سیاست سعودی ها برای خروج از باتلاق نفتی!
بزرگ ترین تولید كننده نفت اوپك حالا سیاست عبور از نفت را تدارك دیده است.
تحلیل مسائل بین المللی در ایران دچار غلبه نگاه¬ های سیاسی و امنیتی است و ضعف ادبیات و نگاه¬ های اقتصادی و اقتصاد سیاسی در همه ی سطوح (از مسئولین گرفته تا دانشگاهیان و اصحاب رسانه و فعالان) به وضوح مشاهده می شود. در حالی که اندیشکده های انگلیسی و تا حدی عربی به اقتصاد آل سعود بسیار پرداخته اند، اما در ایران کمتر به این مسئله پرداخته شده است. این مقاله با بررسی تاریخچه ی آل سعود در راه اندازی جنگ¬ های نفتی، ابعاد آخرین جنگ اقتصادی سعودی علیه ایران را تشریح خواهد کرد. همچنین با بیان این نکته که چگونه این جنگ نفتی بیشترین آسیب را به خودِ عربستان وارد کرده، به تشریح تأثیر اوضاع اقتصادی فعلی عربستان بر سیاست خارجی آل سعود خواهد پرداخت.
عربستان سعودی دارای دومین منابع نفتی دنیا و بزرگترین صادرکننده ی نفت دنیا است. این کشور با کاهش تولید نفت یا افزایش آن می تواند بر بازار انرژی دنیا تأثیر اساسی بگذارد. تاریخ نشان داده که آل سعود به راحتی از حربه ی نفتی برای پیشبُرد سیاست های خود استفاده می کند. بزرگ ترین تولید كننده نفت اوپك حالاسیاست عبور از نفت را تدارك دیده است.
تنبیه غرب، اولین تجربه ی استفاده از سلاح نفتی
نفت، در نیم قرن گذشته مهمترین ابزاری بوده که آل سعود برای اثر گذاشتن بر اقتصاد جهانی داشته است. اولین تجربه ی استفاده از سلاح نفت توسط عربستان در سال 1973 و در جنگ چهارم اعراب و رژیم صهیونیستی رخ داد. با آغاز جنگ، کشورهای عربی تولیدکننده ی نفت تصمیم می گیرند که تا پایان جنگ، هر ماه 5 درصد از تولید نفت خود را کم کنند و قیمت آن را افزایش دهند. جنگ 5 ماه به طول انجامید و تا انتهای جنگ، 25 درصد از تولید نفت این کشورها کاسته شد و قیمت نفت روی چهاربرابر قیمت قبل از جنگ تثبیت شد. این امر دست آوردهای بزرگ سیاسی و اقتصادی برای آل سعود و کشورهای نفتی به همراه داشت. آل سعود نقش رهبری در این قضیه داشت.
شوروی و ایران، هدف دومین جنگ نفتی سعودی
در دهه ی شصت شمسی (مصادف با دهه ی 80 میلادی) شاهد کاهش تدریجی قیمت نفت هستیم و در سال های جنگ ایران و عراق، روز به روز قیمت نفت کاهش پیدا می کرد تا این که در سال 65، قیمت نفت به پایین ترین مقدار خود رسید. برخی دلایل این افت قیمت را اقتصادی و ناشی از کاهش تقاضا می دانند اما این قضیه به تنهایی نمی تواند منجر به چنین کاهش قیمتی بشود. فرزند رونالد ریگان در مقاله ای در سال 2014، اوباما را نصیحت کرد که برای شکست دادن روسیه - که به کریمه حمله کرده بود - از شیوه پدرش تبعیت کند که توانست شوروی را بدون شلیک حتی یک گلوله شکست دهد. وی می گوید که پدرش از یک سوپر اسلحه برای شکست شوروی استفاده کرد: نفت. وی در ادامه توضیح می دهد که چون نفت تنها چیزی بود که شوروی می توانست صادر بکند و منبع مهم درآمد برای شوروی بود، پس پدرم از سعودی ها خواست تا بازار را غرق در نفت ارزان کنند. وی ادامه می دهد که نفتِ ارزان، باعث بی ارزش شدن روبل روسی شد که متعاقب آن، بحران های شوروی شروع شد که به فروپاشی آن ختم گردید. او اوباما را دعوت به تکرار این عملِ پدرش می کند. اما افزایش تولید نفت سعودی نه فقط به شوروی بلکه به اقتصاد سایر کشورهای اوپک نیز لطمه وارد کرد. فشار این کاهش نفت بر ایران در حال جنگ که صادرات آن از سعودی کمتر بوده و جمعیت چندبرابری داشته، بسیار محسوس تر می بود تا عربستان. لذا عربستان با یک تیر دو نشان را هدف گرفته بود. گفته می شود که پس از حمله ی صدام به کویت، عربستان تلاش های مشابهی برای ضربه زدن به صدام نیز انجام داده است.
