سفری به خوشمزگی پنیر لیقوان

لیقوان یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان میدان چای بخش مرکزی شهرستان تبریز واقع شده است.طبیعت زیبای لیقوان آنقدر غافلگیر کننده است که ممکن است مجبور شوید هر چند دقیقه یک بار به خودتان یادآوری کنید که خواب نمی بینید و اینجا گوشه ای از خاک سرزمین خودتان است!

برای دیدن لیقوان باید به آذربایجان شرقی سفر کنید و در ۳۶ کیلومتری جنوب تبریز  این روستا را ببینید که در کنار رودخانه مهران رود و کوه های سر به فلک کشیده سهند جا خوش کرده است. دره سبز لیقوان با آب و هوای کوهستانی و خنک و آب گرم معروفی که دارد ، مهم ترین بهانه ای است که باعث شده به این منطقه لقب «دره بهشت» را بدهند .روستای تاریخی لیقوان که در زبان محلی به آن «لیوان» و «لوان» می گویند ، به معنی آب های گرم که از دامنه های سهند و از آثار آتشفشانی جاری می شود است و این روستا از مجموعه دره های سهند که همیشه آب های گرم در آن جاری بوده است شکل گرفته است.
طبق گفته های تاریخ نویسان این روستا در گذشته ها متعلق به «حاج  احتشام الدوله لیقوانی» بود که در سال 1924 افراد فرقه دمکرات به این منطقه حمله کردند و ارباب و پسرانش را کشتند. ساختمان اربابی روستا از نوع معماری قاجاری بود که اوایل انقلاب توسط برخی افراد تاحدی تخریب شده بود ولی طی سالهای اخیر توسط میراث فرهنگی استان بازسازی شده است.
این روستا حالت پلکانی دارد و جز روستاهای منحصر به فرد است. از لحاظ معماری به دلیل اینکه بهترین زمینها به زمین های کشاورزی اختصاص داده شده است، در قسمتهای صخره ای خانه های روستایی ساخته شده است که این امر منجر شده است تا این روستا جزء روستاهای متمرکز استان محسوب شود که حالت پلکانی دارد.

این روستا همچنین یکی از کهن ترین آبادی های آذربایجان شرقی است که قدمت آثار مکشوفه آن به دوران پس از میلاد و اوایل اسلام بازمی گردد.گورستان قدیمی لیقوان و خانه اربابی (حاج احتشام الدوله) که ازمهم ترین جاذبه های تاریخی این روستا هستند و سنگ نوشته های قدیمی فراوانی که روی قبرها قرارگرفته است وجملات متعددی، به شکل ماهرانه روی آن سنگ ها حکّاکی شده است، گواهی بر قدمت این روستاست. البته این قبرستان هم مثل سایر قبرستان ها از دست سارقان و سودجویان در امان نمانده وبعضی از آثار باستانی آن را غارت کرده اند. این قبرستان یکی ازآثار ملی ثبت شده ی ایران است. که طی سالهای اخیر سازمان میراث فرهنگی استان جهت بازسازی آن اقدامات خوبی انجام داده است.

طبیعت بکر، کوه ها و صخره های هرمی و مخروطی شکل و تونل های سنگی دست ساز بی شمار زیر زمینی در این روستا وجود دارد. حفره ها ،غارها،آغل ها،اتاقک ها، تونل ها و دالانهایی در دل کوه ها و در زیر خانه های مسکونی که از جنس سنگ است توسط مردان قدیمی و قوی پنجه ی لیقوان کنده شده است که کاربرد فراوان دارند و در زمان قدیم مردم از دست یاغیان و چپاول گران در آن ها مخفی می شدند، ولی امروزه بعضی از آن ها بعنوان انباری خصوصا نگهداری پنیر و بعضی هم به عنوان محل نگهداری گوسفندان استفاده می شود. این غارها و دالان های سنگی در تابستان خنک و در زمستان گرم هستند.

