پدیده شبکه های اجتماعی مجازی، چالش ها و فرصت ها

در روند پر شتاب توسعه جهانی، تكنولوژی ارتباطی با ساعتی غیر قابل تصور پیشرفت نموده و چهره جهان را دگرگون كرده است. عنصر شاخص و تأثیرگذار بر این روندِ تحول و دگرگونی، «فناوری» است كه در کلیه عرصه های ارتباطی، رسانه ای، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هر روز جلوه تازه تر و بدیع تری پیدا می كند.

ظهور اینترنت به عنوان یک ابزار جدید، سریع و ارزان، عرصه های مختلف ارتباطی زندگی بشر را دچار دگرگونی کرد و از جهات بسیاری معنا و مفهوم جدیدی به ابعاد آن بخشید. اینترنت با در نوردیدن فاصله های زمانی و مکانی، جهان را برای همه به عرصه حضور تبدیل نمود. در حال حاضر یکی از فناوری هایی که به واسطه گسترش اینترنت مورد توجه قرار گرفته است، «رسانه های اجتماعی» می باشد.

رسانه های اجتماعی ( نظیر فیس بوک، توییتر و یوتیوپ) در بردارنده محتوای ایجاد شده بر پایه همکاری و مشارکت مردم است که به عنوان کاربر این گونه سایت ها در فضای مجازی قرار گرفته و فعالیت اجتماعی، مشارکتی، اشتراکی و ارتباطی دارند. شبکه های اجتماعی نوعی از رسانه های اجتماعی هستند که بر بستر ارتباط بین اعضاء شکل می گیرند. رسانه های اجتماعی به هشت نوع کلی تقسیم می شوند:

*شبکه های اجتماعی(Social Network)

*وبلاگ ها(Blogs)

*سایت ها(Sites)

*اجتماعات محتوا محور(Content Communication)

*ویکی ها(Wikies)

*پادکست ها(Padcasts)

*فروم ها(Forums)

*میکروبلاگ ها(MicroBlogs)

با بروز و ظهور رسانه های اجتماعی تحت وب، نگاه افراد به رسانه ها را که تا آن زمان محدود به رسانه های جمعی از قبیل روزنامه ها و رادیو و تلویزیون بود، تغییر داد. امروزه رسانه های اجتماعی فقط استفاده نمی شوند، بلکه زندگی می شود.

نشر اطلاعات در قالب رسانه های جمعی(Mass Media) افراد را به صورت جماعت کثیر و توده های مردم و به طور یکسان مورد خطاب قرار میدهد، اما رسانه های اجتماعی با افراد جداگانه و با گروه های خاص و همگون به صورت دو سویه و تعاملی در ارتباط است و این پویایی به مردمان لایه های مختلف جامعه، امکان ابراز وجود و ایجاد تاثیر بیشتر در جامعه را داده است. رسانه های جدید می توانند چالش یا فرصت بزرگی برای رسانه های بزرگ و متمرکزی مانند مطبوعات رسمی، رادیو و تلویزیون تلقی شوند.

فضای مجازی، مجال شکل گیری اجتماعات جدید کاربران را فراهم می کند. شبکه های اجتماعی به عنوان یکی از مظاهر فضای مجازی به مثابه پدیده ای نوین از نسل جدید وب، توانسته است با بهره گیری از فناوری های نوین ارتباطی، آرمان های انسانی را در همه حوزه ها گسترش دهد. شبکه های اجتماعی تحت وب، کاربرد فناوری در خدمت تعامل اجتماعی و تبدیل شدن ارتباطات به دیالوگی دو سویه و چند سویه است. بی تردید امروزه شبکه های اجتماعی از پیامدهای فناوری های نوین و قابلیت های  وب از طریق حضور در فضای مجازی به حساب می آیند.

نتیجه بدیهی چنین امکانی، شکل گیری نوع جدید و متفاوتی از ارتباطات انسانی، شکل بندی های اجتماعی، شبکه سازی ها، شکل گیری فرهنگ های ناهمگن و سیال و در مجموع اجتماعاتی از جنسی کاملا متفاوت است که با توجه به روند تحولات فناورانه که در حال وقوع است و تاثیراتی که این تحولات بر زندگی یکایک افراد می گذارد، از جهات مختلف قابل بررسی و کاوش است.

آنچه در این مجال مورد توجه است؛ شبکه های اجتماعی ای است که در دنیای مجازی شکل گرفته و روابط خاصی را در میان اعضای جامعه گسترش می بخشد. فضاهای اشتراکی، مشارکت افراد در این فضاها، توسعه پیوندهای اجتماعی، تاثیر شبکه ها بر روند گردش اطلاعات جامعه، یادگیری ها در فضای مجازی و بسیاری دیگر که در دنیای مجازی در حال شکل گیری و یا گسترش هستند.

شبکه های اجتماعی با اتکای به قابلیت فرامتن (Hypertexuality) داشتن خود از گردآوری، سازماندهی، ذخیره سازی و نشر اطلاعات در اشکال صوت، تصویر و متن مبتنی بر ابزار رایانه ای بهره می برند و هر روز کاربران بیشتری را جذب و جمعیت دنیای مجازی را افزون می کند.

