تبیان، دستیار زندگی
ایرانیان از آغاز پیدایی عکاسی، پیشروتر از بقیه کشورهای همسایه و حتی خاورمیانه، پذیرای این اختراع شگفت انگیز قرن نوزدهم شدند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

روایتی از تاریخ عکاسی ایران

ایرانیان از آغاز پیدایی عکاسی، پیشروتر از بقیه کشورهای همسایه و حتی خاورمیانه، پذیرای این اختراع شگفت انگیز قرن نوزدهم شدند.

فرآوری: هدی تقی زاده- بخش کتاب وکتاب خوانی تبیان
از نقره و نور

از نُقره و نور (جُستارهایی در تاریخ عکاسی ایران)، نام کتابی است که در حوزه هنر عکاسی که دربردارند چند مقاله بلند است که پیش تر، به صورت سخنرانی یا مقاله در مجامع علمی یا نشریات تخصصی عکاسی به انجام رسیده است.
« با وجود پژوهش هایی که در سال های اخیر درباره آغاز عکاسی در ایران انجام شده است، هنوز ناشناخته های بسیاری دراین باره در دوران قاجار وجود دارد.
عکاسی در ایران در آغاز هزاره جدید، در حالی بیش از یک و نیم قرن را پشت سر گذاشته که روش ها و ابزار نوین دیجیتال به جای روش ها و ابزار پیشین قرار می گیرند .
این نکته بدین معنی است که در گستره عکاسی دنیا و به پیروی از آن در ایران،گسستی عمیق میان روش های پیشین و کنونی در تمامی جنبه ها، در حال شکل گیری است.
بنابر آنچه در متن کتاب آمده: «سبب ساز انتشار این کتاب، مقالات پژوهشی بوده که در چند سال گذشته به صورت سخنرانی و مقاله در مجامع دانشگاهی و یا در نشریات تخصصی عکاسی ارائه شده بود». و پس از آن با یافته های دیگر در این زمینه مورد تحلیل قرار گرفته و در اختیار علاقمندان به تاریخ عکاسی قرار داده شد.

مقالات موجود در کتاب با این موضوعات

_ درمقاله فیلسوف و عکاس پدیده عکاسی برای نخستین بار از منظر نظریات فلسفی یک اندیشمند ایرانی قرن نوزدهم مورد بررسی قرار گرفته است.
_ زمانه و زندگی آقا رضا عکاس باشی، گذری است بر دوران زندگی و کارنامه هنری نخستین عکاس حرفه ای ایران.
_ در مقاله کارکردهای سیاسی- اجتماعی عکاسی در دوران مشروطه ، به نقش محوری عکس و عکاسی در شکل گیری برخی جریان های اصلی دوران مشروطه و برخی تأثیرات عکاسی بر این رویداد بزرگ پرداخته شده است.
 _ در گفتار عکاسی خلاق سرآغاز تاریخ عکاسی ایران، رویکردهای خلاق و نو در آفرینش آثاری دیگرگونه در سال های آغازین پیدایش عکاسی توسط عکاسان ایرانی دوران قاجار مورد بررسی قرار گرفته است.
_ درقسمت بعد مجموعه آلبوم ها و عکس های سر، جی.دی.تولوزان در دانشگاه آکسفورد ،به شرح و بررسی چندین آلبوم عکس از دوران قاجار که توسط دکتر طولوزان پزشک ناصرالدین شاه گرداوری شده پرداخته شده است.
_ در گفتار پایانی کتاب، روند شکل گیری زمینه های تصویری هویت فردی در تاریخ عکاسی ایران بر پایه بررسی عکس های بر جای مانده از دوران قاجار،ترتیب تاریخی و تحلیل زمینه های شکل گیری این گونه عکس ها در بستر تاریخی و اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است.

خلاصه بخشی از گفتار پایانی کتاب( روند شگل گیری زمینه های تصویری هویت فردی در تاریخ عکاسی ایران)

در سالهای پایانی حکومت مظفرالدین شاه و همزمان به بالا گرفتن موج حرکت های عدالت خواهانه و اصلاح طلبی، اندک اندک زمینه های آشکاری از ابراز هویت فردی در برخی عکس های جمعی که از این گونه گردهمایی ها گرفته می شد، پدیدار شد. عکاسی حضور گسترده مردم را در حالت های اصلاح طلبانه به ثبت رساند و تمایل همگانی نیز برای مشارکت در این مستند نگاری، آشکارا نمایان است