گذشته از گورستان قدیمی لیقوان،می توان از سایر آثار تاریخی روستا به بنای کاخ داش عمارت، پل حاج سالار،شیرهای سنگی اشاره کرد، همچنین مجسمه دو شیر سنگی هم اکنون در داخل حیاط مدرسه دخترانه موجود است.
این روستا در مکانی بن بست قرار گرفته که بعد روستا در قسمت جنوبی این منطقه بزرگترین مراتع برای چرای گوسفندان و دره ای بزرگ که به اصطلاح محلی به آن «ممد دره» می گویند قراردارد و در واقع این دره مرز روستا با ایلات و عشایر این منطقه است.
مردم این روستا تا حدود ۱۰۰ سال پیش به زبان آذری کهن سخن می گفته اند. لهجه مردم این روستا جای پژوهش های زبان شناختی بسیار دارد.
آب گرم لیقوان که از تغییرات زیرزمینی و بقایای آتشفشان خاموش کوه های سهند به وجود آمده است،د ر مجموع رودخانه ای را تشکیل می دهد و در کنار همین رودخانه آب های گوارایی از دل زمین می جوشد که به دلیل شرایط اقلیمی یکی از بهترین و غنی ترین آب های معدنی این سرزمین است. در پای همین رودخانه چند کوه استوار و باصلابت نیز وجود دارد که همان رشته کوه های سهند است که نامش میان کوه های ایران زمین نگین سبزی است.

از جمله مکان های دیدنی روستای لیقوان آب گرم( ایسّی سو)،در جنوب شرقی روستا و در کنار رودخانه لیقوان و چندین آبگرم کوچک و بزرگ به نامهای طوله سر، بارالی و باغچه قره است که با پیوستن این سه رود کوچک رودخانه لیقوان شکل می گیرد که بنا به تجارب مردم در رفع نارسایی های گوارشی مؤثرند.با توجه به این که تا نزدیکی آبگرم، راه آسفالت شده است، در فصل تابستان گروه کثیری از روستاییان و ایلات و عشایر منطقه، همچنین گردشگران غیربومی برای مداوا و استفاده از چشمه های معدنی به آن مراجعه می کنند. یکی از عجایب این منطقه در این است که در دو طرف رودخانه، آب گرم وجود دارد در حالی که از وسط آن ها رودخانه ی بسیارخنک و گوارای لیقوان می گذرد.
دره لیقوان( لوان دره سی) یکی دیگر از جاذبه های این روستاست که به دلیل داشتن رودخانه و انواع چشمه ها و جنگل ها و درختان و طبیعت بکر، یکی از معروف ترین تفرجگاه های اطراف تبریز و از مهم ترین قطب گردشگری استان به شمار می رود. این درّه در شرق روستای سفیده خوان قرار دارد. رودخانه ی لیقوان چای با عبور از میان این دره باعث به وجود آمدن تفرجگاهی بسیار زیبا شده است. به حواشی لیقوان چای که از دامنه های شمالی رشته کوه سهند سرچشمه می گیرد،چشمه سارهای متعددی از دره های شرقی و غربی لیقوان می پیوندد و رودخانه پرآبی را تشکیل می دهند، جریان رودخانه از جنوب به شمال است و اراضی روستاهای سفیده خوان،لیقوان،بیرق و هروی و... را آبیاری می کند. حواشی سرسبز این رودخانه تفرجگاه بهاری و تابستانی مردم تبریز و دیگر گردشگران است. کشتزارهای سرسبز و باغ های میوه هر ساله به خصوص در تابستان هزاران نفر از دوست داران طبیعت را به این دره باصفا جذب می کند.

پوشش گیاهی بی نظیر این منطقه و وجود گیاهان دارویی با خواص زیاد از جمله پونه، بابونه، قارچ و... منجر شده علاوه بر استفاده مردم محلی از این گیاهان دارویی از شیر گوسفندان این منطقه به دلیل استفاده از همین پوشش گیاهی، پنیر سفید و تمیز و خوشمزه ای به عمل بیاید که به صراحت می توان گفت در خاورمیانه بی نظیر است و شهرت پنیر لیقوان به دلیل همین خاصیت بی نظیر است.

در این منطقه حدود 10 کارخانه پنیرسازی فعال است و در سال صد ها تن پنیر از شیر خالص گوسفندان محلی تولید می شود که به سراسر استان آذربایجان شرقی و تهران صادر می شود ، همچنین طی چند سال اخیر جشنواره ای به نام «پنیر لیقوان» در روستای لیقوان برگزار می شود .
دره لیقوان بین تمام دره های استان آذربایجان شرقی، تنها جایی است كه امكان ارائه خدمات و پذیرایی از مسافران را دارد. سراسر دامنه ها و کوهستان های جنوب لیقوان بخصوص ارتفاعات سهند را مراتع و چمنزارها و گلزارها پوشانیده که این امر منجر به توجه ویژه مسئولین شد و طی 5 سال اخیر شهرک توریستی در این زمینه توسط اداره تربیت بدنی و سازمان گردشگری برای بازیهای زمستانی، کوه نوردی و ماهی گیری راه اندازی شده است .