انتحار نفتی ضد ایران در سال 2008
علی رغم همه ی تحریم ها و فشارها و توطئه های غربی، ایران از ابتدای قرن 21 توانسته از رقبای منطقه ای متعدد خود پیشی گرفته و قدرت خود را در مسیر صعود قرار دهد. تجمیع عوامل مساعد متعدد سیاسی، تاریخی، فرهنگی، جئوپولیتیک و... در ایران باعث شده است که برتری های نسبی زیادی در این زمینه بر سایر کشورهای منطقه داشته باشد. کشورهای منطقه ای رقیبِ ایران هرچند برخی مزیت هایی را نسبت به ایران دارند، ولی جامعیت ابعاد ایران در هیچ بازیگر دیگری فراهم نیست. ایران همیشه آمریکا و رژیم صهیونیستی را دشمن اصلی خود تعریف کرده و نسبت به کشورهای منطقه تساهل به خرج داده است. اما کشورهای جنوب خلیج فارس که ضعف ها و تضادهای درونی زیادی دارند، از ابتدای انقلاب، بنا را بر تهدید انگاشتن انقلاب اسلامی گذاشتند.
ایده کاهش قیمت نفت برای «فشردن گلوی» اقتصاد ایران برای اولین بار در سال 2006 توسط نواف عبید، مشاور امنیتی سعودی مطرح شد. هدف این طرح کاهش توان حمایت ایران از حزب الله و نیروهای مقاومت در عراق بود. این طرح عملاً در سال 2008 پیاده شد و قیمت نفت با کاهش شدیدی مواجه شد ولی دوام زیادی نیاورد.
در سال 2011، ترکی الفیصل (رئیس سابق دستگاه اطلاعاتی عربستان و سفیر سابق عربستان در آمریکا) در جمع ناتو اعلام کرد که ریاض آماده می شود تا سیل نفت را روانه ی بازار کند تا با کاهش عایدات نفتی ایران، مانع دست یابی ایران به بمب هسته ای شود. وی همچنین ادعا کرد که به قدری ظرفیت مازاد تولید دارند که اگر نفت ایران قطع شود، می توانند نفت خود را جایگزین آن کنند
لذا آخرین گزارش های ارایه شده از سوی نشریه اكونومیست نشان می دهد این كشور ٣٠ میلیون نفری كه رشد اقتصادی ٤/٤ درصدی را در سال ٢٠١٥ تجربه كرده و تورمی در حد و اندازه ٤ درصد دارد، می خواهد بزرگ ترین صندوق ذخیره ارزی جهان را داشته باشد. این اتفاق پس از عرضه اولیه پنج درصد از سهام شركت ملی نفت آرامكو به عموم اتفاق می افتد. عرضه این سهام حجم ذخایر این صندوق را به ٢ تریلیون (دو هزار میلیارد) دلار خواهد رساند. عربستان امیدوار است با خصوصی سازی شركت های دولتی، چهارصد میلیارد دلار درآمد كسب كند كه قرار است این مبلغ در این صندوق سرمایه گذاری شود. این طرح با عنوان «چشم انداز اقتصادی عربستان ٢٠٣٠» در شورای وزیران برای ورود به مرحله پسا نفتی مطرح شد و مورد موافقت قرار گرفت. سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان كه ریاست شورای وزیران این كشور را نیز برعهده دارد در رسما موافقت شورای وزیران عربستان با طرح چشم انداز ٢٠٣٠ را اعلام كرد. وی گفت توسعه همه جانبه را الگوی خود برای اداره كشورش قرار داده است و ابراز امیدواری كرد این طرح الگویی برای همه جهان باشد. این طرح از سوی محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد و وزیر دفاع عربستان سعودی ارایه شده است: مردی كه در عربستان به صفت مرد جنگ و مرد قدرت خوانده می شود. او در حالی وزارت دفاع عربستان را راهبری می كند كه كشورش درگیر جنگ با یمن است. وی را جوان ترین عضو كابینه پیرمردان می توان نامید. كشوری كه به پادشاهان پیر و مدیران پیرتر در سال های طولانی خو گرفته است، حالاجوانی را بر راس مهم ترین وزارتخانه اش می بیند، در حالی كه سری پر سودا دارد. می گویند او تنها ریش سیاه كابینه در میان ریش سفیدان است. طراح «توفان قاطعیت» به عقیده بسیاری از ناظران قمار بزرگی بر سر یمن كرده است. روابط عربستان تنها با یمن تیره و تار نیست و دفاع آشكار از تجزیه یمن نیز تنها اقدام علنی وزیر جوان دفاع تلقی نمی شود. روابط عربستان با ایران نیز رو به تیرگی نهاده است. حالاحتی حج نیز در كشاكش اختلافات دو كشور، قرار گرفته است.