«پدیده عکاسی در قرن نوزدهم، تهیه تصویری عینی از جهان و هر آنچه در آن هست را امکان پذیر کرد و اشتیاقی همگانی را برای داشتن تصویر خود که تا آن زمان آرزویی دست نیافتنی برای طبقات متوسط و فرودست جامعه به شمار می رفت، جامه عمل پوشاند.
آنچه عکس ارائه می کرد، تصویری واقعی از افراد و جهان پیرامون آنان بود و این موضوع برای کسانی از طبقات متوسط جامعه اروپایی که توانایی داشتن تصویری از خود با هزینه زیاد نقاشی را داشتند، امکان نو ظهور به شمار می آمد.
پیشرفت های فنی، کاهش هزینه های دستیابی به تصویر حاصل از عکاسی و گشایش عکاسخانه ها و تمهیداتی در صحنه پردازی پس زمینه ها در عکساخانه ها، به عکاسان این امکان را می داد تا «زیبایی آرمانی» را که مشتریان آنها در عکس های خود به دنبال آن بودند، برایشان فراهم سازند.
عکس، نسخه بدل همان چیزی بود که از آن عکسبرداری شده و این نسخه بدل، تردیدی در موجود بودن امر واقعی که به صورت عکس در آمده بود باقی نگذاشت هر کس در تجربه عکسبرداری، در می یافت که عکس او نمایان گر چهره ظاهری اوست و مخاطب هایی که تا پیش از اختراع عکاسی، تصویر خود را همه روزه در آینه می دیدند ، شاید بی مناسبت نمی دیدند که برای بازنمایی دقیق چهره و دیگر مشخصات ظاهری خود ، عنوان «آینه با حافظه» را به عکاسی بدهند.
در ایران ، نخستین عکسبرداری در دوران محمد شاه قاجار، از شاه، درباریان و خانواده سلطنتی در سال 1258 ق /1842 م . انجام شد.
در سال های بعد، تمایل زیاد ناصرالدین شاه به عکاسی و حمایت او، زمینه ساز رشد و گسترش عکاسی در ایران شد اما به دلیل ساختار حکومتی و اجتماعی، عکاسی تا مدتی در انحصار دربار شاهی باقی ماند و عموم مردم، کمتر می توانستند به میل خود از این پدیده نوظهور بهره مند شوند.
تا مدت ها  و نزدیک به سه دهه پس از آغاز عکسبرداری در ایران که نخستین عکاسخانه عمومی در تهران به دستور ناصرالدین شاه گشایش یافت، امکان حضور همگانی مردم را به صورت گسترده در مقابل دستگاه عکسبرداری فراهم نمی کرد. با گسترش نگرش شاه به گسترش همگانی عکاسی، زمینه برای گشایش عکاسخانه های عمومی در تهران و دیگر شهر های ایران فراهم شد».
با این وجود مردم عادی توانستند بیشتر وارد عکاسخانه ها شوند و ثبت تصویر افراد و مردم به عنوان موضوع مورد توجه برای عکسبرداری اهمیت پیدا کرد و با توجه به عکس های به جامانده باید گفت ثبت چهره اشخاص و افراد صاحب قدرت و عکسبرداری از آن ها نشان دهنده زمینه بروز هویت فردی در عکس ها است و آنچه به عنوان زمینه های بروز هویت مطرح است تغییر در برخورد افراد در مقابل دوربین عکاسی و انعکاس ژست ها و حال آنان است.
« برای نخستین ایرانیانی که در مقابل دستگاه عکسبرداری قرار می گرفتند، تازگی پدیده عکاسی و آشنا نبودن این پدیده در نظر آنها، به گونه ای بود که توجه افراد، بیشتر به دستگاه عکسبرداری و چگونگی رفتار عکاس در طول عکسبرداری جلب می شد.
در سال های بعد گسترش عکاسی در میان برخی شاهزادگان و خانواده های اشراف، سبب ایجاد عکاسخانه های شخصی در خانه های آنان شد. در عکس هایی که در این گونه عکاسخانه های شخصی تهیه می شد، حضور تمامی اعضای خانواده به ویژه زنان در حالت هایی راحت، بی پروا و غیر ساختگی، نمودی آشکار داشت. 
در سالهای پایانی حکومت مظفرالدین شاه و همزمان به بالا گرفتن موج حرکت های عدالت خواهانه و اصلاح طلبی، اندک اندک زمینه های آشکاری از ابراز هویت فردی در برخی عکس های جمعی که از این گونه گردهمایی ها گرفته می شد، پدیدار شد. عکاسی حضور گسترده مردم را در حالت های اصلاح طلبانه به ثبت رساند و تمایل همگانی نیز برای مشارکت در این مستند نگاری، آشکارا نمایان است.
با آغاز سلطنت محمد علی شاه و اوج گرفتن مبارزات آزادیخواهانه به ویژه شکل مسلحانه، این روند، آهنگ پرشتابی به خود گرفت.
ادامه روند شکل گیری هویت فردی در عکاسی ایران ، در این دوران و پس از آن را با توجه به رشد فزاینده عکاسی و همگانی شدن این پدیده که با پیدایی دستگاه ها و شیوه های ساده عکسبرداری امکان پذیر شد ، به ویژه باید در جامعه شهری دنبال کرد ».
به گفته طهماسب پور: «امید است این گونه پژوهش ها گام مؤثری در روند تدوین درست و بدون شبهه تاریخ عکاسی ایران باشد و بتواند سرخط های روشنی برای مشتاقان این زمینه از تاریخ پر بار هنر ایران به دست دهد».
مطالعه این کتاب به علاقمندان به مباحث تاریخ هنر و عکاسی پیشنهاد می شود.
از نقره و نور/ محمدرضا طهماسب پور/ قیمت:7000 تومان/ 150 صفحه/ نشر تاریخ ایران. ك