گفتنیهایی در مورد امام هادی(ع) (۱)
یکی از مؤسسات پژوهشی حوزه علمیه قم که خدمات ارزشمند پژوهشی تحت نام مقدس امام هادی - علیه السلام - انجام داده و تاکنون حدود ۵۰ اثر مفید تحقیقی و تبلیغی منتشر کرده، مؤسسه پیام امام هادی - علیه السلام - است.
حجت الاسلام و المسلمین رفیعی مدیر این مؤسسه در گفتوگویی، زندگی این امام بزرگوار را مورد بررسی قرار داده که با تغییراتی به صورت یک مقاله، تقدیم میشود:
[نام حضرت و اجمالی از شخصیت مادر بزرگوارشان]
نام مبارک آن حضرت، علی است و فرزند امام نهم حضرت محمد الجواد - علیه السلام - و نام مادرشان سمانه است و بعضی گفتهاند کنیه مادر حضرت، امّ الفضل بوده. او بانویی بزرگوار، عالمه، عارفه، زاهده، قاری قرآن، و امّ ولد (یعنی کنیزی که صاحب فرزند شده) بوده و این بانو، غیر از امّ الفضل است که دختر مأمون بوده و همسر جواد الائمه - علیه السلام -.
بعضی هم نام مادر حضرت هادی را ماریه قبطیه، غزاله مغربیه، سیده، حدیث گفتهاند. آنچه مهم است جنبههای اخلاقی و ایمانی قوی است که برای مادر حضرت در کتب مربوطه نقل کردهاند.
[کنیه و القاب حضرت]
کنیه حضرت، ابوالحسن، ابوالحسن الثالث، ابوالحسن ماضی است و القاب مبارک حضرت زیاد است؛ از جمله هادی، مرتضی، عسکری، عالم، رشید، شهید، وفی، نجیب، تقی، نقی، متوکل، فقیه، امین، ناصح... امام جواد و امام هادی و امام عسکری را ابنالرضا نیز میگفتند و این به سبب شهرت قداست و علم و کمال امام رضا - علیه السلام - در پی ولایتعهدی بوده است.
[تاریخ ولادت و محل تولد]
در تاریخ ولادت حضرت، مانند سایر ائمه اختلاف نظر وجود دارد. شیخ مفید در المقنعة و شیخ طوسی در التهذیب و مجلسی در بحار و جمع دیگری از علما، نیمه ماه ذی الحجة سال ۲۱۲ هجری قمری ذکر کرهاند و این قول، مشهور است و محدث قمی نیز این قول را اشهر معرفی میکند. البته بزرگان گذشته و بعضی از بزرگان دیگر، اقوال دیگر، چون ۲۷ ذی الحجه یا یک شب پیش از آخرین روز ذی الحجه ۲۱۲ و بعضی در سیزدهم ماه رجب ۲۱۴ گفتهاند.
[محل تولد حضرت] در اطراف مدینه منوره، محلی به نام صریا [بوده است].
[تاریخ شهادت و عمر مبارک]
بعضی، سوم رجب ۲۵۴ و بعضی، سه یا چهار یا پنج شب به آخر ماه جمادی الثانیه ۲۵۴، و بعضی رجب ۲۵۰ گفتهاند و این قول نادر است.
بنا بر اینکه تولد حضرت ۲۱۲ و شهادت ۲۵۴ باشد، طول عمر مبارک حضرت نزدیک ۴۲ سال میشود و این قول مشهور است و اگر تولد ۲۱۴ باشد [و] وفات ۲۵۴، مدت عمر، چهل سال است.
حضرت در سن هشت سال و اندی به امامت رسیدهاند؛ زیرا وفات امام جواد - علیه السلام - سال۲۲۰ در بغداد بوده است و در آن زمان، حضرت هادی - علیه السلام - در مدینه زندگی میفرمودند. لازم به ذکر است حضرت جواد - علیه السلام - قبل از حرکت به طرف بغداد، امام هادی - علیه السلام - را به عنوان وصی و امام بعد از خود به خواص اصحاب معرفی میفرمودند.
[خلفای معاصر امام - علیه السلام -]
مجموعاً هفت خلیفه [با حضرت معاصر بودند]. در زمان حیات پدر بزرگوارشان، با مأمون و معتصم، هشت سال و اندی معاصر بودند، و معتصم (لعنه الله) در سال ۲۲۰ حضرت جواد - علیه السلام - را شهید کرد و حضرت عهدهدار مقام امامت شدند و در این مدت با چند خلیفه جائر و سفاک همزمان بودند که شقیترین و نامیترینِ آنها متوکل است.
