دو توصیه مهم هنگام دعا

امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هیچ بنده اى دست به درگاه خداى عزیز جبار نگشاید جز این که خداى عزّ و جلّ شرم کند که آن را تهى بازگرداند تا این که به مصلحت خود چیزی از فضل رحمتش در آن بنهد، پس هرگاه یکى از شماها دعا کرد تا دستش را به سر و روى خود نکشید، آن را پس نکشد». (کافی، ج 2، ص 471)

فرآوری: آمنه اسفندیاری - بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

دعا رابطه ی معنوی میان خالق و مخلوق و رشته ی پیوند میان عاشق و معشوق است. «دعا، یاد دوست در دل راندن و نام او بر زبان آوردن و كلید عطا و وسیله ی قرب الی الله و حیات روح است.» (علامه حسن زاده آملی، نور علی نور، ص 9 با تلخیص) دعا روی آوردن بنده ی فقیر محتاج بر درگاه خداوند بی نیاز و مشتاق است. چنان مشتاق بندگان خویش است كه فرمود: «اگر به درگاه من نیایید و از من چیزی درخواست نكنید به شما توجهی نمی كنم». (فرقان/ 77) پس در این حال كه حق تعالی باب دعا و مناجات را به روی بنده ی خود گشوده و به او اجازه ی حضور در محضر خود داده، بنده نیز باید ادب مقام مقدس ربوبیت را نگه دارد و چنان رفتار كند كه سزاوار مقام حق تعالی است.

به نظر می رسد دعا تنها دو شرط دارد كه با فراهم آمدن آنها دعا محقق می شود.

اول: دعا حقیقی باشد

همیشه آنچه را انسان از خدا می خواهد، خیر و خوبی است و هیچ گاه شر و ضرر را طلب نمی كند. اگر انسان آنچه را می طلبد در واقع به ضرر او باشد مثلاً گناه باشد یا سبب گناه شود، این یك درخواست حقیقی نیست چرا كه اگر حقیقت امر را می دانست، هیچ گاه آن را درخواست نمی كرد. حضرت علی علیه السّلام می فرمایند: «ای دعا كننده هیچ گاه امر نشدنی و یا گناه درخواست مكن» (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 90، ص 324) چرا كه اینها خیر نیستند اما تو، آنها را خیر می پنداری؛ مثلاً تشنه ای برای رفع عطش ظرف مایعی را به خیال اینكه آب است طلب می كند و نمی داند آن ظرف پر از زهر است در حالیكه اگر می دانست هیچ گاه آن را طلب نمی كرد، در حقیقت او آب می خواهد نه زهر. قرآن كریم در رابطه با این درخواست غیر حقیقی انسان می فرماید: انسان همان گونه كه خیر را طلب می كند، همان طور شر را طلب می كند (اسرا؛/ 11)

دوم: با اخلاص باشد

قرآن كریم می فرماید: خداوند را با اخلاص بخوانید. (اعراف/ 29)
گاهی دعای انسان حقیقی است، یعنی آنچه را می خواهد، در واقع خیر است «لیكن در دعا خدا را نمی خواند به این معنا كه به زبان از خدا مسالت می كند ولی در دل همه ی امیدش به اسباب عادی یا امور وهمی است.» (علامه طباطبایی، المیزان، ج2، ص 48) امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «وقتی كسی از شما چیزی از خداوند درخواست می كند و انتظار اجابت دارد باید از همه ی مردم مایوس باشد و امیدش فقط به خدا باشد. وقتی خداوند از قلب بنده اش این را بداند هر چه درخواست كند به او می دهد. خداوند به عیسی فرمود: ای عیسی همچون بنده ی محزون در حال غرق شدن كه هیچ یاوری ندارد، مرا بخوان» (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 9، ص 314)

آثار دنیوی دعا چیست؟

برخی از آثار دنیوی آن به شرح زیر است:

1- دفع بلاها: یکی از خصوصیات عالم دنیا، وجود بلاها و مصیبت های متعدد و مختلفی است که گریبان گیر موجودات آن می شود. یکی از راه های دفع این بلاها، دعا کردن است. لذا امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «هر کس که از بلایی ترسید، و سپس دعا کرد، خدا آن بلا را از او دور می کند» (سید ابن طاوس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص 29)

2- زیاد شدن روزی: یکی دیگر از آثار دعا، زیاد شدن روزی است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در این باره می فرماید: «دعا، روزی را فراوان می کند». (سید ابن طاوس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص 28)

3- نجات از دشمن: در روایات مختلف آمده است؛ دعا مانند سلاحی بُرّنده و شمشیری کُشنده، انسان را از شرّ دشمن نگه داشته و او را از آسیب او نجات می دهد؛ مانند این که امام جعفر صادق (علیه السلام) به نقل از پدر بزرگوارش نقل می کند، رسول خدا فرمودند: «آیا شما را راهنمایى ننمایم به جنگ افزارى که شما را از دشمنانتان نجات داده و روزی هایتان را افزون گرداند؟» گفتند: بله. فرمود: «شب و روز پروردگارتان را بخوانید؛ زیرا به راستى که دعا، سلاح مؤمنان است». (سید ابن طاوس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص 28)

4- شفای دردها و بیماری ها: علاء بن کامل گوید: حضرت صادق (علیه السلام) به من فرمود: «بر تو باد به دعا؛ زیرا آن درمان هر دردى است». (الکافی ج 2، ص 470)

دو توصیه مهم هنگام دعا

1- امام علی (علیه السلام) می فرماید: «هر وقت از نماز فارغ شدید دستهاى خود را به سوى آسمان بلند نمایید براى دعا کردن»، شخصی از آن حضرت پرسید: اى مولاى من! آیا خداوند در هر مکان و جهتى نیست؟ امام (علیه السلام) فرمود: «بله». پرسید: پس چرا باید دست هاى خود را به طرف آسمان بلند کنیم؟ امام (علیه السلام) فرمود: «مگر آیه "وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ" (ذاریات، 22) را قرائت نکرده اى! روزى باید از محلش طلب شود و محل آن آسمان است که خداوند بیان فرموده؛ چه باران از آسمان نازل می شود و به سبب آن از زمین قوت خلایق روئیده و بیرون می آید». (من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 325)

2- وقتی انسان دست به دعا برداشت، مستحب است آن را بر سر و صورت خود بکشد، برای این که لطف خدا شامل این دست می شود و دستی که عطای الهی را دریافت کند، گرامی است، بنابراین، خوب است آن را به سر و صورت بکشد. چنانکه در این زمینه امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هیچ بنده اى دست به درگاه خداى عزیز جبار نگشاید جز این که خداى عزّ و جلّ شرم کند که آن را تهى بازگرداند تا این که به مصلحت خود چیزی از فضل رحمتش در آن بنهد، پس هرگاه یکى از شماها دعا کرد تا دستش را به سر و روى خود نکشید، آن را پس نکشد». (کافی، ج 2، ص 471)