امام على علیه السلام و بیت‏ المال

یكم. سیاست تقسیم مساوى بیت المال و در نظر نگرفتن امتیازات شخصى و شرافت هاى قبیله اى، سیاستى كاملًا اسلامى و مطابق با كتاب و سنت نبوى بود.

دوم. اصولًا حضرت على علیه السلام در حكومت خود، به خواص خوش بین نبود و مى فرمود: «خواص و اشراف، همواره بار سنگینى بر حكومت تحمیل مى كنند. در روزگار سختى، كمتر به یارى حكومت مى آیند و در اجراى عدالت از همه ناراضى ترند. در خواسته هایشان از دیگران، پاى فشارتر و در عطا و بخشش ها كم سپاس ترند. به هنگام ندادن خواسته هایشان، عذرناپذیرتر و در برابر مشكلات كم استوارترند». در نظر آن بزرگوار، عامه مردم ستون هاى استوار دین، بر پاى دارنده اجتماعات پرشور مسلمانان و نیروهاى ذخیره دفاعى به شمار مى آمدند. بى تردید، با این دیدگاه، امكان ترجیح خواص وجود نداشت.

سوم. اگر حضرت على علیه السلام خواص را بر عوام ترجیح مى داد- ضمن عقب نشینى از ارزش ها و اصول اسلامى خود- به همگان اعلام مى كرد: پیرو سیاست تبعیض آمیز حاكمان گذشته است! این چیزى بود كه نه حضرت مى پسندید و نه مردمان انقلابى آن زمان مى پذیرفتند.

چهارم. ترجیح خواص بر عوام، انبوه مردمى را كه بارقه امید در دلشان درخشیده بود، از حضرت و حتى اسلام و پیامبر صلى الله علیه و آله ناامید مى كرد.

پنجم. ترجیح خواص بر عوام، آنان را قدرتمند مى كرد و امكان مشاركتشان در توطئه هاى براندازى را فزونى مى بخشید. این پدیده، در كنار از دست دادن حمایت

پا برهنگان- كه رهاورد قطعى سیاست عدم مساوات بود- نوعى خودكشى سیاسى به شمار مى آمد.

ششم. طلحه و زبیر اگر چه در راه برپایى اسلام بسیار كوشیده بودند؛ اما پس از رحلت پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله- به ویژه در اواخر دوره عثمان- به دنیا روى آورده و زندگى اشرافى و جاه طلبانه برگزیده بودند. بنابراین، نحوه زندگى و مشى آنها در دوره پیشین، به همگان نشان مى داد نیروهاى ارزشى نیستند و براى احراز پُست در حكومت علوى، شایستگى ندارند. آنان در صورت رسیدن به پُست هاى اجتماعى و سیاسى، سیاست هاى خود را اجرا مى كردند و مردم را به حضرت على علیه السلام و حكومتش بدبین مى ساختند- و چنان كه آن حضرت علیه السلام اشاره مى كند- هواى پادشاهى بر امت اسلامى را در سر مى پروراندند.[1]

هفتم. كوفه و بصره- كه طلحه و زبیر خواستار فرمانروایى بر آن بودند- تنها دو شهر معمولى شمرده نمى شدند. از نظر ادارى و سیاسى، تمام ایران آن زمان، تحت نظر این دو شهر و حاكمان آنها اداره مى شد. در آن عصر، شهر مدینه (مركز خلافت)، امكانات نظامى و اقتصادى نداشت؛ ولى كوفه و بصره و توابع آنها، از بیشترین امكانات مملكت اسلامى بهره مى بردند. بنابراین حاكمان این دو شهر، به ویژه با توجه به همبستگى آنها و به تعارض كشیده شدن سیاست هایشان با سیاست مركز خلافت، به راحتى مى توانستند به مدینه حمله كرده، خلیفه را سرنگون سازند و خود به حكومت دست یابند. این نكته به هیچ وجه نمى توانست از چشم تیزبین خلیفه اى چون حضرت على علیه السلام دور بماند.

هشتم. به راستى اگر حضرت على علیه السلام حكومت این دو شهر را به آن دو واگذار مى كرد، چگونه مى توانست ادعاى اصلاح طلبى كند؟ حوادث بعدى نیز نشان داد، این دو به هیچ وجه دغدغه اسلام و كتاب و سنت نبوى نداشتند؛ زیرا براى سیراب كردن حسّ جاه طلبى و قدرت خواهى خود، حاضر شدند به باند اموى

- كه بیشترین بهره ها را از حكومت عثمانى برده بود- دست دوستى و اتحاد دهند و با استفاده ابزارى از همسر پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله، بصریان را به سوى خود جلب كرده، سبب ریختن خون صدها مسلمان شوند!![2]

نهم. سخنان حضرت على علیه السلام نشان مى دهد: آنان افزون بر حكومت كوفه و بصره، دو خواست دیگر نیز داشتند: نخست آنكه امام علیه السلام در امور حكومتى با آنها مشورت كند و دوم آنكه سیاست تقسیم مساوى بیت المال را كنار نهد.

حضرت على علیه السلام در جواب خواست اول فرمود: «من طبق كتاب و سنت پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله عمل مى كنم و تاكنون حكم مجهولى ندیده ام كه به مشورت شما و دیگر مسلمانان نیازمند باشم. اگر چنین مشكلى پیش آید، از مشورت با شما و دیگران چشم پوشى نخواهم كرد». آن بزرگوار درخواست دوم آنان را چنین پاسخ گفت: «تقسیم مساوى بیت المال ساخته من نیست. این سنت پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله بود. من از آن پیروى مى كنم و در این باره، هیچ كس حق ندارد مرا سرزنش كند».[3] بدیهى است، این خواست ها، به معناى مشاركت در حكومت و چشم پوشى حضرت علیه السلام از اصول و ارزش ها است و امام علیه السلام نمى توانست با پذیرش آنها، این را تحمل كند.

پی نوشت ها:

[1] . انساب الاشراف، ج 5، ص 106.

[2] . مروج الذهب، ج 2. ص 366.

[3] . همان، ج 2. ص 366.