عربستان حالابا موافقت شورای وزیران و شخص پادشاه، طرح ارایه شده از سوی وزیر دفاع جنجالی اش را قابلیت اجرا داد. به این ترتیب تحول این بار نه از نفت كه از شركت نفتی اش آغاز می شود. شركت نفتی آرامكو تحت تملك دولت مركزی عربستان است و از لحاظ مالكیت ذخایر (نفت و گاز) به عنوان یكی از با ارزش ترین شركت های جهان محسوب می شود. كشوری كه می خواهد از نوسان قیمت نفت در امان باشد در دو سال اخیر، با سقوط قیمت ها با كسری قابل توجه بودجه اش روبه رو است و نرخ بهره را نیز در بالاترین سطح در ١٥ سال اخیر تجربه می كند. كسری ٩٠ میلیارد دلاری به عبارتی یا ١١٤ میلیارد دلاری به روایتی دیگر اقتصاد این كشور را در معرض شكنندگی قرار داده و حالابا بر هم زدن بازی «فریز نفتی» به بهانه عدم همراهی ایران، می خواهد پسانفت را رقم بزند. اتفاق مهم در عربستان اما تنها در اختیار گرفتن بزرگ ترین شركت سرمایه گذاری جهان نیست، اقتصاد عربستان در سال های پیش رو بدون تردید حضور بخش خصوصی را شاهد خواهد بود. آنگونه كه برآوردها نشان می دهد این طرح جدید بر حوزه های بهداشت، آموزش و دیگر بخش های دولتی تاثیرگذار خواهد بود و بخش خصوصی روزگاری متفاوت را تجربه خواهد كرد. این ایده نیز از ذهن بلندپرواز محمد بن سلمان بیرون خزیده است، مردی كه دارای لیسانس حقوق از دانشگاه ملك سعود در ریاض و جزو دومین گروه از فارغ التحصیلان دانشكده حقوق و علوم سیاسی این دانشگاه است. او خود پیش از این علاقه مندی اش به اقتصاد تاچری را گوشزد كرده بود. محور اصلاحات تاچری در انگلستان، خصوصی سازی بود. وی در سال ١٩٨٦ میلادی به آزادسازی و مقررات زدایی بخش مالی انگلستان دست زد. بن سلمان گفته است با اجرای این طرح سال ٢٠٢٠ پایان وابستگی كشورش به نفت خواهد بود.
طراح دوران «پسانفت» عربستان كیست؟
محمد بن سلمان، ٣١ ساله، قائم مقام ولیعهد، وزیر دفاع عربستان و رییس شورای اقتصادی و توسعه ای عربستان كه جوان ترین عضو كابینه این كشور محسوب می شود، از جزییات این برنامه در گفت وگو با بلومبرگ پرده برداشته است. این برنامه كه به تایید شورای وزیران عربستان سعودی و شخص پادشاه رسید قرار است وابستگی ٩٠ درصدی دومین تولید كننده بزرگ نفت در جهان را به این ماده استراتژیك كم كند. محمد بن سلمان، فرزند پادشاه كنونی عربستان است، مردی كه از ابتدای سال ٢٠١٥ تاكنون، در سن ٨٠ سالگی بر تخت پادشاهی آل سعود تكیه زد و عنوان هفتمین پادشاه سعودی را از آن خود كرد. او بیست وپنجمین فرزند عبدالعزیز آل سعود از همسرش حصه و با پنج پادشاه پیش از خود برادر است. سلمان بن عبدالعزیز، برخلاف برادرش، عبدالله، دیدگاه مثبتی نسبت به اصلاحات، ولو در ظاهر، ندارد و معتقد است كه دموكراسی و حاكمیت مردم چندان مناسب جامعه محافظه كار عربستان نیست، می گفتند قصد دارد اصلاحاتی را كه عبدالله درزمینه سیاسی و اجتماعی در این كشور آغاز كرد با ملاحظه كاری بیشتری پیش بگیرد. وی در عمل نشان داد كه ترجیح می دهد تغییر از درهای اقتصاد وابسته به سیاست كشورش عبور كند.
منابع: روزنامه اعتماد/ تسنیم
