تبیان، دستیار زندگی
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

روشنایی نامه ناصرخسرو

یکی از نسخ قابل توجهی که امروزه در کتابخانه ملی فرانسه نگهداری می شود نسخه روشنایی نامه ناصرخسرو است. با این نسخه و ویژگی های منحصربه فرد آن آشنا شوید.

سمیه رمضان ماهی/ بخش هنری تبیان
روشنایی نامه

کتاب روشنایی نامه ناصر خسرو، در شعبه شرقی کتابخانه ملی ، نگهداری می شود. این نسخ خطی به زبان فارسی است که در 87 برگ به قطع 155*245 میلی متر تهیه شده و در صفحات ورق55 و 56 دارای تصویر مذهب کاری شده است.
جلد کتاب، به صورت صحافی ایرانی با روکش سده دهم هجری، از چرم سیاه با نقش بیضی، با شاخ و برگهایی که به صورت مهر بر سطح جلد نقش بسته، طلاکاری شده است. پشت جلد نیز به صورت تخته هایی از تیماج قهوه ای بر زمینه چرم مشبک کار شده و در مجموع نسخه نفیسی را ارائه داده است.
خط نسخه، نستعلیق است که در غالب کتاب به صورت ستون های دوتایی در 8سطر به صورت کج،  14 یا 15سطر و یا 6 سطر خطاطی شده اند.
به احتمال قوی و با توجه به مطالعات انجام گرفته، این نسخه در خلال سال های 880ه .ق برابر با 1475م. و در شیراز طبع گردیده است. این نسخه در ورق های 1، 41،59 و 87 دارای مهرهای مدوری بوده که در تاریخی نامعلوم از متن کتاب تراشیده شده و از بین رفته اند. نسخه روشنایی نامه با مجموعه شارل شه فر در سال 1317ه .ق به تملک کتابخانه ملی فرانسه درآمده و تا به امروز در آنجا باقی مانده است.
این نسخه به طور کلی یک کتاب منسجم نیست و سه بخش مختلف شامل سه متن را در بر می گیرد:
ابتدا و در بخش اول (اوراق 1تا 39)، دیوانی نگارش شده مرکب از غزل و رباعی که متعلق به امیرآقا ملک بن جمال الدین فیروزکوهی سبزه واری، معروف به شاهی است که در حدود 857-859ه .ق در گذشت. وی از نوادگان امیران سربدار خراسان بود و در هرات از نزدیکان بایسنقرمیرزا به شمار می آمد. شاهی که موسیقی دان، شاعر و نقاش بود در دربار تیموری از شهرت و محبوبیت فراوان برخوردار بود. در نتیجه دیوان شعرش با اقبالی عظیم مواجه شد و نسخه های فراوانی از ان تهیه و طبع گشت.
در بخش دوم، از ورق 41تا 58، روشنایی نامه است که شعری فلسفی-اخلاقی از ناصرخسرو قبادیانی مروزی بلخی ، از پیروان اسماعیلیه و مولف آثار بسیار دیگر است.  روشنایی نامه مربوط به دوران میانسالی ناصر خسرو است.وی این اشعار را در 460 ه .ق سروده و در سال 481ه .ق نیز درگذشته است.

روشنایی نامه


در بخش سوم ، از ورق 59تا ورق86 نسخه ای از رباعیات معروف عمرخیام نگارش شده که در سده نهم هجری اعتبار بسیار داشتند، از همین رو نسخ فراوانی از آن تهیه شد و از همین جا به جُنگهای شعر نیز راه یافتند.
با توجه به نوع خط، تمامی این سه بخش توسط یک هنرمند نگارش و تذهیب شده، اما در نوع تذهیب هر بخش با بخش دیگر تفاوتی اندک دیده می شود.
بیشتر متن این نسخه بر روی کاغذ رنگی نوشته شده که به رنگهای گِل اخرایی، بنفش، عاج مانند و آبی سیر رنگ شده اند. در مورد نوع زرافشانی این نسخه باید گفت معدود اورق به طور کامل زرافشان شده اند و بیشتر، بخشی که داخل جدول قرار گرفته زرافشانی شده است. توضیح آنکه فن زرافشانی اوراق در آن زمان امری نو و فنی تازه بود و پیش از طبع این نسخه در کتاب مهر و مشتری مورد استفاده قرار گرفته بود. در کل می توان گفت تذهیب های این کتاب، از چند سبک که در آن هنگام در شیراز متداول بوده، تشکیل شده است.
در نخستین ترقیمه کتاب که در ورق 39 پشت نگارش شده، آمده است که نگارش این نسخه در اول ماه رمضان 879ه .ق (9ژانویه 1475م.)پایان یافته است. در ترقیمه دوم واقع در ورق 58، تاریخ نگارش متن به 15 رمضان همان سال ، در همان شهر و به دست همان کاتب ذکر شده است. و در ترقیمه سوم (ورق 87) چنین ذکر می شود که نگارش متن این کتاب تنها در طی ده روز اول ماه رمضان همان سال انجام و پایان پذیرفته است.
کاتب این نسخه، فخرالدین احمد کاتب است که در مورد وی باید گفت که چند کتاب دیگر از جمله دیوان مغربی، دیوان حافظ و دیوان کمال خجندی و بسیاری قطعات خوشنویسی دیگر  بدست آمده که تماما به دست او نگارش و نوشته شده اند. با توجه به مستندات تاریخی گویا فخرالدین هنرمندی اصالتاً هراتی بوده که در فاصله سال های 865-870ه .ق در خدمت سلطان پیر بداق آق قویونلو به سر می برده است.