زبان موسیقی ایرانی

«تحلیل ردیف» بر اساس نت نویسی ردیف میرزاعبدالله، کتابی است نوشته داریوش طلایی که به بررسی و توصیف گونه های مختلف انگاره ها و جملات موسیقی کلاسیک ایرانی، خصائل ذاتی شان و نحوه به کارگیری، گسترش و دگردیسی آن ها در قالب گوشه ها، مقام ها (شاه گوشه ها)، آوازها و دستگاه ها می پردازد.

این کتاب درواقع بخشی اساسی از پژوهشی است که داریوش طلایی طی سال ها انجام داده و خود او هدف آن را، شناختن و شناساندن طبیعت واقعی موسیقی ایرانی دانسته است. طبق توضیح پیشگفتار، اولین محصول این پژوهش درباره ساختار مُدال و آوازها و دستگاه ها بود که در کتابی با نام «نگرشی نو به تئوری موسیقی ایرانی» در سال ١٣٧١ به چاپ رسید. سپس در کتاب «ردیف میرزاعبدالله: نت نویسی آموزشی و تحلیلی»، او کوشیده بود تا ملودی های مدل و الگوهای ملودیک را که در نظم ردیف دستگاهی، روی ساختار مُدال جای می گیرند معرفی کند: «در تبیین و تدوین این دو بخش مُدال و ملودیک همواره دیدگاهی در جهت خلاقیت و به عبارتی ساخت و تولید موسیقی ایرانی براساس ساختار ذاتی اش به مثابه زبان داشتم. در مسیر پژوهش سرانجام به این نتیجه رسیدم که همان طور که زبان از قواعدی دستوری برخوردار است که شناخت آن می تواند به درک و شناخت بهتر و درست تر ساختار متون ادبی بیانجامد، در موسیقی ایرانی نیز _ که از جهاتی شباهت و قرابت زیادی با زبان فارسی دارد_ می توان اجزاء عناصر و قواعد آن را مشخص و تعریف کرد تا بتوان در اجراهای مبتکرانه در آرایش های جدید و متنوع عرضه اش کرد. همان طور که واژگان و جملات نقش های مختلفی در متن های ادبی دارند، مانند نقش واژگان در قالب هاب شعری و یا انواع جمله و یا قواعد صرف و نحو، در یک گوشه نیز انگاره ها و جملات موسیقی، نقش های مختلفی ایفا می کنند مانند آغازین، معرف، گسترشی، تکمیلی و پایانی و یا جنس و نوع آن ها می تواند شعری، تحریری و مضرابی باشد».

در این کتاب به منظور ارتباط و استفاده آسان تر خواننده، موارد ذکرشده در تمامی متن ردیف به شکل گرافیکی در کادرهایی یا تُن های متفاوت خاکستری مشخص شده و توضیحات مربوط به هریک در کنار آن آمده است. موضوع این کتاب، همان طور که اشاره شد، بررسی و تحلیل مجموعه عناصر صوتی، ریتمیک و نحوه به کارگیری و ترکیب آن ها در شکل گیری بیان موسیقایی خاصی است که آن را «زبان موسیقی ایرانی» می نامند. در توضیح ابتدای کتاب، موسیقی ایرانی متعلق به خانواده ای از موسیقی ها دانسته شده که در موسیقی بین المللی، موسیقی های مُدال(مبتنی بر مُد) نامیده می شوند. اعضای نزدیک تر این خانواده به موسیقی را موسیقی های عرب و ترک تشکیل می دهند. در بخشی از کتاب درباره شیوه آموزشی موسیقی ایرانی آمده: «در روش آموزشی قدیم، برای تکمیل دوره آموزشی موسیقی، بعد از فراگیری یک دوره ردیف، که شامل گوشه های منظم شده در آوازها و دستگاه هاست و اکثرا مدل های غیرضربی را شامل می شود، بخش دیگری به عنوان رپرتوار و الگوهای ضربی مانند رِنگ ها، تصنیف ها و چهارمضراب ها نیز به آن افزوده می شدند. در مرحله نهایی فراگیری این موسیقی کار خواننده و نوازنده با یکدیگر بود که در آن مرحله هنرآموز موسیقی پا را از مرحله مشق نویسی فراتر می گذاشت و درک و شناختی جامع تر از آن چه جوهر اصلی هرمقام و گوشه را تشکیل می دهد پیدا می کرد».

منبع: شرق