سرپوشیده ، ورودی مستطیل شكلی به عرض 80/1 متر در سنگ كنده شده كه باعبور ازآن ، محوطه ی وسیع و جالبی نمایان می شود.
در سمت چپ راهرو و نزدیك مدخل ورودی تالار بزرگ ، اتاق چهارگوش كوچكی وجود دارد كه در دل سنگ كنده شده است . سقف این اتاق به صورت یك گنبد در صخره حفر شده و در وسط سقف نورگیری تعبیه شده است.
درازای تالار بزرگ 12 و پهنایآن حدود 3/6 متر است. در انتهای تالار بزرگ با عبور از یك صفه به پهنای 2 متر و درازی 3/3 متر ، محوطه اصلی نیایشگاه شروع می شود كه از یك اتاق دایره ای شكل به قطر 9/5 متر تشكیل شدهاست، درسمت جنوبی این اتاق به ارتفاع یك پله از كف ، محرابی مستطیل شكل به درازا و پهنای 2×6/2 متر با سقف هلالی شكل وجود دارد.
ازاره ی سنگی این نیایشگاه به ارتفاع 2 متر با دقت خاصی حجاری و صاف شده است. به عقیده كارشناسان ، محراب این نیایشگاه شباهت بسیار با طرح محراب بعضی از معابد مهری دارد و با توجه به وسعت این نیایشگاه به نظر می رسد روزگاری معبدی با شكوه بوده و در شمار یكی از بزرگترین معابد مهری به حساب میآمد و از قسمت هایی چون محل تعویض لباس روحانیون ، محل تعلیم گروندگان بهآیین مهر ، محل فعالیت های نجومی علمای مذهب مهر و بالاخره محل برگزاری مراسم باشكوه مهر پرستان برخوردار بود
کتاب میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی
زهره پری نوش - سایت تبیان