در حال حاضر این نوع شبکه ها، به عنوان سرمایه اجتماعی و از جمله قوی ترین رسانه های آنلاین در دنیا به شمار می آیند. چندی پیش کاربران شبکه اجتماعی فیس بوک از مرز یک میلیارد نفر از جمعیت کل جهان گذشتند و  در ردیف پر جمعیت ترین کشورهای جهان در آمد. هم اکنون مدیران این شبکه اجتماعی به دنبال یافتن راه های جدیدی برای جذب دیگر کاربران اینترنت هستند.

با توجه به اهمیت رسانه های اجتماعی مجازی، نگاه های متفاوتی نیز در دسترسی و مدیریت فضای شبکه های اجتماعی وجود دارد. فرا مکانی و فرا زمانی بودن  از جمله متغیرهای اصلی فضای مجازی به حساب می آیند که همه چیز تحت تاثیر آنها باز تعریف می شود.

امروزه امکان استفاده از رسانه بدون قید نظارت بر محتوا و شکل پیام توسط هر شخصی که متصل به ابزار ارتباطی باشد، در هر کجا و توسط وسائل ارتباطی متفاوت از قبیل موبایل، شبکه جهانی اینترنت، تلویزیون های دیجیتال و در هر زمانی برای همگان میسر گردیده است.

فضای مجازی فضای بی مرزی است. در این ساختار کسی حذف نمی شود. در این فضا به علت بالا گرفتن سرعت ارتباطات عبارت « ارتباط همه جا حاضر» معنا دار می باشد.

ارتباط همه جا حاضر، به بخشی از جمعیت کمک می کند تا توان تعامل کاربران برای دسترسی به محتوا در هر زمان و مکان افزایش یافته و آگاهی های بین فرهنگی خود را افزایش داده و  شرایط زندگی خویش و مردم جامعه خود را دگرگون سازند. هم اکنون فضای مجازی در این راه فرصت های بی شماری را فراهم ساخته است.

پوشیده نیست، اگر ما در فضای حقیقی بتوانیم با هم گفتگو و همکاری داشته باشیم، قطعا به کمک فناوری این امكان فراهم است كه در فضای مجازی، یک فضای گفتمانی به شکل نمایی و چند برابری پدید آید. انسان ها می توانند بدون واسطه دیگران با یكدیگر سخن بگویند، ارتباط برقرار كنند، از افكار و دیدگاه های هم مطلع شوند و بر یكدیگر تاثیر بگذارند. به عبارتی صداهایی که دیر زمانی شنیده نمی شدند، حال شنیده شوند.

قاعده متعارف در فضای شبکه ای، اینکه اعضای جامعه در کنار هم و با برخورداری از حقوق یکسان، در فضای شبکه ای حضور خود را تعریف کنند. حرمت نهادن به دیگر فرهنگ ها، تعامل و اثر پذیری و اثر گذاری در سطح خرده فرهنگ ها و فضای جهانی از ویژگی های بارز این عرصه می باشند. حفظ این شئون به رمز بقا و پیشرفت در فضای مجازی تبدیل شده است.

دریافت اطلاعات گوناگون بدون محدودیت، تردیدهای اخلاقی، گمنامی افراد، اعتماد متقابل، بحران هویت، حریم خصوصی و امثالهم سوی دیگر شبکه های اجتماعی است که از آن سخن می رود. نحله های فکری در جوامع مختلف بر اساس تنوع فرهنگی و وضعیت سواد رسانه ای برداشت های متفاوتی از اینگونه پدیده ها را به وجود آورده است.

مصونیت بخشی و مساعی در جهت بالا بردن سطح آموزش رسانه ای و  آگاهی های عمومی آحاد جامعه از راه کارهای اساسی به شمار می آید. مواجهه و مقابله نیز بدون آمادگی و آگاهی هیچ عایدی ندارد. باید سعی شود تا پیام ها و برنامه های رسانه ای در شکل دهی الگوهای رفتاری مطلوب در جامعه نقش موثری داشته باشد. امروزه رسانه های اجتماعی با کاربردهای وسیع و گسترده ای که دارا هستند،  می توان از آن در جهت بالا بردن قابلیت ها و ظرفیت های بالقوه کشور در حوزه های مختلف استفاده کرد.

در نظر داشته باشیم که راهبرد و چشم انداز 20 ساله کشور عزیزمان نیز دستیابی به جامعه دانایی محور تعیین شده است. برنامه ریزی هدفمند جهت پرورش فکری و فرهنگی «کاربر تحلیل گرا» از لوازمات ورود آگاهانه به عرصه مجازی و انتشار ارزش ها و  اندیشه هاست. بدین سان میتوان به فضای مجازی متعامل و سازنده ای چشم داشت که در آن قادریم به جهان های مجازی دست یابیم که پایه آن تصورات، ارزش ها و تبادل باورهای ایمانی و انسانی دیگران است.

 

آموزش الکترونیکی سابت تبیان

نویسنده: سعید رضائیان