بنا بر نوشته ابن اثیر در الکامل، سال ۲۲۷ معتصم، سال ۲۳۲ واثق، سال ۲۴۷ متوکل و سال ۲۴۸ منتصر از دنیا رفت. سال ۲۵۲ مستعین خود را از خلافت خلع کرد و معتز به خلافت رسید و در سال ۲۵۵ معتز خلع شد.
محدث قمی و دیگران مینویسند بنا بر قول مسعودی، قریب نوزده سال میشود. محدث قمی میفرماید: در ایام معتز (لعنه الله) آن حضرت را زهر دادند و شهید کردند.
حضرت در این مدت در سامرا شدیداً زیر نظر حکومت بودند. حتی دوستان حضرت به طور آزاد از ملاقات حضرت ممنوع بودند. وکلای حضرت زیر نظر بودند و بعضی به زندان افتادند، ولی امام هادی - علیه السلام - با کمال هوشیاری به وظیفه خطیر امامت عمل میکردند و در حفظ اسلام ناب کوشا بودند و زمینه را برای حکومت عدل الهی مهیا میساختند.
[تفاوت زمان امامت امام هادی - علیه السلام - با دوران امامت امام باقر و امام صادق - علیهما السلام -]
در زمان امام باقر و صادق - علیهما السلام - آزادی نسبی بیشتر بود و این، به دلیل جنگ بنیامیه و بنیعباس و عدم تثبیت حکومت بود. البته پس از ثبات حکومت بنیعباس، مشکلات شروع شد.
این دو امام بزرگوار جلسه درس داشتند و شاگردان ایشان در علوم و معارف مختلف از محضرشان بهرهمند میگشتند؛ به طوری که شیعه امامیه به مذهب جعفری معروف شد؛ چون امام جعفر صادق - علیه السلام - پیشوای مشهور این مذهب و روایات او در زبان عام و خاص مشهور بود.
ولی امام هادی و همچنین فرزند بزرگوارش امام حسن عسکری - علیهما السلام - در زمان خود در محاصره شدید بودند. شما در تاریخ ملاحظه میکنید این امامان جلسه درس آزاد نداشتند، راویان به سختی خدمت ایشان میرسیدند، مأموران دولت کاملاً مواظب رفتوآمدها بودند.
امام هادی و امام حسن عسکری - علیهما السلام - در سامرا در محلی نظامی زیر نظر بودند. گاهی شبانگاه مأموران دولت به خانه ایشان برای بازرسی حمله میکردند و هیچ آرامش و آزادی نداشتند.
اگر حکومت مطلع میشد کسی به حضرت کمک مالی میکند، مورد تعقیب قرار میگرفت، زندانی میشد، حتی بعضی را فقط به جرم محبت به امام به زندان میانداختند و جانشان در خطر بود. شیعیان گاهی نام حضرت هادی - علیه السلام - یا حضرت عسکری - علیه السلام - را نمیتوانستد ببرند و با کلمه «ناحیه» اشاره به حضرت میکردند که از «ناحیه مقدس» چنین صادر شده.
[شیعیان] بیشتر از راه نامه [از امام بهره میبردند]. شما کتب روایی را ملاحظه بفرمایید، میبینید راوی میگوید: «از امام باقر یا امام صادق سؤال کردم»، «حضرت جواب دادند» و عمده روایات حضوری است. ولی به روایات زمان عسکریین (امام هادی و امام حسن عسکری - علیهما السلام -) مراجعه کنید، ملاحظه میکنید بسیاری از آنها از راه مکاتبه بوده؛ بهطور مخفیانه، نامه مینوشتند و حضرت جواب میدادند و همچنین از طریق وکلای حضرت در مناطق مختلف، مثلاً در قم، ری و مناطق دیگر ارتباط داشتند.
دشمنان هم از مقام امام و رهبری شیعیان خوف داشتند، زیرا (الملک عقیم) از دست دادن حکومت برای آنها سخت بود. علاوه، طبق روایت رسیده آگاه بودند تولد «مهدی» (عجل الله تعالی فرجه) نزدیک است و میخواستند فرعونگونه از تولد مهدی جلوگیری کنند و اگر به دنیا آمد، او را بکشند.
لذا این دو امام بزرگوار را در منطقه نظامی محصور کردند و حتی تولد نوزادان آنها را زیر نظر داشتند. البته آنچه خدا میخواست، شد و وعده الهی محقق گشت.
بخش بعدی را اینجا ببینید
منبع: خبرگزاری حوزه (نقل از: ماهنامه فرهنگ کوثر) با قدری تصرف